5

Τι είναι η Ευδαιμονία

Το υπέρτατο αγαθό στον Αριστοτέλη είναι η ευδαιμονία (εὐδαιμονία), όρος που συχνά αποδίδεται ως «ευτυχία», «ευημερία». Στην αριστοτελική φιλοσοφία, η ευδαιμονία νοείται ως η ολοκληρωμένη, άριστη πραγμάτωση της ανθρώπινης φύσης και του «τέλους» (σκοπού) μας. Παρακάτω συνοψίζονται οι βασικοί λόγοι:

1. Είναι αυτοσκοπός 
   • Στα Ηθικά Νικομάχεια (I.7, 1097a15-20 και 1097b20 κ.ε.), ο Αριστοτέλης τονίζει ότι το ύψιστο αγαθό πρέπει να είναι κάτι που το επιλέγουμε για το ίδιο και όχι ως μέσο για την απόκτηση κάποιου άλλου αγαθού.
   • Η ευδαιμονία εκπληρώνει αυτό το κριτήριο, γιατί δεν τη θέλουμε για να πετύχουμε κάτι άλλο, αλλά τη θέλουμε για τον εαυτό της.
2. Είναι «αυτάρκης» 
   • Η έννοια της «αὐτάρκειας» (αυτάρκειας) παίζει καθοριστικό ρόλο: το ύψιστο αγαθό πρέπει να αρκεί από μόνο του για να κάνει τη ζωή «μη δεομένη μηδενός» (να μη χρειάζεται τίποτε άλλο).
   • Στα Ηθικά Νικομάχεια (I.7, 1097b7-21), ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι η ευδαιμονία, όταν την έχουμε, δεν χρειαζόμαστε κάτι άλλο για να θεωρηθούμε ολοκληρωμένοι.
3. Είναι η ολοκλήρωση της ανθρώπινης φύσης 
   • Για τον Αριστοτέλη, κάθε ον έχει μια έμφυτη «λειτουργία» (ἔργον). Η ανθρώπινη λειτουργία σχετίζεται με τη λογική και ηθική διάσταση του ανθρώπου.
   • Η ευδαιμονία βρίσκεται στην ενέργεια της ψυχής σύμφωνα με την αρετή (NE I.7, 1098a16-17). Η ευδαιμονία δεν είναι απλώς απόλαυση ή τύχη, αλλά το «εὖ πράττειν» σε συμφωνία με τις άριστες (ηθικές και διανοητικές) αρετές.
4. Διαρκής ενέργεια, όχι παθητική κατάσταση 
   • Στα Ηθικά Νικομάχεια (I.8-9, X.6-8), ο Αριστοτέλης διευκρινίζει ότι η ευδαιμονία δεν είναι μια στατική έξη (συνήθεια), αλλά μια ενεργή κατάσταση (ἐνέργεια): ασκούμε επαναλαμβανόμενα τις αρετές, βιώνοντας έτσι την αληθινή ευδαιμονία.

Σημαντικές πηγές

• Ηθικά Νικομάχεια, Βιβλίο I (ιδίως κεφ. 4–7, 1095a–1098b) και Βιβλίο X (κεφ. 6–8, 1176a κ.ε.)
• Ηθικά Ευδήμεια (I.1–2), όπου επίσης συζητείται η ευδαιμονία.
• Πολιτικά (ιδίως στο Α΄ Βιβλίο 1252b και εξής), όπου ο Αριστοτέλης τονίζει τη σημασία του πλαισίου της πόλης για την πραγμάτωση της ευδαιμονίας.

Γιατί η ευδαιμονία αποτελεί το υπέρτατο αγαθό

1. Αυτοσκοπός
   Δεν επιλέγεται ως μέσο για κάτι άλλο· όταν κάποιος είναι ευδαίμων, δεν χρειάζεται επιπλέον αγαθά για να δικαιολογήσει την κατάστασή του. 
2. Αυτάρκεια
   Συμπυκνώνει και ολοκληρώνει όλες τις ανθρώπινες επιδιώξεις. Είναι ένα αγαθό που, όταν το αποκτά κανείς, καθιστά τη ζωή πλήρη. 
3. Συμβατότητα με την ανθρώπινη φύση
   Εδραιώνεται στη λογική και την ηθική ανάπτυξη του ανθρώπου, άρα συνδέεται άμεσα με ό,τι διαφοροποιεί τον άνθρωπο από τα υπόλοιπα ζώα. 
4. Ευζωία – “εὖ πράττειν”
   Η έννοια της ευδαιμονίας στον Αριστοτέλη είναι στενά δεμένη με την «καλή ζωή» (ευζωία), δηλαδή τη συνειδητή και ενάρετη δράση στο πλαίσιο της ανθρώπινης κοινωνίας.
   

Συμπερασματικά, το υπέρτατο αγαθό, η ευδαιμονία, αναδεικνύεται από τον Αριστοτέλη ως ο τελικός σκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης και ο δρόμος για να τον επιτύχουμε είναι η άσκηση των αρετών μας μέσα στην κοινωνία (πόλη). Αυτό το αγαθό είναι το μόνο που επιλέγεται πάντα για τον εαυτό του και δεν έχει ανάγκη από τίποτε άλλο πέρα από την πράξη της αρετής.

