Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός είναι μία από τις στήλες του σύγχρονου πολιτισμού. Αμέτρητες είναι οι επιρροές του στη σύγχρονη πολιτική, κοινωνία, γλώσσα και επιστήμη. Ιδιαίτερα η μυθολογία και η φιλοσοφία έχουν μια σημαντική επιρροή και στη σύγχρονη τέχνη, κυρίως στο θέατρο και τον κινηματογράφο. Μία από τις σχετικά άγνωστες επιρροές είναι η επιρροή της περιβόητης πυθαγόρειας φιλίας και ιδιαίτερα της ιστορίας του Δάμωνα και του Φιντία στην ποίηση, στο θέατρο, στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο, φτάνοντας να γίνεται αναφορά μέχρι και στον Batman.
Η ιστορία φιλίας μέχρι θανάτου, του Δάμωνα και του Φιντία
Ο Δάμωνας και ο Φιντίας (αναφέρεται εσφαλμένα διεθνώς και ως Πυθίας) ήταν δύο πυθαγόρειοι φιλόσοφοι και φίλοι που έμειναν στην ιστορία για τη μέχρι θανάτου πιστή φιλία τους, η οποία έγινε πρότυπο και ενέπνευσε πολλά έργα ζωγραφικής, μουσικής, αλλά και κινηματογραφικές ταινίες. Οι δύο φιλόσοφοι ζούσαν ή βρέθηκαν στις Συρακούσες την εποχή που αυτές διοικούνταν απολυταρχικά από τον Διονύσιο τον Νεότερο (367-357 και πάλι 346-343) και ο Φιντίας δίκαια ή μη, κατηγορήθηκε ότι σχεδίαζε την ανατροπή του τυράννου. Συνελήφθη και καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά του ικανοποίησαν την τελευταία επιθυμία να επισκεφθεί τους συγγενείς του ή να τακτοποιήσει κάποιες σοβαρές υποθέσεις υπό τον όρο -αν δεν επιστρέψει εγκαίρως – να εκτελεστεί αντ’ αυτού ο φίλος του Δάμων, που προσφέρθηκε εθελοντικά.
Σύμφωνα με όσα γράφτηκαν (από τον Κικέρωνα, τον Βαλέριο Μάξιμο, τον Ιάμβλιχο τον φιλόσοφο Αριστόξενο, τον Πορφύριο και τον Διόδωρο το Σικελιώτη) μετά την απόφαση του Διονυσίου να εκτελέσει τον Φιντία, ο Δάμων ίσως προσπαθεί να εκμαιεύσει χάρη, όμως δεν εισακούγεται. Επειδή ο Φιντίας έχει σοβαρές εκκρεμότητες σχετικές με τις ευθύνες του και στον κύκλο των Πυθαγορείων ο Δάμων μένει ως όμηρος και εκείνος φεύγει να τις τακτοποιήσει. Αν δεν επιστρέψει εγκαίρως, στη θέση του θα εκτελεστεί ο Δάμων. Ο Δάμων με φυσικότητα και εμπιστοσύνη αποδέχτηκε την ομηρία. Αν ο Φιντίας δεν επέστρεφε, θα εκτελούσαν εκείνον στη θέση του.
Στο μεταξύ ο Διονύσιος το έβρισκε διασκεδαστικό να λέει στον Δάμωνα ότι ήταν ανόητος να πιστέψει πως θα επέστρεφε ποτέ ο Φιντίας που “τώρα βρίσκεται κάπου πανευτυχής που γλίτωσε τη θανατική καταδίκη ενώ ο φίλος του είναι το ελάφι της υπόθεσης” -παραλληλίζοντας τις περιστάσεις με τη θυσία της Ιφιγένειας. Ο Δάμων υπερασπίζεται με σθένος τον Φιντία και λέει ότι σαν όλους τους πυθαγόρειους θα κρατήσει το λόγο του και ότι η μόνη περίπτωση να μην έρθει στην ώρα του, θα οφείλεται σε κάποιο απρόβλεπτο και μεγάλο εμπόδιο. Καθώς τον οδηγούν για εκτέλεση, παρακαλά όντως να υψωθεί κάποιο ανυπέρβλητο εμπόδιο να κρατήσει μακριά τον Φιντία για αρκετή ακόμα ώρα, ώστε να εκτελεστεί αυτός αντί εκείνου.
Όμως εκείνη τη στιγμή εμφανίστηκε ο Φιντίας. Ο Δάμων από αγάπη για τον φίλο του, επέμεινε να εκτελεστεί εκείνος “αφού ο Φιντίας έφτασε μετά την προθεσμία” αλλά ο Φιντίας αντέτεινε ότι έστω και αργοπορημένος πρόλαβε και ότι δεν θα έπρεπε να θανατωθεί στη θέση του κανένας. Καθώς οι δύο φίλοι πάλευαν να πείσουν τον Διονύσιο όχι για να γλιτώσουν τη δική τους ζωή, αλλά για να γλιτώσουν ο ένας τη ζωή του άλλου, ο κυβερνήτης των Συρακουσών συγκινήθηκε και είπε να αφεθούν και οι δύο ελεύθεροι και “να τον δεχτούν ως τρίτο φίλο” επειδή θαύμασε το βαθμό της φιλίας τους.
