Πηγή: ΝΕΑ ΑΚΡΟΠΟΛΗ – nea-acropoli.gr: Σε αυτήν την σειρά άρθρων παραθέτουμε, κατά μεγάλο μέρος, τα ίδια τα λόγια του Επίκτητου που δεν μπορούν, ούτε πρέπει να μεταποιηθούν ή να αναπροσαρμοστούν. Για λόγους ευκολίας και μελέτης διακρίναμε και ταξινομήσαμε σε 8 βασικές ενότητες την διδασκαλία του, η οποία είναι διάσπαρτη στα έργα του. Η συγκέντρωση και η ταξινόμηση αυτή κάνει το λόγο του Επίκτητου πιο βαθύ, οξύ και ολοκληρωμένο κι έτσι αποφεύγεται η διασπορά της δύναμης του, που γίνεται με μια απλή ανάγνωση, κατά σειρά, των έργων του.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
Ο Επίκτητος, μέσα από τη Στωική φιλοσοφία, αναλύει, αναγνωρίζει και ορίζει το πραγματικό νόημα της ελευθερίας. Γι’ αυτόν η ελευθέρια είναι το ανώτερο, το σημαντικότερο αγαθό. Επειδή, όμως, είναι το σημαντικότερο δεν μπορεί να κατακτηθεί τυχαία με ένα επιπόλαιο, ψευδοαυθόρμητο κι εύκολο τρόπο. Χρειάζεται εκπαίδευση στην ελευθέρια γιατί ελεύθερος τρόπος ζωής δεν είναι τυχαίος τρόπος ζωής. Πρώτα απ’ όλα πρέπει να μάθει, κάποιος, να γνωρίζει τους νόμους που διέπουν τη φυσική, ψυχική και νοητική ζωή και να βρει τα όρια της κάθε ελευθέριας του. Μετά πρέπει να προσαρμοστεί με αυτά που δεν εξαρτώνται απ’ αυτόν και, έτσι, να ελευθερώσει την ηθική προαίρεση του, την θέληση και την δύναμη για να τις κατευθύνει στους ανώτερους στόχους που έχει θέσει και που πρέπει να είναι η ζωή ως ψυχή, ως ον συγγενικό με τον Θεό:
«Ελεύθερος, άλλωστε, είναι εκείνος στον οποίον όλα συμβαίνουν σύμφωνα με την ηθική προαίρεση του και το οποίον κανείς δεν μπορεί να τον εμποδίσει.- Τι λοιπόν; Η ελευθέρια είναι παράνοια; Κάθε άλλο, η τρελά και η ελευθέρια δεν συμβαδίζουν. -Εγώ, όμως, θέλω να συμβαδίζουν με τις ιδέες μου οποίες κι αν είναι. Είσαι τρελός, παραφρονείς. Δεν ξέρεις πως η ελευθέρια είναι κάτι ωραίο και πολύτιμο; Το να θέλω να συμβεί κάτι τυχαία, κατά πάσα πιθανότητα, όχι μόνο δεν είναι ωραίο αλλά είναι ότι ποιο άσχημο.»
