Δραματοθεραπεία

Πηγή: ΝΕΑ ΑΚΡΟΠΟΛΗ – nea-acropoli.gr: Στις δεκαετίες ’50 και ’60 στην Αγγλία και στην Αμερική έγιναν μια σειρά από κινήσεις για να δημιουργηθούν νέες Ψυχαγωγικές, Παιδαγωγικές, Κοινωνικές και Ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, χρησιμοποιώντας τις τέχνες και το παιγνίδι ως μέσα για την πραγμάτωση μιας νέας ανθρώπινης επικοινωνίας, που στηρίχθηκε σε τεχνητές παραμέτρους και σε προκατασκευασμένα πλαίσια πρακτικής.
Έτσι, δημιουργήθηκαν οι τέσσερις λεγόμενες Εκφραστικές δημιουργικές θεραπείες που στηρίζονται στην Παιδαγωγική και στην Ψυχολογία από τη μια μεριά και στις Τέχνες και το Παιγνίδι από την άλλη. Ας σημειωθεί ότι ο όρος: «Θεραπεία» αναφέρεται με την πλατιά του έννοια, ως βελτίωση, καλυτέρευση, εξέλιξη κ.λ.π.

Οι εκφραστικές ή δημιουργικές θεραπείες είναι τέσσερις (κατά την Αγγλόφωνη ορολογία):

Μουσικοθεραπεία (musictherapy)
Δραματοθεραπεία (Dramatherapy)
Κινησιοθεραπεία (Μovement therapy)
Θεραπεία μέσω των Εικαστικών Τεχνών (Art therapy)

Ο χορός, η μουσική και το δράμα είναι ίσως από τις αρχαιότερες και τις πιο δημιουργικές μορφές τέχνης. Οι ρίζες του οργανωμένου χορού, μουσικής και δράματος με τη σημερινή τους μορφή, όπως τις γνωρίζουμε στο δυτικό – Ευρωπαϊκό πολιτισμό, είναι πολύ παλιές.
Οι διάφορες μορφές έκφρασης του ανθρώπου ήταν αναπόσπαστο μέρος στις τελετουργίες και γιορτές της αρχαιότητας, όπως είναι οι γιορτές που έχουν σχέση με τον κύκλο της ζωής, με τις αλλαγές της φύσης, με το πέρασμα των τεσσάρων εποχών και ιδιαίτερα με την εποχή της σποράς και του θερισμού.

Σ’ όλη την ιστορία της ανθρωπότητας, οι τέχνες έπαιζαν πάντοτε έναν σημαντικό ρόλο. Έδιναν ευκαιρία στους ανθρώπους να εξωτερικεύσουν τον εσωτερικό τους κόσμο και να απαλλαγούν από τη συναισθηματική ένταση. Ιδιαίτερα με το δράμα και το χορό επιτυγχάνετο η «Κάθαρση».

Το δράμα, δίνει ευκαιρίες στο άτομο για εξωτερίκευση συναισθημάτων -ακόμη και έξαρση- σ’ ένα ελεγμένο και πειθαρχημένο περιβάλλον, ευκαιρίες ίσως μοναδικές. Αποτέλεσμα είναι η συνειδητοποίηση του εαυτού, η αυτοπραγμάτωση, που είναι ένα βασικό μέρος στην όλη εξέλιξη και διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου. Το δράμα ως μια από τις δημιουργικές τέχνες, έχει στόχο την προσωπική έκφραση, μέσα από διάφορες εμπειρίες. Η λέξη δράμα προέρχεται από την ελληνική λέξη δράω-ώ, που σημαίνει μια δραστηριότητα όπου το άτομο «πράττει και αγωνίζεται», ενώ ταυτόχρονα υπάρχει η πλήρης απορρόφηση και ολοκληρωτική συμμετοχή του ατόμου».

