Όπως το γιασεμί μεγαλώνει όμορφα και με γλυκό άρωμα
πάνω σ’ ένα σωρό από σκουπίδια πεταμένα στην άκρη του δρόμου,
έτσι, έστω και μέσα σε εκείνους που δεν είναι τίποτε άλλο από σκουπίδια
ο πιστός στο Τέλειο Ξύπνημα λάμπει με τη Σοφία του ανάμεσα στους τυφλούς του κόσμου»
Βούδας
Η λέξη «Βούδας» σημαίνει φωτισμένος. Τον τίτλο του Βούδα τον απέκτησε ο Σιντάρτα Γκωτάμα σε προχωρημένη ηλικία, ύστερα από μακρόχρονη φιλοσοφική αναζήτηση κοντά στους σοφούς της Ινδίας εκείνης της εποχής. Η παράδοση αναφέρει ότι φωτίστηκε, ότι βρήκε την υπέρτατη αλήθεια κάτω από το δέντρο Μπόντι. Έτσι διατύπωσε τη διδασκαλία της Μέσης Οδού, δηλαδή του σωστού αρμονικού μέτρου ανάμεσα στον ακραίο ασκητισμό και τη μαλθακή πολυτέλεια.
Από εκείνη τη στιγμή ξεκίνησε το κήρυγμά του. Η καρδιά της διδασκαλίας του πρώτου του κηρύγματος στην πόλη του Μπεναρές είναι οι λεγόμενες τέσσερις Μεγάλες Αλήθειες:
- Η ύπαρξη του πόνου (Duhka). Ο πόνος δεν περιορίζεται στα ανθρώπινα πλάσματα, αλλά αγγίζει, γενικώς, όλες τις έμψυχες υπάρξεις, που έχουν εμπλακεί στη σαμσάρα, στον τροχό των ενσαρκώσεων. Είναι φανερό ότι παντού υπάρχει πόνος, και όταν γεννιούνται και όταν πεθαίνουν τα όντα. Για να ζήσουν μερικοί, πρέπει άλλοι να πεθάνουν. Όταν αποκτούμε αγαθά, γεννιέται ο φόβος ότι μπορεί να τα χάσουμε, και ο πόνος φωλιάζει όταν τα χάνουμε. Ο πόνος είναι ο νόμος της εξέλιξης.
- Ο πόνος οφείλεται σε ορισμένες αιτίες, που συνοψίζονται στη δίψα, την επιθυμία για ζωή.
- Η επιθυμία που προξενεί τον πόνο μπορεί να εξαλειφθεί.
- Υπάρχει ένας δρόμος για την εξάλειψη του πόνου και για την άρση των αιτιών των επιθυμιών και αυτός είναι η Ευγενής Οκταπλή Ατραπός, την οποία αποτελούν τα εξής εσωτερικά σκαλοπάτια:
Ορθή ομιλία, Ορθή Διάθεση, Ορθή πράξη, Ορθά μέσα ζωής, Ορθή προσπάθεια, Ορθή συμπεριφορά, Ορθή σκέψη και Ορθός Διαλογισμός.
Με την άσκηση αυτών των αρετών μπορεί ο άνθρωπος ν’ απελευθερωθεί από τον πόνο και να φτάσει «εν ζωή» στη Νιρβάνα, δηλαδή στην πλήρη Απελευθέρωση, να αυτοβυθιστεί στο Απόλυτο.
Μέσα από αυτές τις ηθικές του διδασκαλίες ο Βούδας μας αναφέρει την ύπαρξη δέκα δεσμών που δένουν τον άνθρωπο μ’ αυτόν τον κόσμο.
Αυτά τα δέκα δεσμά είναι τα εξής:
- Η πίστη στην ύπαρξη ενός ατομικού Εγώ ή Αίρεση της Ατομικότητας. Ο άνθρωπος «αναγκάζεται» να είναι δέσμιος αυτού του κόσμου και του τροχού της Σαμσάρας, επειδή οι φορείς της προσωπικότητάς του τον εμποδίζουν να αντιληφθεί την ατομικότητά του, με αποτέλεσμα αυτή να διασπάται. Έτσι, ο άνθρωπος δεν μπορεί να αναγνωρίσει την πραγματική του φύση.
- Η Απορία ή αναποφασιστικότητα. Καταλαβαίνουμε καλά αυτό το χαρακτηριστικό του μη επιβεβαιωμένου ανθρώπου, που τον κάνει να χάνει πολλές ευκαιρίες στη ζωή του, και πολλές φορές τον οδηγεί στην τεμπελιά και τη μαλθακότητα. Επαναλαμβάνει συνεχώς τα ίδια λάθη, δε ρισκάρει, δε μαθαίνει, δεν παίρνει πρωτοβουλίες, γίνεται ένα άβουλο ον. Αυτός είναι ένας ακόμη ανασταλτικός παράγοντας που τον εμποδίζει να φτάσει στην απελευθέρωση.