«Τι κάνουμε στην περίπτωση του γραψίματος; Μπορώ να γράψω το όνομα του Δίωνα, όπως θέλω; Όχι, αλλά μου μαθαίνουν να θέλω να το γράψω όπως πρέπει να γράφεται. Όταν πρόκειται για μουσική; Το ίδιο. Όσο για τις τέχνες και τις επιστήμες; Το ίδιο, αλλιώς, θα ήταν τελείως ανώφελο να μαθαίνουμε οτιδήποτε αν ο καθένας μπορούσε να προσαρμόζει τις γνώσεις του κατά τη βούληση του. Μόνο, λοιπόν, για το πιο σοβαρό και το πιο σπουδαίο ζήτημα που είναι η ελευθέρια, θα ζητούσα πράγματα στην τύχη; Καθόλου. Αλλά εκπαίδευση σημαίνει ακριβώς να μαθαίνουμε να θέλουμε κάθε πράγμα όπως συμβαίνει. Όπως όρισε αυτός που ορίζει. Όρισε, δηλαδή, να υπάρχει καλοκαίρι και χειμώνας, ευφορία και αφορία, αρετή και κακία και όλα αυτά τα αντίθετα για να εναρμονιζόμαστε με τον εαυτό μας.» Α/β, 9-16
ΕΓΩ – ΣΥΜΦΕΡΟΝ – ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΒΟΥΛΗΣΗ
Η ελευθέρια, όπως είπαμε, είναι θέμα επιλογής. Πρέπει να επιλέξουμε που θα συγκατατεθούμε και που θα προσαρμοστούμε, που θα πολεμήσουμε και τι θα κατακτήσουμε. Κλειδί για αυτήν την επιλογή είναι η ταύτιση του ανθρώπου με το “εγώ” και το “δικό μου”. Ο Επίκτητος, πολύ ορθά λέει αυτό ο άνθρωπος ρέπει εκεί που πιστεύει ότι βρίσκεται το ατομικό του συμφέρον. Για ένα φιλόσοφο το «εγώ» πρέπει να βρίσκεται στην ελεύθερη βούληση για να μπορεί να είναι ελεύθερος από τα εξωτερικά ψεύτικα προβλήματα και να εκπληρώνει σωστά κάθε καθήκον του. Και με τη σειρά της, η ελεύθερη βούληση πρέπει να είναι συνδεδεμένη με τα ιδεώδη του φιλόσοφου. Έτσι, όταν το συμφέρον του βρίσκεται στο ‘εγώ», το «εγώ’ στην ελεύθερη βούληση και η ελεύθερη βούληση είναι υπηρέτρια του ορθού λόγου και του φιλοσοφικού ιδεώδους, τότε ο άνθρωπος ρέπει προς το πραγματικό του «ΕΓΩ» που είναι η αθάνατη ψυχή του:
«Ο άνθρωπος ρέπει εκεί που βρίσκεται το «εγώ» και το «δικό μου». Αν βρίσκεται στη σάρκα, αυτή μας κυριαρχεί, αν βρίσκονται στην ελεύθερη βούληση, αυτή. Αν βρίσκονται στα εξωτερικά πράγματα, αυτά. Συνεπώς, αν το εγώ βρίσκεται εκεί που βρίσκεται η ελεύθερη βούληση, μόνο τότε θα είμαι ο φίλος, ο γιος και ο πατέρας που πρέπει να είμαι. Συμφέρον μου, δηλαδή, θα είναι να διατηρώ τη πίστη, τον σεβασμό, την ανοχή, την εγκράτεια, τις σχέσεις μου με τους άλλους, Αλλά, αν βάλω, τον εαυτό μου από την μια μεριά και την τιμιότητα από την άλλη, γίνεται τόσο ισχυρός ο λόγος του Επίκουρου ότι η καλοσύνη ή δεν είναι τίποτα ή, αν υπάρχει, είναι ότι νομίζουν οι άνθρωποι.» Β/κβ, 19-21
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ: ΔΩΡΟ ΤΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ
Αυτή την ελευθέρια που εξετάζουμε δεν θα τη βρει κάποιος από μόνος του, ούτε θα την βρει στην ικανοποίηση και στην ελεύθερη έκφραση κάθε επιθυμίας που του ξυπνάει. Αυτή η ελευθέρια είναι Δώρο των φιλόσοφων που δίνεται μόνο σε αυτούς που δεν ντρέπονται να υπηρετήσουν τους φιλόσοφους και να εφαρμόσουν τις διδασκαλίες τους:
«Η ελευθέρια, δεν αποκτάται με την ικανοποίηση των επιθυμιών μας αλλά με την καταστροφή τους. Να ξαγρυπνάς για να αποκτήσεις την κρίση που θα σε κάνει ελεύθερο. Αντί για κάποιον πλούσιο γέρο, να περιποιείσαι κάποιον φιλόσοφο. Πήγαινε στην πόρτα του, δεν είναι ατίμωση να σε δουν εκεί και δεν θα φύγεις κενός και δίχως όφελος, αν πας όπως πρέπει. Τουλάχιστον, όμως, προσπάθησε. Δεν είναι ατίμωση η προσπάθεια.» Δ/α, 15-17
