Η ικανότητα να διακρίνεις τα συναισθήματά σου μειώνει τον κίνδυνο κατάθλιψης, αλκοολισμού και εκρήξεων θυμού.
Πώς ξέρεις εάν νιώθεις αναστατωμένος ή στεναχωρημένος; Ποια η διαφορά ανάμεσα στη στεναχώρια και στη νοσταλγία; Πότε έχεις άγχος αλλά όχι νευρικότητα; Μερικές φορές τα συναισθήματα είναι σχεδόν αδύνατο να τα περιγράψεις. Είναι δύσκολο ακόμα και να ξέρεις αν τα αισθάνεσαι ή όχι. Ο ναός του Απόλλωνα στους Δελφούς είχε ένα διάσημο ρητό το οποίο πρότεινε στους πιστούς να «γνωρίσουν τον εαυτό τους». Ωστόσο, με όλα αυτά τα συναισθήματα που μας κατακλύζουν, ίσως αυτή να είναι η πιο δύσκολη εντολή που υπάρχει.
Αν και φαίνεται πολύ δύσκολο, η ικανότητα να διακρίνουμε τα συναισθήματά μας είναι κλειδί για τις διάφορες ψυχικές καταστάσεις υγείας. Όσο καλύτερα συνειδητοποιούμε τα συναισθήματά μας, τόσο περισσότερο γνωρίζουμε για αυτά και τόσο λιγότερο αντιμετωπίζουμε δυσκολίες εξαιτίας της ψυχικής μας κατάστασης. Αν μπορείς να διαβάσεις τα συναισθήματά σου, ίσως και να σώσεις τη ζωή σου.
Πώς φτιάχνονται τα συναισθήματα;
Στο βιβλίο της “Πως φτιάχνονται τα συναισθήματα”, η Dr Lisa Feldman Barrett εξετάζει το πως και πότε αντιλαμβανόμαστε τα ίδια μας τα συναισθήματα, κάτι το οποίο έχει τεράστιες πρακτικές συνέπειες.
Η Barrett θεωρεί ότι μαθαίνουμε να αναγνωρίζουμε και να διαφοροποιούμε τα συναισθήματά μας με δύο τρόπους. Πρώτα, παρατηρούμε το περιβάλλον μας. Παρατηρούμε ότι ο πατέρας μας βρίζει όταν χυθεί ο καφές πάνω στο laptop του. Ο θυμός που δείχνει στη συμπεριφορά του και η γλώσσα που χρησιμοποιεί γι’ αυτό γράφονται μέσα στα δικά μας συναισθήματα σε παρόμοια πλαίσια, όπως όταν για παράδειγμα χύσουμε γάλα πάνω στο αγαπημένο μας παιχνίδι.
Δεύτερον μαθαίνουμε τα συναισθήματα όταν μας τα διδάσκουν ξεκάθαρα, για παράδειγμα όταν ο πατέρας μας λέει «Είμαι θυμωμένος επειδή είχα τέσσερις ώρες δουλειά να κάνω σε αυτό το laptop μέχρι αύριο». Τότε αναγνωρίζουμε αυτό το συναίσθημα στους άλλους, αλλά επίσης και στον εαυτό μας. Δίνουμε σε αυτό το εσωτερικό συναίσθημα ένα όνομα: θυμός.
Σύμφωνα με την έρευνα της Barrett, υπάρχουν τρεις διαφορετικές όψεις στα συναισθήματά μας.
- Σθένος: το νιώθω καλό ή κακό;
- Ένταση: πόσο έντονο είναι αυτό το συναίσθημα;
- Κίνητρο: με κάνει αυτό το συναίσθημα να συμπεριφέρομαι με έναν συγκεκριμένο τρόπο;
Ο τρόπος με τον οποίο καταλαβαίνουμε τα συναισθήματα, λοιπόν, βασίζεται σε αυτές τις κλίμακες. Για παράδειγμα, μπορούμε να πούμε ότι η θλίψη έχει βαθμολογία σθένους -4, βαθμολογία έντασης + 6, ενώ για το κίνητρο παίρνει + 3. Αντίστοιχα, για την έκσταση θα μπορούσαμε να πούμε + 8, + 9 και + 4 αντίστοιχα.
Συναισθηματική ικανότητα διάκρισης
Υπάρχουν δύο ενδιαφέρουσες ιδέες που σχετίζονται με αυτή την οπτική για τα συναισθήματα.