Οι επιρροές της ιστορίας έως σήμερα
Πολλά στοιχεία της ιστορίας διανθίστηκαν και με παρεμφερείς μύθους, όπως αυτούς που αναφέρει εξάλλου και ο Υγίνος, δίνοντας στους δύο αδελφικούς φίλους τα ονόματα Μοίρος και Σελινούντιος. (Εξαιτίας του Υγίνου έτσι ονόμασε τμήμα του λυρικού έργου του το 1798 και ο Σίλερ -το “Die Bürgschaft”, η Εγγύηση. Τα ονόματα του Υγίνου χρησιμοποιεί και ένας Ιάπωνας λόγιος το 1940, ο Οσάμου Νταζάι που είχε ως πηγή έμπνευσης το έργο του Σίλερ, οπότε στο “Hashire Merosu!” οι πρωταγωνιστές ονομάζονται Melos και Selinuntius.)
Στην σύγχυση των εκδοχών (περί γάμου ή οικονομικών εκκρεμοτήτων και άλλα πραγματικά ή μυθιστορηματικά στοιχεία συνέβαλε εκτός του Υγίνου και το λατινικό Gesta Romanorum το οποίο συντάχθηκε γύρω στο 1300 με πολλές όμορφες ιστορίες από την αρχαιότητα και το μεσαίωνα, αλλά και με ποικιλία ευρημάτων.
Όσον αφορά στο όνομα του Φιντία, τη χαριστική βολή την έδωσε το έργο του Edwardes που παίχτηκε προς τιμήν της Ελισάβετ και στο οποίο ο Φιντίας αποκαλείται Πυθίας -και έτσι μένει, πέντε αιώνες τώρα, για αγγλόφωνους και γαλλόφωνους.
Εξίσου προσαρμοσμένο στις πολιτικές και κοινωνικές προτιμήσεις της εποχής ήταν το 1700 ένα παρόμοιο έργο που ανέβηκε τότε στο Παρίσι, όπου ο Δάμων και ο Πυθίας μόνο πυθαγόρειοι δεν είναι: ερωτεύονται δύο κορίτσια από τις Συρακούσες και ο βασιλιάς πιάνει τον έναν όμηρο όταν γίνεται ένα φονικό για λόγους ερωτικής αντιζηλίας. Ο Φιντίας εμφανίζεται εγκαίρως για να γλιτώσει το Δάμωνα και το έργο τελειώνει με το βασιλιά να χαίρεται που τον δέχονται ως τρίτο αδελφικό τους φίλο.
Στον Άμλετ του Σέξπιρ ο Άμλετ αποκαλεί το φίλο του Οράτιο “ω, αγαπητέ Δάμωνα” ( “Ο Damon dear”.)Το 1821 ο Ιρλανδός ποιητής John Banim γράφει έργο βασισμένο στην ιστορία του Φιντία και του Δάμωνα και από αυτό (που τον αναφέρει ως Πυθία) ιδρύθηκε λίγο αργότερα το “Τάγμα των Ιπποτών τού Πυθία” -εννοώντας φυσικά τον Φιντία. Το 1957 γυρίστηκε το έργο “The Delicate Delinquent” με ήρωες τον “Mike Damon” και τον “Sidney Pythias” (ο Τζέι Λιούις) όπου δοκιμάζεται η φιλία δύο νέων. Το 1962 γυρίστηκε και ταινία με τίτλο “Ο τύραννος των Συρακουσών”.
Και τέλος το 1966 σε ένα επεισόδιο της τηλεοπτικής σειράς Μπάτμαν, η Catwoman λέει “καιρός να χωρίσουμε το Δάμωνα και τον Φιντία” και κλείνει τον Ρόμπιν σε ένα κύλινδρο για να τον εξαφανίσει, κάνοντας έναν έμμεσο παραλληλισμό της φιλίας του Μπάτμαν και του Ρόμπιν με τους 2 πυθαγόρειους φίλους Δάμωνα και Φιντία.
Δεν ξέρουμε αν η ιστορία αυτή ήταν αληθινή ή όχι αλλά για να μπορεί να επιβιώσει έως την εποχή του Κικέρωνα σημαίνει ότι κάλλιστα θα μπορούσε να είναι πραγματική αφού η Πυθαγόρεια φιλία ήταν διάσημη στην εποχή της αρχαίας Ελλάδας. Και η, τόσο διάσημη αυτή φιλία, συνεχίζει να φωτίζει και να εμπνέει και τη σημερινή μας εποχή.
Διαβάστε επίσης:
ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ: Τα Λόγια από Χρυσάφι
Πηγές:
