- Μετά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο πολλοί ψυχολόγοι θέλησαν να εξετάσουν το ζήτημα του πώς γίνεται χιλιάδες άνθρωποι να διαπράττουν τα εγκλήματα των φασιστικών καθεστώτων.
- Το πείραμα του Solomon Asch μας δείχνει πόσο εύκολα συμμορφωνόμαστε και πόσο επιρρεπείς είμαστε στην επιρροή της ομάδας.
- Όχι μόνο θυσιάζουμε την αλήθεια και τη λογική για να συμμορφωθούμε, αλλά επίσης την ψυχική μας υγεία και την αίσθηση του σωστού και του λάθους.
Το ζήτημα της συμμόρφωσης
Οι άνθρωποι είμαστε όντα κοινωνικά. Έχουμε οικογένειες, φυλές, εργασιακές ομάδες. Δεν είναι παράξενο το ότι προσπαθούμε να συμμορφωθούμε. Είναι για εμάς τραγικό το να μας απορρίπτει ο περίγυρος, έχουμε εξελιχθεί βιολογικά έτσι που να το αποφεύγουμε. Είναι απαραίτητο να έχουμε μια αίσθηση του ανήκειν και της συνεργασίας για να αντιμετωπίσουμε τον κόσμο. Ωστόσο, αυτό μας το ένστικτο, ορισμένες φορές μπορεί να μας οδηγήσει σε επικίνδυνες συμπεριφορές.
Τα χρόνια που ακολούθησαν το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι πολιτικοί και οι ακαδημαϊκοί προσπαθούσαν να καταλάβουν το πώς συνέβη σε μια χώρα όπως η Γερμανία – που έχει τόσο έντονη παράδοση, κουλτούρα και εκπαίδευση – να αποκτήσει ένα τόσο τρομερό πολίτευμα σε τόσο λίγο χρόνο. Οι ψυχολόγοι Stanley Milgram και Philip Zimbardo διεξήγαγαν πειράματα για να απαντήσουν σε αυτό που πολλοί είχαν τότε απορία: «Πώς συνέβη αυτό;»
Ενώ τα πειράματα των Milgram και Zimbardo έγιναν πολύ διάσημα, λιγότερο γνωστά είναι τα πειράματα που έγιναν το 1950 από τον Solomon Asch. Αυτά έδειξαν το πόσο πρόθυμοι είναι οι άνθρωποι να «ταιριάξουν» και να συμμορφωθούν με τους κανόνες.
Το πείραμα του Asch
Ο Asch έβαλε μερικούς εθελοντές να κάνουν την εξής απλή δοκιμασία: τους παρουσιάζονταν μια σειρά από γραμμές κι έπρεπε να διαλέξουν τη μακρύτερη από τις τρεις. Η σωστή απάντηση ήταν πανεύκολο να βρεθεί. Όταν ήταν μόνοι, οι εθελοντές διάλεγαν σταθερά τη σωστή απάντηση.
Έπειτα, ο Asch έβαλε τους ερωτώμενους σε ένα δωμάτιο γεμάτο με ηθοποιούς οι οποίοι είχαν δασκαλευτεί να επιλέγουν επίτηδες λάθος απαντήσεις. Υπό αυτή τη συνθήκη, το 75 τοις εκατό των ερωτηθέντων συμφωνούσε με αυτό που υποστήριζε η ομάδα, τουλάχιστον μία φορά, αν και το ήξεραν ότι η ομάδα έκανε προφανή λάθη.
Τι μας κάνει να συμμορφωνόμαστε;
Καθώς εξεπλάγη με τα αποτελέσματα, ο Asch διεξήγαγε μια σειρά από σχετικά πειράματα και κατέγραψε τους παράγοντες που έκαναν τους ανθρώπους να συμμορφώνονται περισσότερο ή λιγότερο με την κοινή ομολογία της ομάδας. Ορίστε μερικοί από αυτούς:
Η δυσκολία της δοκιμασίας. Όταν ο βαθμός της ασάφειας είναι μεγαλύτερος ή υπάρχει αβεβαιότητα σε σχέση με την απάντηση (για παράδειγμα, όταν οι γραμμές του πειράματος δεν διέφεραν με προφανή τρόπο), είναι πιο πιθανό να συμφωνήσουμε με τους άλλους.