Πρώτον, όλοι αναγνωρίζουμε και βαθμολογούμε τα συναισθήματα διαφορετικά. Για παράδειγμα, ίσως εγώ να αισθάνομαι ότι το άγχος έχει βαθμολογία έντασης -6, αλλά εσύ να το βαθμολογείς ως απλά -3. Ένα άτομο ίσως να νιώθει ότι η νοσταλγία έχει βαθμό έντασης + 6, ενώ ένα άλλο άτομο θα του έδινε μόλις +2. Αυτή η σχετικότητα έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις το πόσο βαθιά μπορούμε να επικοινωνήσουμε τα συναισθήματα μας με τους άλλους. Όταν κάποιος λέει σε έναν άλλον “Σε αγαπώ”, νιώθουν και οι δύο τον ίδιο βαθμό έντασης; Αν πω “Αυτή η ταινία είναι τρομερή”, έχει αυτό θετική ή αρνητική χροιά;
Δεύτερο και πιο σημαντικό, είναι αυτό το οποίο η Barrett αποκαλεί “συναισθηματική ικανότητα διάκρισης“. Ορισμένοι άνθρωποι είναι συναισθηματικά αναλφάβητοι. Ίσως μεγαλώνοντας οι γονείς μου να μου έμαθαν πέντε διαφορετικούς τρόπους για να περιγράφω το φόβο, ενώ για κάποιον άλλον η μόνη χροιά φόβου που υπάρχει είναι μία. Ένα άτομο ίσως να έχει έναν ολόκληρο θησαυρό λέξεων για να περιγράψει τις συναισθηματικές του καταστάσεις, ενώ ένα άλλο μπορεί να περιορίζεται στα πρωταρχικά συναισθήματα της αγάπης της χαράς, της έκπληξης, του θυμού και της θλίψης. Αυτό το καταλαβαίνουμε καλύτερα όταν βλέπουμε παιδιά μικρότερα των τριών ετών να δυσκολεύονται να διαχωρίσουν τη θλίψη από το θυμό ή το φόβο. Πρέπει να διδαχτούν αυτές τις διαφορές, με άλλα λόγια να βελτιώσουν τη συναισθηματική τους ικανότητα διάκρισης.
Γνώρισε τον εαυτό σου για να θεραπεύσεις τον εαυτό σου
Ο συναισθηματικός εγγραμματισμός είναι σημαντικός, επειδή όσο καλύτερα μπορούμε να διακρίνουμε τα συναισθήματά μας, τόσο λιγότερο κινδυνεύουμε από κάποιες ψυχικές ασθένειες. Έχει φανεί ερευνητικά ότι η χαμηλή ικανότητα διάκρισης των συναισθημάτων μπορεί να οδηγήσει σε καταθλιπτική ψυχοπαθολογία, καθώς το άτομο δυσκολεύεται να ελέγξει τη συναισθηματική του κατάσταση.
Αυτοί που υποφέρουν από σοβαρές διαταραχές κατάθλιψης, για παράδειγμα, έχουν μεγάλη δυσκολία να διακρίνουν τα συναισθήματά τους, ειδικά τα αρνητικά συναισθήματα, σε σχέση με άτομα ψυχικά υγιή.
Η περιορισμένη ικανότητα διάκρισης των συναισθημάτων εμφανίζεται σε ψυχοπαθολογίες, όπως είναι η κατάθλιψη, αλλά επίσης και η ΔΕΠΥ. Τα άτομα που δυσκολεύονται να διακρίνουν εύκολα την ποικιλία των συναισθημάτων τους είναι πολύ πιο πιθανά να έχουν ζητήματα με εκρήξεις θυμού και να επιδεικνύουν επιθετική συμπεριφορά. Τα άτομα που βιώνουν πολύ ισχυρά συναισθήματα κατανάλωναν λιγότερο αλκοόλ, αν ήταν καλά στο να περιγράφουν αυτό που νιώθουν. Και επίσης, άτομα με ορισμένα είδη διαταραχών προσωπικότητας είναι πολύ λιγότερο πιθανά να βλάψουν τον εαυτό τους, αν έχουν την ικανότητα να περιγράψουν και να διαφοροποιήσουν αυτό το οποίο νιώθουν.
Πως η ικανότητα συναισθηματικής διάκρισης μπορεί να βοηθήσει
Υπάρχουν και άλλες σημαντικές συνέπειες που προκύπτουν από αυτές τις έρευνες. Για παράδειγμα, άτομα τα οποία δεν μπορούν να διακρίνουν τα συναισθήματά τους κλινικά, όπως είναι τα άτομα στο φάσμα του αυτισμού, βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν άλλες ψυχικές ασθένειες. Επίσης άτομα τα οποία δεν μεγάλωσαν σε περιβάλλον στο οποίο τα συναισθήματα ήταν κάτι το οποίο συζητιόταν, είναι επικίνδυνα να αναπτύξουν διαφορά ψυχικά ζητήματα. Όντως, αυτοί οι οποίοι δεν μπορούν να αναγνωρίσουν τα ίδια τους τα συναισθήματα είναι πιο πιθανό να πάθουν κατάθλιψη, να υποφέρουν από αλκοολισμό, ή να εκφράζουν το θυμό τους με τρόπο καταστρεπτικό.
Καθώς μεγαλώνουμε συχνά βρίσκουμε καλύτερες στρατηγικές για να ρυθμίζουμε τα συναισθήματά μας, και βρίσκουμε τρόπους να πετυχαίνουμε τη διάκριση των συναισθημάτων μας μέσα από τη συζήτηση με τους άλλους και μέσα από τις εμπειρίες της ζωής. Όλοι όμως μπορούμε να κάνουμε βήματα για να βελτιώσουμε την ικανότητά μας να ρυθμίζουμε το συναίσθημα, είτε αυτό σημαίνει το να μιλήσουμε για αυτό που νιώθουμε με έναν στενό μας φίλο, είτε είναι το να διαβάσουμε μυθιστορήματα με ποικιλία συναισθηματικών πλαισίων, είτε είναι να μελετήσουμε τις εικόνες ενός ποιήματος, είτε απλά παίρνοντας μία στιγμή για να αναστοχαστούμε πώς νιώθουμε.
Το να ξέρεις τη διαφορά ανάμεσα στα συναισθήματά σου μπορεί απλά να σου σώσει τη ζωή.
Πηγή στα αγγλικά: Bigthink
