Μαρκ Ρόθκο – 1961 – Πορτοκαλί, Κόκκινο, Κίτρινο
«Η ανιψιά μου, 5 χρονών, καλύτερα μπορεί να ζωγραφίσει». Να μια συνηθισμένη αντίδραση στο έργο του Ρόθκο.
Τότε γιατί λοιπόν θεωρείται τόσο υψηλή η αξία του; Ο πίνακάς του «Πορτοκαλί, Κόκκινο, Κίτρινο» πουλήθηκε το 2012 για 86.882.500 (!) δολλάρια.
Ας δούμε λίγο τα πράγματα από την οπτική του καλλιτέχνη. Εκεί, στις αρχές του 20ου αιώνα, ο κόσμος ήταν τρομακτικός. Ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος ήταν προ των πυλών. Επαναστατικά κινήματα έφερναν τα πάνω κάτω σε αυτά που για αιώνες ήταν δεδομένα. Τα συναιθήματα που επικρατούσαν ήταν ο φόβος, η απογοήτευση, η απόγνωση, το άγχος. Η ένταση όσων βίωνε ο κόσμος απαιτούσε νέους τρόπους να εκφραστεί. Έτσι γεννήθηκε ο εξπρεσσιονισμός.
Ο εξπρεσσιονισμός δεν αναπαριστά την πραγματικότητα. Αναπαριστά τα συναισθήματα που η πραγματικότητα προκαλεί. Έτσι, κυρίως εκφράζεται μέσα από απλές μορφές, λαμπερά χρώματα, χοντρές πινελιές και σημάδια.
Η τέχνη του Ρόθκο πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα. Θεωρείται αφηρημένος εξπρεσσιονισμός. Είναι τελείως απελευθερωμένη από κάθε είδους λογικό περιορισμό. Το υποσυνείδητο εκφράζεται αυθόρμητα μέσα από χαοτικές και αφηρημένες μορφές. Με άλλα λόγια, σκέψου τι θα απαντούσες στο εξής: «Πώς θα εξέφραζες την πιο μεγάλη ένταση της κατάθλιψης σε έναν καμβά;» Αν η απάντηση είναι ‘ζωγραφίζοντας έναν καταθλιπτικό άνθρωπο’, αυτό είναι εξπρεσσιονισμός. Αν η απάντηση δεν έχει μορφή, αλλά είναι μια αγνή έκφραση του ίδιου του συναισθήματος, αυτό είναι αφηρημένος εξπρεσσιονισμός.
Μα είναι μόνο κάτι χρωματιστά κουτάκια. Σιγά.
Ναι, με την πρώτη ματιά το έργο του Ρόθκο μοιάζει στατικό. Αλλά μετά από λίγη ώρα η εικόνα φαίνεται να κινείται, να δονείται, να αναδίδει ένα φως μυστηριώδες και ακατανόητο. Στην πραγματικότητα κάθε πίνακάς του σε προσκαλεί σε ένα απροσδόκητο ταξίδι σε μια άγνωστη διάσταση.
Χρησιμοποιούσε μια ειδική τεχνική για να ζωγραφίσει. Οι έντονες διαφορές ανάμεσα στα χρώματα δημιουργούν την αίσθηση του βάθους, σε προσκαλούν να βουτήξεις μέσα τους. Τα περιγράμματα είναι θολά, για να διευκολύνει τα συναισθήματα να αναδυθούν.
Για να εκτιμήσει κανείς το έργο του σωστά, πρέπει να το δει από κοντά. Οι αναπαραστάσεις σε αυτή την περίπτωση δεν αρκούν καθόλου. Οι πίνακές του είναι τεράστιοι. Και μάλιστα απαιτούσε στα μουσεία να εκτίθενται μακριά από άλλους καλλιτέχνες και με πολύ ειδικές συνθήκες φωτισμού. Μόνο έτσι μπορεί πραγματικά ο αναγνώστης να βυθιστεί μέσα τους.
Το έργο του Ρόθκο δε μπορεί να εξηγηθεί με λόγια. Είναι μια εμπειρία διαισθητική. Υπάρχει μια μυστηριώδης διάσταση στο εσωτερικό «ταξίδι» που προκαλεί ο κάθε του πίνακας. Μπορεί να σε οδηγήσει μέχρι τα όρια του μεταφυσικού. Αυτό το αίσθημα ήθελε να προκαλέσει ο Ρόθκο. Γι’ αυτό άλλωστε, πριν πουλήσει έναν πίνακα, πάντα έλεγχε αν ο αγοραστής τον βλέπει ως έργο τέχνης ή ως μια όμορφη διακόσμηση για τον τοίχο του. Και αν ίσχυε το δεύτερο, δεν τον πούλαγε.