Αξιοπιστία της πηγής. Αν κάποιος μέσα στην ομάδα φαίνεται να είναι πιο αξιόπιστος ή πιο γνώστης του αντικειμένου – όπως ο γιατρός σε μία ασθένεια – είναι πιο πιθανό να συμφωνήσουμε με την άποψη αυτού του ατόμου.
Δημοσιότητα. Οι άνθρωποι τείνουν να συμμορφώνονται πολύ πιο έντονα με την κοινά αποδεκτή άποψη όταν πρόκειται να τη δηλώσουν δημοσίως κι όχι ιδιωτικά.
Βαθμός ομοφωνίας. Και μόνο η παρουσία ενός ή δύο ανθρώπων με διαφορετική άποψη σε μια ομάδα οποιουδήποτε μεγέθους αυξάνει τις πιθανότητες να μη συμμορφωθούμε. Ακόμη και μία απάντηση διαφορετική αρκεί για να την ακολουθήσουν κι άλλοι.
Οι επιπτώσεις της συμμόρφωσης
Σαφώς, η συμμόρφωση έχει επιπτώσεις πολύ μεγαλύτερες από μερικά ψυχολογικά πειράματα.
Ένα αντίστοιχο πείραμα έγινε τη δεκαετία του 1970 από τους John Darley και Bibb Latane. Σε αυτή την έρευνα, έβαζαν τους συμμετέχοντες να εμφανίζονται σε αυτό που έμοιαζε να είναι μια τυπική συνέντευξη για εργασία. Καθώς οι συμμετέχοντες περίμεναν, άρχισε να μπαίνει καπνός μέσα στο δωμάτιο. Αν οι άνθρωποι ήταν μόνοι, πάντα έτρεχαν να δουν τι συμβαίνει, ή σηκώνονταν να φύγουν.
Αλλά όταν οι συμμετέχοντες βρίσκονταν μέσα στο δωμάτιο με ηθοποιούς οι οποίοι προσποιούνταν ότι δε συνέβαινε τίποτα, η πλειοψηφία των ανθρώπων δεν έκανε καμία κίνηση. Και αυτό, παρά το ότι έβηχαν κι έτριβαν τα μάτια τους από τον καπνό. Κι όμως, προτίμησαν να ρισκάρουν την υγεία τους, παρά να φερθούν με τρόπο διαφορετικό από αυτό της ομάδας. (Άραγε, πόσοι από εμάς θα διακόπταμε μία συνέντευξη για δουλειά για να ανοίξουμε ένα παράθυρο, αν έκανε υπερβολική ζέστη;)
Τι δείχνουν αυτά τα πειράματα για τη συμμόρφωση; Λοιπόν, όπως είπε ο Asch, μάθαμε ότι «οι έξυπνοι άνθρωποι είναι ικανοί να ονομάσουν άσπρο το μαύρο». Συμπέρανε ότι αυτή τη όψη του ψυχισμού μας είναι «ανησυχητική». Όντως, είναι.
Θα μπορούσες να πεις σε μια ομάδα ανθρώπων που γελάνε με την καρδιά τους με ένα ανέκδοτο ότι το ανέκδοτο αυτό είναι σεξιστικό ή ρατσιστικό; Και, με κάθε ειλικρίνεια, πιστεύεις ότι εσύ, ένα τόσο φιλήσυχο άτομο, θα είχες το κουράγιο να αντισταθείς στο Ναζισμό; Η ψυχολογία της μάζας πιστεύει ότι θα σου ήταν τρομερά δύσκολο.
Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι υπάρχουν τεράστια εξελικτικά, κοινωνικά και συναισθηματικά οφέλη από τη συμμόρφωση. Πολλές φορές, μας βοηθάει πολύ. Αλλά αξίζει να σκεφτούμε ότι, χωρίς διάκριση και θάρρος, η συμμόρφωση μπορεί να μας βγάλει το χειρότερο εαυτό μας.
Περισσότερα μπορείτε να δείτε εδώ:
https://bigthink.com/mind-brain/conformity
https://bigthink.com/mind-brain/mind-god-new-science-neurotheology
https://bigthink.com/13-8/sustainability-rethinking-civilization-growth