- Η πίστη στην αποτελεσματικότητα των εξωτερικών τελετών και ιεροτελετουργιών. Αυτός είναι ένας μεγάλος κίνδυνος για τον κάθε άνθρωπο που προσκολλάται στη μορφή και χάνει τη βαθιά ουσία. Η προσκόλληση στη μορφή και στην επιφανειακή ενασχόληση με το ιερό κάνει τον άνθρωπο φανατικό λάτρη του τυπικού χωρίς καμία εσωτερική αξία και δύναμη.
- Η επιθυμία ύπαρξης στους κόσμους της Μορφής. Αυτή η επιθυμία γεννιέται από το ένστικτο της συντήρησης της ζωής. Να θέλουμε δηλαδή με οποιοδήποτε τίμημα να υπάρχουμε στον αισθητό κόσμο. Αυτό μας δίνει μια ψεύτικη σιγουριά ότι δεν θα χαθούμε ποτέ. Αυτή η επιθυμία οφείλεται και στο φόβο που έχουμε για το θάνατο.
- Η επιθυμία ύπαρξης στους κόσμους της Μη–Μορφής.
- Η ανησυχία. Ο Νους είναι ένα μεγάλο εργαλείο που διαθέτει ο άνθρωπος, και σ’ αυτό το επίπεδο θα δημιουργηθεί η γέφυρα προς το ανώτερο εγώ μας. Όμως ο νους της προσωπικότητας, λόγω του ότι έχει μέσα του την επιθυμία (κάμα), τρέχει με ιλιγγιώδη ταχύτητα, με αποτέλεσμα να γίνεται ανήσυχος, ενώ δεν θα έπρεπε. Χάνοντας τη γαλήνη και την εσωτερική του ηρεμία, ο άνθρωπος γίνεται δέσμιος της μικρής φωνής του νοητικού του επιπέδου.
- Η κακοήθεια. Η ηθική ζωή στο βουδισμό είναι άμεσα συνδεδεμένη με την εσωτερική ζωή και τη βαθιά γνώση του εαυτού. Βασίζεται επίσης στον Παγκόσμιο Νόμο της Δικαιοσύνης, αυτόν της Δράσης και της Αντίδρασης, της Αιτίας και του Αποτελέσματος, το λεγόμενο Κάρμα. Έτσι το κακό ήθος στον άνθρωπο παράγει αποτελέσματα που θα τον κάνουν δέσμιο αυτού του κόσμου, και θα τον οδηγούν ξανά και ξανά στον τροχό της Σαμσάρα.
- Η υπερηφάνεια. Ο άνθρωπος συχνά έχει την τάση να κάνει ότι γνωρίζει, ενώ δεν γνωρίζει τίποτα. Να θέλει να φαίνεται καλός και έξυπνος προβάλλοντας διάφορες ψεύτικες μάσκες. Με βάση το Νόμο που αναλύσαμε, αυτή η στάση θα έχει κάποια αποτελέσματα σ’ αυτήν ή στην άλλη ζωή, μέχρι να μάθει ο καθένας από μας πως πρέπει να συμπεριφέρεται.
- Ο αισθησιασμός. Η επιθυμία και η ηδονή, τα κατώτερα πάθη και συναισθήματα εμποδίζουν τον άνθρωπο να έρθει σ’ επαφή με το ιερό και να έχει εσωτερική ζωή. Είναι ένα βασικός δεσμός ικανός να έλκει τον άνθρωπο προς την ύλη.
- Η άγνοια. Ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς του ανθρώπου, για όλες τις φιλοσοφίες και για όλες τις θρησκείες είναι η άγνοια. Διότι η σύνδεσή μας με το ανώτερο μέρος του εαυτού μας βασίζεται στη γνώση του εαυτού μας, στην αυτοπαρατήρηση, στην παρατήρηση των πραγμάτων και των γεγονότων που συμβαίνουν γύρω μας, μέσα μας και έξω από εμάς.
«Και να, ω Μπίκου, η Ευγενής Αλήθεια για τον πόνο:
η γέννηση είναι πόνος, τα γηρατειά είναι οδυνηρά
η αρρώστια είναι οδυνηρή, ο θάνατος είναι οδυνηρός,
το άγχος, η στεναχώρια είναι οδυνηρά.
Η ένωση με το δυσάρεστο είναι οδυνηρή,
ο αποχωρισμός από αυτά που αγαπάμε είναι οδυνηρός.
Οδυνηρό είναι να μην αποκτούμε αυτά που επιθυμούμε.»
Από το κήρυγμα του Μπεναρές, του Βούδα.
Πηγές
Σημειώσεις σεμιναρίου Φιλοσοφίας της Νέας Ακρόπολης
Βίβλος του Αποκρυφισμού, Ε. Π. Μπλαβάτσκυ, εκδόσεις Κέδρος
Εισαγωγή στη Σοφία της Ανατολής, Γ. Α. Πλάνας, εκδόσεις Νέα Ακρόπολη
Το λεξικό της Φιλοσοφίας, Θ. Πελεγρίνη, εκδόσεις ελληνικά γράμματα
Άρθρο στο περιοδικό Νέα Ακρόπολη του Χ. Α. Λιβράγκα τεύχος 46
