“Θεέ μου δώσε μου τη δύναμη να αλλάξω αυτά που μπορώ, την υπομονή να αντέξω αυτά που δεν μπορώ, και την Σοφία για να γνωρίζω την διαφορά μεταξύ τους”. –Επίκτητος–
Καθώς ανακαλύπτουμε νέους δρόμους μέσω της αυτογνωσίας ή για να είμαστε πιο σωστοί ξαναθυμόμαστε μέσω της εσωτερικής αφύπνισης, νιώθουμε ταυτόχρονα ότι κάτι αλλάζει μέσα μας. Θα διαπιστώσουμε πως σαν να ρυθμίζεται εκ νέου το εσωτερικό μας ρολόι˙ οι χτύποι του συγχρονίζονται αρμονικότερα με τους παλμούς της Φύσης. Όσο περισσότερο βαδίζουμε στην ατραπό της αυτογνωσίας, τόσο πιο ισορροπημένη θα είναι και η στάση μας απέναντι στο Όλον.
Μια στάση φιλοσοφική, που θα διαπνέεται από ένα ιερό καθήκον στις καθημερινές μας πράξεις. Ένα καθήκον που θα το στεφανώνει η αρετή, ώστε να είμαστε σε θέση να βλέπουμε στα μάτια με θάρρος τον εαυτό μας, τους συνανθρώπους μας και τις συνθήκες που αλλάζουν με αστραπιαίο ρυθμό γύρω μας. Αυτό που μπορεί να καταφέρει κάποιος τηρώντας μια τέτοια στάση, είναι να αφουγκραστεί τον νόμο των κύκλων.
Τι μας διδάσκει η φύση
Αν μας διδάσκει καθημερινά κάτι η φύση γύρω μας, αυτό είναι ότι τίποτα δεν μένει στατικό. Τα πάντα όπως έχουμε πει βρίσκονται σε συνεχή κίνηση. Μετά το σκοτάδι ακολουθεί το φως. Η Περσεφόνη είναι συνεπής στο ραντεβού με τη μητέρα της ερχόμενη από τον κάτω κόσμο για να φέρει την άνοιξη˙ το φως. Το ίδιο και ο ¨ακερσεκόμης¨ Απόλλων ερχόμενος από τη χώρα των Υπερβορείων. Κατά τον ίδιο τρόπο, κάποτε θα φύγουμε από αυτή την ιστορική σκοτεινιά. Το πότε όμως εξαρτάται από την τωρινή μας στάση. Μπορούμε να είμαστε σαν τις καλαμιές και να ξαπλώνουμε όπου θελήσει ο άνεμος.
Μπορούμε ωστόσο να γίνουμε σαν τη βελανιδιά, που είναι ικανή να ριζώσει ακόμα και μέσα σε βράχο, ακλόνητη στις επιθέσεις των ανέμων. Έτσι κι εμείς, δεν πρέπει να παρασυρόμαστε από πρόσκαιρες μεταβολές διαθέσεων, συναισθημάτων, επιθυμιών και φυσικά εξωτερικών γεγονότων και της όποιας τύχης. Αυτή τη σταθερότητα και την ψυχραιμία επέδειξαν σε κρίσιμες στιγμές οι μεγάλοι άνδρες που μας ενέπνευσαν. Γι’ αυτό κι έμειναν στην ιστορία.
Οι Στωικοί
Για να ξεκινήσουμε, ας μνημονεύσουμε ένα παράδειγμα των Στωικών. Γι’ αυτούς, όλες οι συμφορές της ανθρωπότητας προέρχονται από το γεγονός, ότι ο άνθρωπος επιζητεί διαρκώς την απόκτηση ή και διατήρηση στην κατοχή του πραγμάτων, τα οποία μοιραία είτε θα χάσει είτε δεν θα είναι σε θέση να διατηρήσει, καθώς και από το γεγονός ότι προσπαθεί να αποφύγει δυσάρεστες καταστάσεις οι οποίες όμως είναι αναπόφευκτες. Με λίγα λόγια, ματαιοπονεί. Επομένως, η αποστολή της φιλοσοφίας, είναι να εκπαιδεύσει τους ανθρώπους, ώστε να αναζητούν μόνο τα θετικά στοιχεία τα οποία μπορούν να διατηρηθούν, όπως και να προσπαθήσουν να αποφεύγουν μόνο εκείνα τα αρνητικά τα οποία, πρακτικά, μπορούν να αποφύγουν.
Προκειμένου να διατηρηθεί κάτι μόνιμα καλό ή να αποφευχθεί δια παντός κάποιο κακό, είναι κάτι που έγκειται αποκλειστικά στην ελευθερία του ανθρώπου. Στην βούληση δηλαδή που αναφέραμε σε προγενέστερο σημείο. Εντούτοις, τα μόνα πράγματα που εξαρτώνται από εμάς, και πληρούν αυτές τις συνθήκες, είναι οι ηθικές εκφάνσεις του καλού και του κακού, του ωφέλιμου και του βλαβερού, σύμφωνα με τις οποίες διαμορφώνονται οι επιλογές μας. Αυτές είναι που μας καθορίζουν ως άτομα, καθώς υπάρχει ένας νομοτελειακός συσχετισμός μεταξύ της αιτίας και του αποτελέσματος. Της επιλογής που θα κάνουμε και του θρέμματος που αυτή θα γεννήσει. Οτιδήποτε άλλο δεν εξαρτάται από εμάς, διότι δεν υπόκειται στην ελευθερία μας.
Ευτυχία, επιλογές και ελευθερία
Υπήρχε λοιπόν αυτή η αντίληψη, την οποία ενστερνίζονταν ανεξαιρέτως όλες οι φιλοσοφικές σχολές. Μια αντίληψη που λέει ότι άνθρωποι είναι δυστυχισμένοι διότι είναι δούλοι των παθών τους. Με άλλα λόγια, είναι δυστυχισμένοι διότι επιθυμούν πράγματα, τα οποία δεν διαφαίνεται να είναι σε θέση να αποκτήσουν, ειδικά απ’ τη στιγμή που είναι εξωτερικά, ξένα και περιττά για αυτούς. Από αυτό συνάγεται ότι η ευτυχία είναι συνυφασμένη με την ανεξαρτησία, την ελευθερία και την αυτονομία. Άλλως, ευτυχία σημαίνει επιστροφή στο επουσιώδες: φύεται και θάλλεται μόνο μέσα μας, στους πραγματικούς εαυτούς μας και η ανθοφορία της εξαρτάται μόνο από εμάς. Δια τούτο λέμε πως κάθε αλλαγή που επιθυμούμε να δούμε στον κόσμο, πρέπει να ξεκινήσει από εμάς τους ίδιους. Να γιατί όλα ξεκινάνε με εσωτερική ενδοσκόπηση. Και για να δούμε αποτελέσματα, πρέπει να κάνουμε εξάσκηση. Όπως για το σώμα η γυμναστική, έτσι και για το πνεύμα η φιλοσοφία.
Όλα είναι θέμα πρακτικής εξάσκησης. Θέλω να διακριθώ στον αθλητισμό; Πρέπει να ασκούμαι με συνέπεια. Θέλω να διακριθώ σε κάποια τέχνη; Απαιτείται διαρκής εξάσκηση και αφοσίωση. Θέλω να γίνω καλύτερος άνθρωπος; Ε, τότε είναι ανάγκη να ασκούμαι αδιάλειπτα στην τέχνη της φιλοσοφίας. Διότι οι υγιείς σκέψεις παράγουν ένα υγιές ήθος και αυτό με τη σειρά του υγιείς επιλογές. Και στις επιλογές μας είναι που αποτυπώνονται οι ποιότητές μας. Στις επιλογές μας έγκειται η πραγματική ελευθερία. Η ελευθερία της βούλησης!
Νίκος Κομπογιάννης
Βιβλιογραφία – Πηγές: Pierre Hadot: Philosophy as a Way of Life
Διαβάστε επίσης:
Αυτογνωσία: Άκουσε το σώμα σου
Χιούμορ: Αυτοσαρκασμός και Ευτυχία
Πώς απαντάς στις προσβολές; Καν’ το όπως ο Θαλής
ΑΣΚΗΤΙΚΗ: Σχέση θεού κι ανθρώπου (Νίκος Καζαντζάκης)
Ο προσωπικός μύθος του καθενός μας (Κοέλιο)
