«Μην σπαταλάς άλλο χρόνο λογομαχώντας πώς πρέπει να είναι ένας καλός άνθρωπος. Γίνε ένας.”
Η φιλοσοφία του Μάρκου Αυρήλιου σε δέκα αποσπάσματα
Παρακάτω θα δούμε ένα «τοπ 10» αποφθεγμάτων του Μάρκου Αυρήλιου. Κάθε απόσπασμα συνοδεύει μια σύντομη ερμηνεία που θα παρουσιάσει τις βασικές αρχές της στωικής φιλοσοφίας με μια προσεκτική σταδιακή ερμηνεία. Αυτές οι ερμηνείες θα σας δώσουν μια καλύτερη εξήγηση για το πώς τα ρητά θα μπορούσαν να σας βοηθήσουν να στοχαστείτε πάνω στη ζωή.
1. Η ενότητα όλων των πραγμάτων
«Όλα τα πράγματα συνδέονται μεταξύ τους και αυτή η ενότητα είναι ιερή»
Η ενότητα του σύμπαντος είναι μια αρχαία ιδέα στη φιλοσοφία. Αυτό ονομάζεται «μονισμός». Μονισμός είναι η πεποίθηση ότι υπάρχει τελικά μια ουσία που εκδηλώνεται σε μια πληθώρα εμφανίσεων (όπως φωτιά, νερό, γη και σάρκα). Οι περισσότεροι Στωικοί πίστευαν ότι η μόνη ουσία ήταν ο Θεός.
Ο Αυρήλιος έγραψε:
«Υπάρχει μία ουσία και ένας νόμος, δηλαδή, ο κοινός λόγος σε όλα τα σκεπτόμενα πλάσματα, και όλη η αλήθεια είναι μία εάν, όπως πιστεύουμε, υπάρχει μόνο ένας δρόμος τελειότητας για όλα τα όντα που μοιράζονται τον ίδιο νου».
Εφόσον ο Θεός είναι σε όλα και δεν είναι χωρισμένος από εμάς – δεν υπάρχει βασίλειο ανώτερο από τη φύση, και ο Θεός είναι παντοδύναμος στη φύση – θα πρέπει κανείς να ενεργεί σύμφωνα με τη φύση για να είναι κοντά στον Θεό.
2. Όλα συμβαίνουν όπως πρέπει να συμβούν
«Ό,τι συμβαίνει συμβαίνει όπως πρέπει, και αν παρατηρήσετε προσεκτικά, θα διαπιστώσετε ότι είναι έτσι».
Εάν το σύμπαν αποτελείται από διαφορετικές όψεις μιας θεότητας, τότε όλα πρέπει να είναι τέλεια. Αν όλα είναι τέλεια, τότε όλα δεν μπορούν να είναι αλλιώς. Οι Στωικοί πίστευαν ότι όλα τα γεγονότα είναι προκαθορισμένα (αυτό ονομάζεται «ντετερμινισμός» στη φιλοσοφία) και ότι είτε δεν έχετε κανέναν έλεγχο είτε πολύ λίγο έλεγχο των περιστάσεων.
Αυτός ο ντετερμινισμός δεν έχει σχέση με τη μοιρολατρία αλλά υποδηλώνει ότι η ανθρωπότητα και το σύμπαν εξελίσσονται σαν τον σπόρο ενός δέντρου. Κάθε δέντρο κρύβεται στον σπόρο και κάθε σπόρος γίνεται δέντρο. Αυτό το ξεδίπλωμα της δύναμης του σπόρου που αναζητά να πραγματώσει την εσωτερική του φύση και να γίνει δέντρο είναι η πορεία του κόσμου και των όντων.
3. Έχετε εξουσία πάνω στον νου σας, αλλά όχι στα γεγονότα.
«Έχετε εξουσία πάνω στον νου σας – όχι στα εξωτερικά γεγονότα. Συνειδητοποιήστε το και θα βρείτε δύναμη».
