Ο A. Gaudi γεννήθηκε στην πόλη Ρέους, στην Καταλονία της Ισπανίας, το 1852. Σπούδασε στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Βαρκελώνης, από όπου αποφοίτησε το 1878. Στην αποφοίτηση του, ο διευθυντής της σχολής τον ανακοίνωσε στους συναδέλφους του καθηγητές ως εξής: «Κύριοι, έχουμε δίπλα μας μια ιδιοφυΐα ή έναν παρανοϊκό».
Έζησε στην Βαρκελώνη, σε μια εποχή έντονης βιομηχανικής ανάπτυξης όπου αναπτύχθηκαν διάφορα κινήματα στην Ευρώπη, όπως το Art Nouveau, ο σουρεαλισμός του Dali με τον οποίο ήταν συνέποχοι και συμπατριώτες κ. α. Η καλλιτεχνική ιδιοφυΐα του δεν εγκλωβίστηκε στα πλαίσια της εποχής του από την οποία ξέφυγε, καθώς πρωτοτύπησε σε πολλούς τομείς που ακόμα και σήμερα θεωρείται αξεπέραστος.
Ο Gaudi ήταν ένας παρατηρητής της φύσης και της ζωής και για αυτό ενδιαφέρθηκε και δραστηριοποιήθηκε έντονα. Στην νεαρή ηλικία υιοθέτησε αντιεκκλησιαστικές απόψεις συμμεριζόμενος τις καινούριες μεταρρυθμιστικές θεωρίες και κοινωνικές ιδέες. Ενδιαφέρονταν για τα προβλήματα των ανθρώπων, των εργατών που είχε υπό την επίβλεψη του. Αργότερα συμμετείχε, μεταξύ άλλων, σε μια καθολική ομάδα καλλιτεχνών όπως επίσης στην Ένωση της Lady of Montserrat, μια καθολική εθνικιστική ομάδα που υποστήριζε μια δημοκρατική Καταλονία. Για αυτές τις απόψεις του μάλιστα συνελήφθη από την δικτατορία Primo de Rivera (1922-31).
Οι πολιτιστικές του πηγές ήταν περίπλοκες και στα έργα του αναγνωρίζονται στοιχεία, όπως, η τοπική αρχιτεκτονική, η γοτθική, η μπαρόκ, η αραβική, η μορφολογία του Viollet-le-Duc, η θεωρία του Moris, όπως και το ενδιαφέρον και η αγάπη για τα υλικά και τις μορφές της φύσης. Την Βαρκελώνη την ανέδειξε μέσα από τα έργα του, όντας φοιτητής ακόμα και σήμερα τα αρχιτεκτονήματα του την διακοσμούν από άκρη σε άκρη. Από κτήρια κατοικιών, πάρκα, σιντριβάνια, μέχρι παγκάκια και φανάρια ειδικά σχεδιασμένα για τους δρόμους της πόλης. Όλα, με την ίδια μοναδική δεξιοτεχνία και λεπτομέρεια που τον χαρακτηρίζει και που απελευθερώνει την φαντασία του παρατηρητή. Τα πιο γνωστά από αυτά είναι τα σπίτια επωνύμων της εποχής του, η casa Batllo, η casa Mila, το ημιτελές πάρκο κατοικιών Park Guell, και, το έργο που σημάδεψε την ζωή του, το ημιτελές τέμπλο της Sagrada Familia.