Η θεραπεία μέσω Δράματος, Drama-therapy, είναι μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία, η οποία αξιοποιεί την έννοια της μεταφοράς της τέχνης και ιδιαίτερα του θεάτρου. Μέσω της μεταφοράς, γίνεται επεξεργασία στην προσωπικότητα, τις σχέσεις και τους κοινωνικούς ρόλους μας με στόχο την ανάπτυξη ή την αλλαγή μας. Αξιοποιούνται γνώσεις, μέθοδοι και τεχνικές, που προέρχονται από τον χώρο του θεάτρου, της ψυχολογίας, της ψυχοθεραπείας και γενικότερα των επιστημών του ανθρώπου και του πολιτισμού, στην κατεύθυνση μιας ενιαίας και ολοκληρωμένης θεραπευτικής μεθόδου, για μια ολιστική θεώρηση του ανθρώπου και των αναγκών του. Έτσι, υπάγεται στην κατηγορία των Ψυχοθεραπειών μέσα από την Τέχνη κι έχει συνθετικό χαρακτήρα αφού, πέρα απ’ τη χρήση θεατρικών πρακτικών, αντλεί γνώση κι εμπειρία από διάφορες ψυχοθεραπευτικές κατευθύνσεις, όπως π.χ. ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία, αναλυτική αρχετυπική (Γιουγκιανή) ψυχοθεραπεία, συστημική ψυχοθεραπεία κ.ά.

Πρόκειται για μια μέθοδο που εφαρμόζεται και λειτουργεί είτε αυτόνομα είτε συμπληρωματικά με άλλες θεραπευτικές μεθόδους και απευθύνεται σε κάθε πληθυσμό, ακόμη και σε άτομα χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα. Αποτελεί μια μέθοδο εργασίας και παιγνιδιού η οποία χρησιμοποιεί μεθόδους δράσης τέτοιες που να διευκολύνουν τη δημιουργικότητα, τη φαντασία, τη μάθηση, την αυτεπίγνωση και την ανάπτυξη.
Βοηθά στην εξερεύνηση, αναγνώριση κι επεξεργασία συναισθημάτων και σχέσεων τόσο αναφορικά με τα διάφορα τμήματα του εσωτερικού κόσμου κάποιου, όσο και με τους άλλους ανθρώπους. Προσφέρει δυνατότητες γι’ αλλαγή, μέσα από αυξημένη επίγνωση και αυτογνωσία, δίνοντας ευκαιρίες για πειραματισμό με ποικίλους τρόπους σκέψης, συναισθήματος και συμπεριφοράς.

Η Δραματοθεραπεία, μέσα από τη δημιουργική έκφραση, προάγει την ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης, της επικοινωνίας και της σχέσης με τους άλλους. Μέσα από το παίξιμο ρόλων, τη ζωγραφική, το λόγο και το παιγνίδι, δίνεται η ευκαιρία στα μέλη μιας Δραματοθεραπευτικής ομάδας ν’ αναγνωρίσουν, απ’ τη μια, δομές που τους έχουν καθηλώσει σε μη-βοηθητικά σχήματα συμπεριφοράς, κι απ’ την άλλη, να έρθουν σ’ επαφή με λανθάνουσες δυνατότητες μέσα τους, ικανές να δώσουν λύσεις και να πλατύνουν τους ορίζοντές τους.