Ίσως να μην μπορείτε να αλλάξετε την πορεία των γεγονότων, αλλά έχετε, ωστόσο, τον έλεγχο των δικών σας σκέψεων και συναισθημάτων. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο ο στωικισμός συνδέεται έντονα με την ηρεμία: τα πράγματα μπορεί να πάνε άσχημα, αλλά μπορούμε να ελέγξουμε την ανταπόκρισή μας. Το να το γνωρίζεις αυτό, σημαίνει να βρεις ψυχική δύναμη. Η ψυχική δύναμη είναι αυτό για το οποίο φημίζονται οι Στωικοί. Οι τραγωδίες και τα σκαμπανεβάσματα της ζωής αντιμετωπίζονται με ηρεμία και αξιοπρέπεια.
Ο Μάρκος Αυρήλιος έχασε τουλάχιστον δύο βρέφη. Σε ένα εξαιρετικό απόσπασμα των Διαλογισμών, έγραψε:
«Κάποιος προσεύχεται: «Ας γίνει να μη χάσω το μικρό μου παιδί», αλλά εσείς πρέπει να προσευχηθείτε: «Πώς μπορώ να καταφέρω να νικήσω τον φόβο αυτόν;».
Η διαφορά μεταξύ του στωικού και του απλού ανθρώπου βρίσκεται σε αυτό το παράδειγμα. Ο απλός άνθρωπος προσεύχεται να γλιτώσει από την ατυχία, ο Στωικός προσεύχεται να βρει τη δύναμη να δεχτεί την ατυχία.
4. Το εμπόδιο είναι ο δρόμος.
«Το εμπόδιο στη δράση προωθεί τη δράση. Αυτό που στέκεται εμπόδιο γίνεται δρόμος».
Δεδομένου ότι τα πάντα, σύμφωνα με τους Στωικούς, είναι καθορισμένα – «ό,τι συμβαίνει συμβαίνει όπως πρέπει» – δεν θα μπορούσατε να κάνετε τίποτα για τα εμπόδια που μπορεί να αντιμετωπίσετε. Αντίθετα, ο νους μπορεί να κάνει από κάθε εμπόδιο, μια ευκαιρία, επειδή στο μόνο που έχουμε πραγματικά έλεγχο είναι στον νου μας.
Το πλήρες απόσπασμα έχει ως εξής:
“Οι ενέργειές μας μπορεί να συναντήσουν εμπόδια… αλλά τίποτα δεν μπορεί να εμποδίσει τις προθέσεις ή τη διάθεσή μας. Γιατί μπορούμε να προσαρμοστούμε. Ο νους προσαρμόζεται και αξιοποιεί προς όφελός του ό,τι μας εμποδίζει να δράσουμε. Ό,τι εμποδίζει τη δράση προωθεί τη δράση. Ό,τι στέκεται εμπόδιο στον δρόμο γίνεται ο δρόμος.”
Από αυτή την άποψη, ο Στωικισμός είναι ένα είδος αλχημείας της μοίρας: τα προβλήματα και τα λάθη γίνονται χρυσά μαθήματα, οι τραγωδίες μπορούν να γίνουν ευκαιρίες για πνευματική ανάπτυξη.
5. Δεν υπάρχει καμία αλήθεια που μπορούμε να γνωρίζουμε. Υπάρχουν μόνο οπτικές.
«Ό,τι ακούμε είναι άποψη, όχι γεγονός. Όλα όσα βλέπουμε είναι μια αντίληψη, όχι η αλήθεια».
Το σύμπαν είναι τέλειο και αληθινό, αλλά δεν είμαστε παρά ένα κομμάτι του συνόλου, επομένως δεν μπορούμε να γνωρίσουμε πλήρως αυτή την τελειότητα και την αλήθεια. Κάθε γνώμη είναι μια μια οπτική που είναι σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό κοντά στην αλήθεια, αλλά όχι η τέλεια αλήθεια.
6. Δεν υπάρχει, και δεν μπορεί να υπάρξει, αλάνθαστος άνθρωπος
«…ο αλάνθαστος άνθρωπος δεν υπάρχει».
Δεδομένου ότι υπάρχουν μόνο οπτικές που είναι περισσότερο ή λιγότερο αληθινές (και ποτέ πλήρως αληθινές), δεν μπορεί να υπάρξει οριστική κρίση. Ο στωικισμός δεν υπόσχεται τέλεια γνώση. Εάν δεν υπάρχει ανώτερη εξουσία από τη λογική και η φύση διέπεται από τη λογική, τότε κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να κατέχει το αλάθητο, ούτε ο ίδιος ο Ρωμαίος αυτοκράτορας.