Ο Gaudi ήταν άνθρωπος της δράσης. Σε μια συνέντευξη του, χώρισε τους ανθρώπους σε δυο κατηγορίες, στα άτομα των «λέξεων» και στα άτομα της «δράσης». Ο ίδιος τοποθετήθηκε λέγοντας ότι «δεν θα μπορούσα να σας πω για την τέχνη, χρειάζομαι να της δώσω μια συγκεκριμένη μορφή». Για να δώσει αυτήν την μορφή χρησιμοποιούσε ως αρχή της δημιουργίας του μοντέλα από πηλό ή πλαστελίνη ή και έφτιαχνε τρισδιάστατες μακέτες. Η ελευθερία αυτών των υλικών και το μοντέλο (μικρογραφία της κατασκευής), του επέτρεπε να παίζει με μια δημιουργική ελευθερία. Το αποτέλεσμα ήταν ένας εντυπωσιακός συγκερασμός αρχιτεκτονικής, γλυπτικής και ζωγραφικής. Αυτό όμως δεν τον περιόριζε να δοκιμάζει τολμηρές στατικές επιλύσεις.
Από την αρχή αναγνωρίστηκε ως μεγαλοφυία. Από μικρός μελέτησε τις μορφές της φύσης και παρατήρησε ότι η γεωμετρία της ανθρώπινης αρχιτεκτονικής ήταν ξένη ως προς αυτήν. Είδε ότι οι μορφές στη φύση εξυπηρετούν μια λειτουργία κι αυτό το βιβλίο της φύσης προσπάθησε να διαβάσει και να αποδώσει στην δική του εργασία. Για αυτό το λόγο τα έργα του γοητεύουν και είναι άχρονα, διότι είναι πέραν της αρχιτεκτονικής. Η σταθερή πηγή της έμπνευσης των αρχιτεκτονικών μορφών του ήταν η Φύση και οι εικόνες που απλόχερα αυτήν προσφέρει. Σύμφωνα με αυτές δημιούργησε τις καμπύλες που κυριαρχούν στα έργα του. Απέφευγε τις ευθείες, τις αιχμηρές ακμές, τους μετρήσιμους όγκους.
Οι εξεζητημένες προσόψεις, ο πολύχρωμος κόσμος των υλικών, η ρευστή καμπυλόμορφη προοπτική, δημιουργούν στιγμιότυπα σουρεαλιστικού ονείρου, εντελώς απόκοσμα της εποχής του αλλά και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Συνήθιζε να χρησιμοποιεί σαν διακοσμητικά στοιχεία μικρά κομμάτια από κεραμικά πλακάκια, χρωματιστά, μηδαμινής μεν αξίας, που προσέδιδαν στην κατασκευή μια φανταχτερή, σχεδόν παραμυθένια, όψη.
Το όνομα του δημιουργεί λογοπαίγνιο με την ομόηχη λέξη gaudy που σημαίνει στολισμένος επιδεικτικά. Κάτι που ωστόσο ο ίδιος ο Gaudi δεν επεδίωκε. Αντίθετα, αναζητούσε την ουσία. Όταν κάποιος τον ρώτησε, γιατί υπήρξε τόσο πολλή λεπτομέρεια επάνω στις κατασκευές του τις οποίες κανένας δεν θα παρατηρούσε πάντα, ο Gaudi απάντησε λέγοντας ότι «ο Θεός την βλέπει». Η προσοχή στην λεπτομέρεια αποτελούσε την παραδοσιακή τακτική των μεγάλων αρχαίων τεχνιτών που γνώριζαν τα μυστικά της τέχνης και κατασκεύαζαν την μη ορατή όψη καλύτερη από την πρόσοψη που έβλεπαν οι άνθρωποι, διότι την μη ορατή την έβλεπαν οι Θεοί. Αυτήν είναι μια αντίληψη που διαφεύγει της σύγχρονης αρχιτεκτονικής που δίνει σημασία στον όγκο και στην μορφή, μέσα από την υπερβολή και τις αυστηρές γραμμές των απαιτήσεων της τεχνολογικής και οικονομικής ευμάρειας της εποχής. Η αρχιτεκτονική του πήγε πολύ βαθύτερα από την αισθητική, από το να ικανοποιήσει απλά τον επισκέπτη και τον χρήστη. Αντίθετα η εργασία του ήταν ισχυρή και δημιουργική, με στόχο την επικοινωνία με το περιβάλλον, την εμβάθυνση στην ουσία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και την «ανάδειξη των μορφών μέσα από το φως» (Le Corbusier).
