- Η ηθική ψυχολογία μελετά πώς επεξεργαζόμαστε ηθικά ερωτήματα και γινόμαστε ηθικά όντα.
- Νέες έρευνες δείχνουν ότι υπάρχουν τέσσερα είδη ηθικής κρίσης που όλοι κάνουμε.
- Η κατανόηση του τρόπου αξιολόγησης ηθικών ή ανήθικων ενεργειών μπορεί να μας βοηθήσει να κάνουμε καλύτερες επιλογές.
Η ηθική ψυχολογία είναι η μελέτη του τρόπου με τον οποίο επεξεργαζόμαστε ηθικές ιδέες στο μυαλό μας, πώς γινόμαστε ηθικά πλάσματα και πώς οι εγκέφαλοί μας χειρίζονται ηθικά ζητήματα. Αυτά τα ζητήματα τίθενται ακόμα από τον Πλάτωνα και τον Κομφούκιο, και αυτός ο τομέας αυτήν τη στιγμή δέχεται τεράστια προσοχή, καθώς στοχαστές από διάφορους τομείς, όπως τη φιλοσοφία, την ψυχολογία και τη νευροεπιστήμη, εξετάζουν τις διάφορες πτυχές που οδηγούν στην ηθική κρίση.
Αλλά τι είναι ηθική κρίση; Υπάρχει μόνο ένα είδος κρίσης ή χρησιμοποιούμε διαφορετικά είδη σε διαφορετικές καταστάσεις;
-
Ο πρώτος τύπος κρίσης στην ηθική ονομάζεται «αξιολογήσεις».
Αυτές είναι οι απλές αξιολογήσεις που κάνουμε για τα διακρίνουμε τα πράγματα σε καλά-κακά/θετικά-αρνητικά. Το κάνουμε αυτό σχεδόν για τα πάντα, ακόμη και σε ουδέτερες καταστάσεις και οι εγκέφαλοί μας είναι πολύ καλοί στο να το κάνουν γρήγορα. Ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι οι εγκέφαλοί μας αρχίζουν να αξιολογούν την καλοσύνη ή την κακία μέσα σε μισό δευτερόλεπτο από τη λήψη των πληροφοριών. Αυτός ο πρώτος τύπος κρίσης δεν έχει όλα τα δεδομένα, αλλά θέτει τα θεμέλια για τις πιο περίπλοκες ηθικές κρίσεις.
-
Ο δεύτερος τύπος στην ηθική είναι «κρίσεις κανονικότητας».
Αυτή η επεκτατική κατηγορία περιλαμβάνει την απόφαση εάν κάποια ενέργεια επιτρέπεται, είναι αποδεκτή ή ταμπού. Οι κρίσεις αυτές περιορίζονται σε ενέργειες και συχνά σε μελλοντικές ενέργειες. Συχνά επικαλούνται αφηρημένες έννοιες της αρετής και της αξίας. Aυτή η κατηγορία μπορεί να είναι λίγο πιο σκόπιμη από τις άλλες (δηλαδή δε γίνεται εξίσου αυθόρμητα σε όλους).
-
Ο τρίτος τύπος είναι «κρίσεις αδικίας».
Αυτές συνδυάζουν στοιχεία των δύο προηγούμενων για να εντοπίσουν εσκεμμένες παραβιάσεις κανόνων που θεωρούνται κακοήθεις. Οι εγκέφαλοί μας μπορούν να το κάνουν αυτό με ακρίβεια σε λιγότερο από μισό δευτερόλεπτο. Σε πειράματα που ζητήθηκε να προσδιοριστούν ενέργειες ως ηθικά λανθασμένες ή ουδέτερες, το ποσοστό ακρίβειας πλησίασε το 90% όταν δόθηκε λίγο περισσότερος χρόνος.