Αυτό καταλήγει στη διαφορά μεταξύ ευφυΐας και σοφίας: ο αληθινά σοφός άνθρωπος γνωρίζει τα όρια της νοημοσύνης του.
7. Να είσαι ενάρετος στη δράση, όχι στη θεωρία.
«Μην σπαταλάς άλλο χρόνο λογομαχώντας πώς πρέπει να είναι ένας καλός άνθρωπος. Γίνε ένας.”
Ο βασιλιάς φιλόσοφος υποστηρίζει την «ηθική της αρετής», την ιδέα ότι η καλή διαγωγή πηγάζει από τον καλό χαρακτήρα. Η ηθική της αρετής δεν βασίζεται σε αρχές αλλά στον χαρακτήρα.
8. Είσαι αυτό που σκέφτεσαι
«Τα πράγματα που σκέφτεσαι καθορίζουν την ποιότητα του νου σου. Η ψυχή σου παίρνει το χρώμα των σκέψεών σου».
Εάν η ηθική βρίσκεται στον ενάρετο χαρακτήρα, τότε ο τρόπος με τον οποίο συμπεριφερόμαστε τελικά εξαρτάται από τη σκέψη και τη λογική.
Τα συναισθήματα για τους Στωικούς είναι κρίσεις και επομένως διαμορφώνονται και αλλάζουν από τη λογική. Η απληστία, για παράδειγμα, είναι μια ψευδής κρίση σχετικά με την αληθινή αξία των χρημάτων ή των περιουσιακών στοιχείων. Εφόσον ο τρόπος του Στωικού είναι να ζει σύμφωνα με τη φύση, η λογική πρέπει να εκτιμάται πάνω απ’ όλα, αφού το σύμπαν διέπεται από τους νόμους της λογικής.
9. Το αιώνιο νόημα της ζωής μας.
«Αυτό που κάνουμε στη ζωή αντηχεί στην αιωνιότητα».
Μέχρι στιγμής μάθαμε ότι ο Μάρκος Αυρήλιος και οι Στωικοί πίστευαν ότι το σύμπαν είναι Θεός: είναι τέλειο, αληθινό και αιώνιο (ό,τι είναι τέλειο πρέπει να είναι αιώνιο). Είμαστε μέρος του σύμπαντος και αυτό που κάνουμε στη ζωή μας είναι μέρος αυτής της αιωνιότητας.
10. Ο στοχασμός θα σας δώσει μια ευτυχισμένη ζωή
«Η ευτυχία της ζωής σου εξαρτάται από την ποιότητα των σκέψεών σου»
Δεν πρέπει να αποφεύγουμε την πολυπλοκότητα του κόσμου στον οποίο ζούμε ή την πολυπλοκότητα του εαυτού μας. Αν συλλογιστούμε, αν στοχαστούμε μπορούμε κι εμείς να απαλλαγούμε από τη συναισθηματική ταραχή, την πνευματική κούραση και τις σκέψεις σύγχυσης.
Χρειάζεται χρόνος και θάρρος για να συλλογιστεί κανείς. Αν έχουμε την ευλογία του χρόνου τότε θα πρέπει να ριχτούμε προς τα εμπρός με θάρρος.
Και ένα bonus:
ΤΕΣΤ: Για να μάθεις πόσο Στωικός ήδη είσαι πάτησε στον σύνδεσμό: ΤΕΣΤ: Πόσο Επίκτητος είσαι; Βρες το στο… Στωικόμετρο
Δείτε και άλλες χρυσές συμβουλές:
Συνέντευξη με τον Μάρκο Αυρήλιο
50 σύντομοι κανόνες για μια καλή ζωή, από τους Στωικούς
Νίκησε το άγχος! Κάν’ το όπως ο Σενέκας
ΤΕΣΤ: Επικούρειος ή Στωικός; Μάθετέ το με 5 ερωτήσεις
10 στωικές συμβουλές που χρειαζόμαστε
ΠΗΓΗ: Steven Gambardella