Η τέχνη του είναι δυνατό να προκαλέσει την φαντασία ενός παρατηρητή να φτάσει σε μια αμφίρροπη ετυμηγορία αποδοχής ή απόρριψης, καθώς παρατηρεί μια κατασκευή από μακριά δίνοντας την δική του ερμηνεία. Οι προσόψεις των κτηρίων μοιάζουν ζωντανές, ελαστικές. Σαν να παραμορφώνονται μέσα από την ροή του νερού πίσω από ένα τζάμι. Σαν να ανεμίζουν στον άνεμο. Μια δυναμική που ήθελε να δώσει ο δημιουργός τους σαν μια προσπάθεια να συμβαδίζουν τα έργα του με το δυναμικό φυσικό περιβάλλον στο οποίο εντάσσονται. Δεν έκανε τίποτα τυχαίο, από ένα παγκάκι που θα ακουμπούσε ένας πεζός κι ένα φανάρι που θα φώτιζε την νυχτερινή Βαρκελώνη ως τα πιο μεγαλόπνοα σχέδια του. Πάντα πρωτοτυπούσε κι ήταν πρόθυμος να δοκιμάσει οτιδήποτε νέο.
Η συμπάθεια του προς ομοιώματα οστών στα σχέδια του αποτυπώνεται χαρακτηριστικά στην casa Battlo (1904-06), που η κύρια πρόσοψη της έχει σαν μοντέλο τα οστά των δαχτύλων των χεριών ενώ η κυματιστή στέγη ομοιάζει με ραχοκοκαλιά δεινόσαυρου. Τα κομψά της μπαλκόνια ομοιάζουν σαν κρανία. Συμπτωματικά δε, ο ίδιος ο Gaudi υπέφερε από μικρός από ρευματικά.
Η casa Mila (1906-12) είναι το τελευταίο κοσμικό του έργο, πριν αφοσιωθεί αποκλειστικά στην Sagrada Familia, και στο οποίο συγκεντρώνει όλα τα στοιχεία της τέχνης του για τα οποία είχε ήδη γίνει γνωστός. Πρόκειται για οικία στην οποία εκλείπουν οι ευθείες γραμμές. Η χαρακτηριστική όψης της φαντάζει σαν τομή μυρμηγκοφωλιάς ενώ στο δώμα της υπάρχουν διάσπαρτες οι γλυπτές καμινάδες ομοιώματα κοχυλιών. Έχει εφτά επίπεδα και τα διαμερίσματα αναπτύσσονται γύρω από δυο αίθρια, τα οποία έχουν δώδεκα πλευρές, κι έτσι, οι εσωτερικοί χώροι χωροθετημένοι γύρω από τον εσωτερικό κεντρικό διάδρομο φωτίζονται φυσικά.
Ένα μεγάλο εγχείρημα με κοινωνικές προεκτάσεις, που ξεκίνησε το 1900 και ως το 1914 ολοκληρώθηκε ένα τμήμα του, ήταν το πάρκο που χρηματοδοτούσε ο Guell, με σκοπό να γίνουν 40 κατοικίες για άστεγους με τους απαραίτητους κοινόχρηστους χώρους. Είχε σχεδιάσει ένα υποδειγματικό προάστιο, μια πόλη από κήπους. Ο Gaudi ακολούθησε τις οδηγίες της φύσης στο σχεδιασμό και η όλη ατμόσφαιρα παραπέμπει σε μια παραμυθένια πολιτεία που χάθηκε.