Ενώ είναι παρόμοιες, μια κρίση αδικίας δεν είναι ίδια με μια κρίση κανονικότητας. Μελέτες που ζητούν από ανθρώπους να ταξινομήσουν ενέργειες ως προς το αποδεκτό και άδικο, διαπιστώνουν ότι οι άνθρωποι συχνά θεωρούν ότι μια ενέργεια μπορεί να είναι και λανθασμένη και επιτρεπτή, όπως το να τραβήξεις έναν μοχλό για να σώσεις πέντε άτομα με κόστος της ζωής ενός άλλου στο κλασικό πρόβλημα του τραίνου.
-
Ο τελευταίος είναι η «κατηγορηματική κρίση».
Εάν οι κρίσεις αδικίας συνδυάζουν τις αξιολογήσεις και τις κανονικές κρίσεις με έναν νέο τρόπο, τότε οι κρίσεις κατηγορίας συνδυάζουν και τις τρεις. Αυτή είναι η πιο περίπλοκη από τις κατηγορίες κρίσεων. Περιλαμβάνει παράγοντες σκοπιμότητας και δικαιολογίας – οι περισσότεροι θα κατηγορούσαν κάποιον λιγότερο για μερικές σταγόνες νερό κατά λάθος από ό,τι θα κατηγορούσαν για ένα γαλόνι στο πάτωμα επίτηδες.
Όπως και οι άλλες κρίσεις, κι αυτή πραγματοποιείται γρήγορα. Οι εγκέφαλοί μας αρχίζουν να κατηγορούν σε λιγότερο από δύο δευτερόλεπτα. Η κατηγορία δεν είναι μόνο ένα κοινωνικό εργαλείο: μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε ποιος έκανε τι, αλλά μπορεί επίσης να μας βοηθήσει να ρυθμίσουμε την ηθική μας συμπεριφορά στο μέλλον.
Αυτό πως είναι χρήσιμο;
Μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε για να κατανοήσουμε τη συμπεριφορά μας;
Ίσως το πιο εντυπωσιακό είναι πόσο γρήγορα οι εγκέφαλοί μας επεξεργάζονται ηθικές πληροφορίες. Μέσα σε λιγότερο από δύο δευτερόλεπτα από την εμφάνιση μιας δράσης με κάποια ηθική διάσταση, ο εγκέφαλός μας έχει ήδη λάβει μια βασική κρίση σχετικά με το αν ήταν καλό ή κακό, ηθικά λάθος ή όχι, και ποιος πρέπει να κατηγορηθεί. Είναι σημαντικό ότι μερικές από αυτές τις γρήγορες αποφάσεις θα είναι λανθασμένες επειδή βασίζονται σε προϋπάρχουσες προκαταλήψεις και περιορισμένες πληροφορίες.
Το πλαίσιο των τεσσάρων κρίσεων μπορεί επίσης να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε ότι κάθε ηθική κατάσταση μπορεί να εξεταστεί από διάφορες οπτικές γωνίες και αντιφατικές πεποιθήσεις στο ίδιο θέμα που είναι απολύτως φυσιολογικές.
Κάτι μπορεί να είναι «κακό» και «λάθος», όπως να αφήσεις ένα άτομο να πεθάνει από ένα βαγόνι του τραίνου, και επίσης «επιτρεπόμενο», καθώς η εναλλακτική λύση όπως στα περισσότερα προβλήματα τραίνου είναι να αφήσεις πέντε άλλους ανθρώπους να πεθάνουν. Το άτομο που τραβά το μοχλό στο πρόβλημα μπορεί να είναι “επιλήψιμος” σε αυτήν την περίπτωση, αλλά όχι με τον ίδιο τρόπο με ένα άτομο που σπρώχνει κάποιον στις ράγες για να σταματήσει το τραίνο.
Δείτε επίσης:
ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ: Τα Λόγια από Χρυσάφι
Γίνε αληθινά ευτυχισμένος. Κάν’ το όπως ο Αριστοτέλης
Συμβουλές ευτυχίας τριών Ελλήνων φιλοσόφων
Ο δρόμος προς την αυτογνωσία: τέσσερις τρόποι για να γνωρίσετε τον εαυτό σας
Πηγή: bigthink.com
