Ο Κήπος των Επίγειων Απολαύσεων είναι σαν μια άσκηση τρέλας. Κανείς δεν ξέρει τι ήθελε να πει ο καλλιτέχνης. Δε φαίνεται να έχει κανένα νόημα όλη αυτή η παράνοια – μιλάμε για μια εποχή που δεν έχει γεννηθεί ακόμη ο σουρεαλισμός.
Μπορούμε να καταλάβουμε τίποτα από το τρίπτυχο της παραφροσύνης;
Ναι. Στην αριστερή πτυχή εικονίζεται η Γένεση της Βίβλου. Ο Θεός παρουσιάζει την Εύα στον Αδάμ. Η γυναίκα, το αποκορύφωμα της δημιουργίας του. Ο Θεός μοιάζει με τρελό επιστήμονα στο εργαστήριό του – παράξενα σχήματα σαν αποστακτήρια, ζώα και φυτά και νερά.
Στη μεσαία πτυχή επικρατεί το χάος. Πολλές γυμνές φιγούρες σε αξιοπερίεργες πόζες. Δυσανάλογα μεγάλα ή μικρά ζώα και φυτά. Μορφές που ξεπροβάλλουν από μέσα από περίεργα φρούτα. Ακρίδες παίζουν με ανθρώπους. Πάπιες γίνονται βάρκες. Πουλιά ταΐζουν ανθρώπους. Άνθρωποι κρύβονται μέσα σε όστρακα. Και πολλά μούρα. Υπάρχει μια υπόνοια ερωτικού στοιχείου – αλλά ποιος είναι σίγουρος μέσα σε τέτοια τρέλα;
Ο άνθρωπος είναι μικρός. Δε διαφέρει από τα ποντίκια και τα μούρα σε μέγεθος. Ίσως, επειδή στα μάτια του Θεού, όλα τα δημιουργήματα είναι ίσα. Ένας σουρεαλιστικός παράδεισος.
Το καλύτερο έμεινε για το τέλος.
Στη δεξιά πτυχή έρχεται η τιμωρία. Η Κόλαση. Ο Θεός δε θα άφηνε ατιμώρητη τόση αχαλίνωτη απόλαυση. Εδώ το φόντο είναι σκούρο. Παντού φωτιά και κάθε είδους παράξενα βασανιστήρια.
Κυρίως ζώα βασανιστές και ζώα δαίμονες. Περίεργες μεταλλικές κατασκευές. Μουσικά όργανα ως σύμβολο των πειρασμών. Μπορείς να διακρίνεις τα 7 θανάσιμα αμαρτήματα να τιμωρούνται παραδειγματικά.
Τι σκεφτόταν ο Μπος; Γιατί τόσος σουρεαλισμός;
Ίσως να σκεφτόταν το παράλογο της ύπαρξης. Είναι δυνατό ο Θεός να έφτιαξε τον άνθρωπο, να του έδωσε ελεύθερη βούληση, να τον αφήνει να αμαρτάνει – μόνο για να τον τιμωρεί μετά θάνατον;