Από το 1883 σηματοδοτείται μια αλλαγή και μετατροπή στην ζωή του και στρέφεται προς την αυστηρότητα και την προσευχή. Μελετάει καθημερινά το Ευαγγέλιο και ζει πενιχρά. Αλλά ο ασκητισμός του κατευθύνθηκε στην μέγιστη εργασία του, στην Sagrada Familia, σε βαθμό αυτοθυσίας. «Η ζωή είναι αγάπη και η αγάπη είναι θυσία», έλεγε, και «η θυσία είναι το μόνο πραγματικά καρποφόρο πράγμα». Η ιδέα αυτήν ενσωματώνεται στην Sagrada Familia την οποία συνέλαβε ως εξιλέωση για τις αμαρτίες του κόσμου.
Στην κατασκευή της Sagrada Familia (Αγία Οικογένεια) ο Gaudi θα αφιερώσει όλο τον πλούτο και την ενέργεια του. Πρόκειται για ένα μεγαλοπρεπές τέμπλο με δώδεκα πύργους ως τα 175 μ. Το στατικό του σύστημα είναι ένα χώρο-δικτύωμα, που στηρίζεται σε ένα φυσικό μοντέλο που ισορροπεί με δυνάμεις βαρύτητας και όλα τα μέλη του λαμβάνουν δυνάμεις εφελκυσμού. Αναποδογυρίζοντας αυτό το μοντέλο δημιουργήθηκε ο φέρων οργανισμός του τέμπλου και οι δυνάμεις των μελών είναι θλιπτικές πλέον και παραλαμβάνονται ασφαλώς από τα πέτρινα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν. Αναπτύσσεται με έντονες γεωμετρικές διαμορφώσεις, υπερβολικές, ελικοειδείς καμπύλες, και κωνικά σχήματα ενώ κάθε εκατοστό εξωραίζεται με περίπλοκη λεπτομέρεια.
Ένα ανολοκλήρωτο μνημείο που η κατασκευή του άρχισε το 1883 αλλά δεν πρόλαβε να το ολοκληρώσει ως το θάνατο του το 1926. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα σχέδια κατασκευής τροποποιούνταν στα στάδια εργασίας του Ναού κι ότι άφησε μετά τον θάνατο του ήταν περισσότερο πορτραίτα παρά αρχιτεκτονικά σχέδια. Από το 1980 που συνεχίζονται οι εργασίες κατασκευής χρηματοδοτούνται από το ένα εκατομμύριο των επισκεπτών που δέχεται το χρόνο ο Ναός. Αλλά ο αρχιτέκτονας που συνεχίζει την εργασία του Gaudi δεν έχει την ίδια ικανότητα και φαντασία. Αντί της πέτρας, το υλικό που χρησιμοποιείται είναι συνθετικό και χάνει σε ποιότητα και αξία ως προς την αρχική ιδέα του Gaudi. Η αρχιτεκτονική του είναι πιο αυστηρή, τα γλυπτά άγρια, πιο γωνιακά και αιχμηρά. Σήμερα η Sagrada Familia δεν είναι ακριβώς ούτε εκκλησία, ούτε μουσείο για τουρίστες.
Η Sagrada Familia θρύβει συμβολισμών και αλληγορικών στοιχείων και η κατασκευή της παραπέμπει στην τέχνη των μεσαιωνικών Ναών. Η διακόσμηση με τις γλυπτές αναπαραστάσεις θεμάτων, κυρίως από την ζωή του Ιησού Χριστού και των δώδεκα Αποστόλων, συνδυάζει την μεγαλοπρέπεια και την απλότητα του υλικού της πέτρας που χρησιμοποιήθηκε. Η ανατολική πρόσοψη είναι αφιερωμένη στην γέννηση του Ιησού, η δυτική στο Πάθος Του και η νότια στην Δόξα Του. Αν και «ατελής» μοιάζει σαν τέλειος Ναός με μια δύναμη ανύψωσης σαν να ανταποκρίνεται στην πρό(σ)κληση του Θείου, να γίνει κάποτε αυτό που τον προόριζε ο δημιουργός του, εκτός από μια Οικία του Θεού, ένα υπερμέγεθες βιβλίο κατήχησης πάνω στην πέτρα που θα διάβαζε ο παρατηρητής.
Η έμφαση του Gaudi σε εσωτερικά και ζωδιακά θέματα, η οποία διαφαίνεται ανάγλυφα στα έργα του, παραπέμπει στην τεχνική των τεκτονικών συντεχνιών του μεσαίωνα που είχαν ενσωματώσει στην εργασία τους αστρονομικές, ερμητικές και εσωτερικές γνώσεις. Ο ίδιος φέρεται ως μέλος Μασονικού Οίκου της εποχής του κάτι που δικαιολογεί την χρήση τέτοιων συμβολισμών. Τα πιο εμφανή σημάδια αυτής της ιδιότητας του βρίσκονται στην χρήση του πέλεκυ και των σταυρών που χρησιμοποιεί, οι οποίοι δεν είναι οι χριστιανικοί, αλλά, πλησιάζουν τα χαρακτηριστικά των μασονικών συμβόλων.
Επίσης στην κατασκευή του Park Guell υπάρχουν πολλές ανάλογες ενδείξεις. Σε μια επιγραφή, σε υπαίθρια στήλη του πάρκου, αναγράφεται alaba/por που περιέχει την λέξη labor και τον αναγραμματισμό της paa. Η λέξη paa σε ένα μασονικό εγχειρίδιο σημαίνει οικοτροφείο. Η ερμηνεία αυτής της επιγραφής ως «οικοτροφείο εργασίας» δίνει μια άλλη διάσταση στην αιτία της κατασκευής του πάρκου πέραν της γνωστής φαινόμενης. Ο J. Carandell, που έχει μελετήσει την ζωή και το έργο του Gaudi, στο βιβλίο του «Park Güell. Utopia de Gaudí», αναφέρει λεπτομερώς πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι ο Gaudi και ο Guell ήταν μέλη Μασονικού Οίκου. Η επίσημη δικαιολογία για την μη ολοκλήρωση του πάρκου και των σπιτιών ήταν ότι κανένας δεν θα ήθελε να μείνει τελικά εκεί, κάτι το οποίο δεν είναι φανερό, διότι το πάρκο βρίσκονταν σε ένα προνομιούχο προάστιο της πόλης και οι τιμές δεν ήταν ακριβές. Σύμφωνα με τον Carandell το πάρκο ήταν κάτι περισσότερο από ένα απλό φιλανθρωπικό σχέδιο κατοικιών κι ότι αντίθετα, ήταν το μέρος όπου έζησαν και συναντήθηκαν τα μέλη του Οίκου.
Στον αιώνα μας ο αρχιτεκτονικός κόσμος διατήρησε μια διστακτική στάση σαν να βρίσκονταν απέναντι σε ένα μοναδικό ανορθόδοξο φαινόμενο χωρίς συνέχεια. Το ίδιο όμως συμβαίνει με όλους όσους δεν αναγνωρίζονται από τους συγχρόνους τους, απλά επειδή διαφεύγουν του συνηθισμένου μέτρου. Οι κατασκευές του είναι οάσεις μέσα στην έρημο της «λειτουργικής» τσιμεντένιας και γκρίζας εποχής μας. Ωστόσο η διεθνής αναγνώριση και αποδοχή του πιστοποιήθηκε με την ανακήρυξη του έτους 2002 ως «Διεθνές Έτος Gaudi».
Το 1992 ιδρύθηκε μια οργάνωση η Association for the Beatification of Antoni Gaudí, η οποία ξεκίνησε την διαδικασία για την αγιοποίηση του Gaudi. Η ένωση που δραστηριοποιείται για αυτό το σκοπό έχει ήδη αναφορές περί θαυμάτων θεραπείας και της θείας εύνοιας, μέσω της μεσολάβησης του Gaudi, π. χ. για την επιτυχή ολοκλήρωση μιας στέγης εκκλησιών μετά την έκκληση ενός περουβιανού ιερέα. Το 2003 κατατέθηκε ο σχετικός φάκελος – αίτηση για την αγιοποίηση του και το Βατικανό δέχθηκε την έναρξη της διαδικασίας.
Τι είναι όμως αυτό που δικαιολογεί το να αναγνωριστεί ως ιερό, η εργασία ή η ζωή του; Είναι ένας σπάνιος συνδυασμός κι ίσως είναι ο μόνος επαγγελματίας καλλιτέχνης, πόσο μάλλον αρχιτέκτων, που δηλώθηκε ως Άγιος. Ούτε η ιερότητα της μουσικής ενός Bach, ούτε η πένα ενός Michelangelo δεν ευλογήθηκαν ώστε να εισέλθουν στις τάξεις των Αγίων. Η απάντηση ίσως βρίσκεται στα ίδια τα λόγια του: «Είμαι ένας μαχητής της φύσης, πάντα μαχόμουνα και πάντα είχα επιτυχία, εκτός από ένα πράγμα: στον αγώνα ενάντια στην κακή μου ιδιοσυγκρασία, αυτό δεν ήμουν σε θέση να το υπερνικήσω». Αυτό που ζητείται από την φύση του ανθρώπου δεν είναι να νικάει πάντα αλλά να αγωνίζεται.
Στον Gaudi σήμερα αναφέρονται οι καθολικοί που προωθούν την αγιοποίηση του, οι αντικληρικοί που θυμίζουν την νεότητα του Gaudi, οι εθνικιστές που προσδοκούν οφέλη από την κοινωνική του δράση για το όραμα μιας ελεύθερης Καταλονίας, ενώ κάποιοι τονίζουν το ασυμβίβαστο της παραδοσιακής τεκτονικής με τον καθολικισμό ως δόγματα. Για τον ίδιο όμως τον Gaudi, οφείλουμε να δούμε την ζωή του σφαιρικά, όπως την έζησε. Ανεξάρτητα από το πρίσμα που τον εξετάζει κανείς, ακόμα και οι επικριτές για την ιερότητα του, που αναφέρουν ότι ήταν μακριά από την αγιοσύνη, ως εγωκεντρικός και περήφανος, απόκοσμος και ιδιότροπος, στην εποχή του, όλοι μιλούσαν με σεβασμό για το άτομο του.
Στο πρόσωπο του Gaudi συναντάμε ένα εκλεκτικό και πλουραλιστικό άτομο και ένα μεγάλο μαθηματικό. Με ηρωικό σθένος, πίστη και ελπίδα, φιλανθρωπία και σύνεση. Έναν νατουραλιστή και μυστικιστή που σεβόταν τον άνθρωπο και αναγνώριζε την θεία καταγωγή του. Στην εργασία του είναι ενσωματωμένες οι καθολικές αξίες του Ευαγγελίου και της Φύσης. Ήταν ένας επαγγελματίας που άγγιξε το ιερό, σε απάντηση στην θεία καλλιτεχνική έμπνευση που έβλεπε παντού γύρω του και που αυτήν ήταν η αιτία της δικής του εργασίας.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Gaudi, όντας αφιερωμένος ολοκληρωτικά στην κατασκευή της Αγίας Οικογένειας, ζούσε στην κρύπτη του ναού. Ήταν δε εκείνα τα χρόνια τόσο ευτελής η εμφάνισή του που όταν το 1926 τον χτύπησε ένα τραμ σε μια πολυσύχναστη διασταύρωση οι παριστάμενοι οδηγοί αρνήθηκαν αρχικά να τον πάνε στο νοσοκομείο πιστεύοντας ότι ήταν ζητιάνος. Ο Gaudi πέθανε τρεις ημέρες αργότερα. Θάφτηκε στα θεμέλια του Καθεδρικού Ναού της Αγίας Οικογένειας, όπως ο ίδιος ζήτησε.
Πρέπει να έχετε συνδεθεί για να σχολιάσετε.