Η χρήση Μύθων, Παραμυθιών και Τελετουργίας στη Δραματοθεραπεία επιτρέπει να ξανά – βιωθούν προσωπικές εμπειρίες και να αντιμετωπιστούν μ’ έναν συμβολικό και μεταφορικό τρόπο. Οι ιστορίες, τα θεατρικά κείμενα και τα παραμύθια παρέχουν έτσι, μια δομή και την απαραίτητη απόσταση για εξερεύνηση κι ωρίμανση. Μέσα από το παίξιμο διαφόρων ρόλων, την παρατήρηση και τον πειραματισμό με εναλλακτικές συμπεριφορές και στρατηγικές, με τον συντονισμό και τη βοήθεια του ειδικού Δραματοθεραπευτή, μέσα σ’ ένα ψυχοθεραπευτικό πάντα πλαίσιο, μαθαίνει κανείς ν’ αντιμετωπίζει διάφορες και συχνά δύσκολες κοινωνικές καταστάσεις. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η δουλειά με ρόλους (Role-play), που βοηθάει κάποιον να γίνει πιο διεκδικητικός, ικανότερος να υπερασπίζεται τις αξίες του κι αυτά που δικαιωματικά του ανήκουν, κι ακόμα πιο ευέλικτος στις διαπραγματεύσεις του με τους άλλους. Έτσι, καταστάσεις που θεωρούνται δύσκολες στο να τις αντιμετωπίσει κανείς διεκδικητικά, μπορούν να φτιαχτούν σαν ένα είδος μικρής παράστασης ή πρόβας με τη συμμετοχή όλων των μελών της ομάδας και να βρεθούν ποικίλες λύσεις, με τις οποίες μπορεί κάποιος να πειραματιστεί. Η ομάδα κι ο θεραπευτής παρέχουν ένα ασφαλές κι υποστηρικτικό πλαίσιο για να παρθούν ρίσκα και να εκτιμηθούν αποτελέσματα.

Κεντρικός άξονας είναι η πεποίθηση ότι η δημιουργική διαδικασία μέσα στο Δραματοθεραπευτικό πλαίσιο παρέχει έναν ασφαλή χώρο μέσα στον οποίο οι συμμετέχοντες επανεξετάζουν τις αξίες τους, τις στάσεις και τα συναισθήματά τους (το εσωτερικό τους δράμα) και ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΔΟΚΙΜΑΣΟΥΝ νέους, εναλλακτικούς τρόπους δράσης και ύπαρξης μέσα στον κόσμο.

Η Δραματοθεραπεία, μπορεί να βοηθήσει και απευθύνεται σε ανθρώπους κάθε ηλικίας που επιθυμούν να έρθουν σ’ επαφή με τη δημιουργικότητα τους, με τον εαυτό και τα συναισθήματα τους. Σ’ αυτούς που θέλουν να μάθουν περισσότερα για τους διάφορους ρόλους που παίζουν στη καθημερινή ζωή και ιδιαίτερα γι’ αυτούς που τους έχουν καθηλώσει σε μη-βοηθητικά σχήματα συμπεριφοράς. Σε μια Δραματοθεραπευτική ομάδα θα βοηθηθούν να πειραματιστούν, μέσα στο ασφαλές πλαίσιο, το οποίο η ομάδα κι ο Δραματοθεραπευτής παρέχουν, με εναλλακτικούς ρόλους, βρίσκοντας έτσι, λύσεις σε τυχόν προβλήματά τους, βελτιώνοντας την επικοινωνία με τον εαυτό τους και με τους άλλους, κι ανακαλύπτοντας το λανθάνον δυναμικό μέσα τους, ικανό να διευρύνει τους ορίζοντες και την οπτική γωνία που βλέπουν τα πράγματα.