Είναι η Ευδαιμονία ίδια για όλους; Ποια είναι η ευδαιμονία του ανθρώπου;

Στην αριστοτελική φιλοσοφία, η ευδαιμονία ορίζεται ως η πρακτική τελείωση (ἐνέργεια) της ανθρώπινης ψυχής σύμφωνα με την αρετή. Με άλλα λόγια, είναι ο τρόπος που ο άνθρωπος πραγματώνει το ειδικά ανθρώπινο κομμάτι της φύσης του (τη λογική), φτάνοντας στην πληρότητα της ύπαρξής του. Από αυτό προκύπτουν δύο βασικά σημεία:

1. Η ευδαιμονία ως κοινός στόχος όλων των ανθρώπων 
   • Για τον Αριστοτέλη, ο τελικός προορισμός (τέλος) του ανθρώπου είναι ο ίδιος: η ευδαιμονία. Στο βαθμό που όλοι οι άνθρωποι διαθέτουν λογική ψυχή, επιδιώκουν (άλλοτε συνειδητά, άλλοτε ασυνείδητα) να ζήσουν μια ολοκληρωμένη ζωή.
   • Ωστόσο, η πρακτική προσέγγιση της ευδαιμονίας μπορεί να διαφέρει μεταξύ ατόμων, ανάλογα με τις αρετές που καλλιεργούν, το κοινωνικό-πολιτικό πλαίσιο κ.λπ. Υπάρχει, λοιπόν, ενιαίος ορισμός της ευδαιμονίας, αλλά πολλαπλοί δρόμοι και βαθμοί πραγμάτωσής της.
2. Διαφορά μεταξύ ανθρώπων και άλλων όντων 
   • Ο Αριστοτέλης, στο Περί Ψυχῆς, περιγράφει τη διαβάθμιση των ψυχών:
     • Φυτική ψυχή (στα φυτά): Φροντίδα για τη θρέψη και την ανάπτυξη.
     • Αισθητική ή ζωική ψυχή (στα ζώα): Θρέψη + αίσθηση + κίνηση/επιθυμία.
     • Λογική ψυχή (στον άνθρωπο): Περιλαμβάνει όλα τα προηγούμενα και επιπλέον τη λογική σκέψη.
   • Κάθε «βασίλειο» της φύσης (φυτό, ζώο, άνθρωπος) μπορεί να «ευδοκιμεί» (να αναπτύσσεται ή να λειτουργεί στο βέλτιστο επίπεδο) με τον τρόπο που ταιριάζει στη δική του φύση. Δεν πρόκειται όμως για την ίδια «ευδαιμονία» στην κυριολεξία:
     • Τα φυτά «ευημερούν» όταν μεγαλώνουν υγιή και αναπαράγονται.
     • Τα ζώα «ευημερούν» όταν ικανοποιούν αρμονικά τις αισθητικές/ενστικτώδεις ανάγκες τους.
     • Ο άνθρωπος διαφέρει, διότι η δική του φύση δεν εξαντλείται στην απλή επιβίωση ή την αισθητική απόλαυση, αλλά περιλαμβάνει τη λογική και ηθική διάσταση. Έτσι, η ευδαιμονία του ανθρώπου σχετίζεται πρωτίστως με την άσκηση της αρετής και την ενεργοποίηση της ορθής λογικής — πράγμα που δεν διαθέτουν τα άλλα ζώα ή φυτά.

Συνοψίζοντας

• Μπορεί να είναι «ίδια» η ευδαιμονία για όλους τους ανθρώπους;
  Ο σκοπός (η τελική έννοια της ευδαιμονίας) είναι ένας: η ζωή που πραγματώνει πλήρως τις ανθρώπινες δυνατότητες (λόγος και αρετή). Όμως τα ατομικά μονοπάτια διαφέρουν, λόγω διαφορετικών χαρακτήρων, συνθηκών ζωής κ.λπ. 
• Διαχωρισμός με άλλα βασίλεια της φύσης
  Για άλλα ζωντανά πλάσματα (ζώα, φυτά) μπορεί να υπάρξει μια μορφή «ευημερίας», δηλαδή το να «ζουν και να αναπτύσσονται σύμφωνα με την ιδιαίτερη φύση τους». Δεν πρόκειται, όμως, για την αριστοτελική «ευδαιμονία», η οποία είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη λειτουργία του νου και την ηθική πραγμάτωση — στοιχείο αποκλειστικά ανθρώπινο. 

Ενδεικτικές Πηγές

• Ηθικά Νικομάχεια I.1–7, ιδίως 1097a15-1098a20, για τον ορισμό της ευδαιμονίας και την άσκηση της αρετής.
• Περί Ψυχῆς II–III, για τη διάκριση φυτικής, ζωικής και λογικής ψυχής.
• Πολιτικά (1252a–1253a), για τη φύση του ανθρώπου ως πολιτικό ζώο, στοιχείο που συνεισφέρει στην ολοκλήρωσή του (και άρα στη δυνατότητα της ευδαιμονίας).

Πηγή: ΝΕΑ ΑΚΡΟΠΟΛΗ