Δραματοθεραπεία, όμως, μπορούν να κάνουν επίσης οι έφηβοι και τα παιδιά, μέσα ή έξω από το εκπαιδευτικό πλαίσιο, με σκοπό τις καλύτερες επιλογές ζωής, ωρίμανση της προσωπικότητας, ανάπτυξη της δημιουργικότητάς τους και αναγνώριση και αποδοχή της διαφορετικότητας από τους άλλους σαν κάτι το απόλυτα φυσιολογικό.
Η συγκεκριμένη μέθοδος μπορεί να βοηθήσει ενήλικες, εφήβους και παιδιά με διάφορα ψυχολογικά προβλήματα (άγχος, φοβίες, δυσκολίες στην επικοινωνία κ.ά., αλλά και με σοβαρότερες ψυχικές διαταραχές (άτομα που βρίσκονται σε ψυχιατρικά ιδρύματα, παιδιά με ειδικές ανάγκες κ.ά.), οικογένειες (μέσα ή έξω απ’ το πλαίσιο μιας οικογενειακής ή συστημικής θεραπείας), ομάδες ανθρώπων με κάποιο κοινό πρόβλημα, όπως, για παράδειγμα, άτομα σε διαδικασία απεξάρτησης από ναρκωτικές ουσίες, νεαρές μητέρες που αντιμετωπίζουν για πρώτη φορά μια εγκυμοσύνη, καρκινοπαθείς, φορείς ή πάσχοντες από AIDS, κ.ά. Ακόμα μπορεί να βοηθήσει ομάδες ανθρώπων σε κοινό εργασιακό περιβάλλον, π.χ. στελέχη επιχειρήσεων, εργαζόμενους σε Κέντρα Ψυχικής Υγείας κ.ά. για τη βελτίωση των σχέσεων και επικοινωνίας τους. Όπως επίσης καλλιτέχνες, και ειδικότερα ηθοποιούς, για αύξηση της αυτεπίγνωσης και δημιουργικότητας στον χώρο της δουλειάς τους.

«Το θέατρο είναι η ίδια η ζωή, είναι ο κόσμος. Είναι ένα κομμάτι της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η καθημερινή προσποίηση που απαιτείται στις διάφορες στιγμές της ζωής μας, είναι αυτονόητη. Πρέπει να υποδυθούμε διάφορους κοινωνικούς ρόλους χάρη των σχέσεων και των συμφερόντων μας. Και αυτό γίνεται, επειδή ο άνθρωπος είναι ταυτόχρονα ηθοποιός των δικών του ρόλων και κριτής των ρόλων που εκτελούν οι άλλοι γύρω του.
Ο καθηγητής Πούχνερ λέει ότι το θέατρο για τον άνθρωπο μπορεί να είναι διασκέδαση αλλά και ψυχοθεραπεία, υπερκίνηση της απομόνωσης, συμμετοχή στη διαμόρφωση μιας συλλογικής συνείδησης κατά τη διάρκεια της παράστασης, συμμετοχή σε μια άλλη πειραματική ζωή που διαδραματίζεται στη σκηνή ή και αναζήτηση της αλήθειας ή απλή απόλαυση της μαγείας της μεταμόρφωσης. Η θεατρική πράξη τέλος, ολοκληρώνει τον κύκλο της ύπαρξής της, στον εσωτερικό κόσμο του θεατή, στις σκέψεις του και στα συναισθήματά του». (Κοινωνικό Θέατρο – Μανώλης Φιλλιπάκης)

«Το θέατρο είναι η ζωή, στην οποία όλοι είμαστε ηθοποιοί και όταν έρχεται η σειρά μας θεατές, που είναι μια διαφορετική μορφή του να είναι κανείς ηθοποιός σ’ αυτό το θέατρο. Γιατί κατά κάποιον τρόπο όλοι είμαστε ηθοποιοί και προσπαθούμε να παίζουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το ρόλο μας είτε στη σκηνή είτε στις κερκίδες της ζωής. Είναι το θέατρο τότε μια φάρσα; Φαινομενικά…ναι, όπως και η ίδια η ζωή… ένα καλειδοσκοπικό παιγνίδι αισθήσεων και σκέψεων, ηδονών και πόνων, ημερών και νυχτών, καλοκαιριών και χειμώνων, ζωών και θανάτων. Αλλά, για εμάς τους θνητούς, αυτή είναι η μοναδική μας πραγματικότητα και αυτή χρησιμοποιούμε για να σκαρφαλώσουμε τη δική μας εσωτερική Ακρόπολη και να εξαγνιστούμε, κάνοντας σπονδές που θα μας καθαρίσουν από τη σκόνη του δρόμου που έχουμε διανύσει» (Μυστηριακό θέατρο, J. Livraga, εκδ. Νέα Ακρόπολη, σελ. 207 –208, Α’ έκδ.).