Καταγωγή
Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας (161- 180 μ.Χ.) και φιλόσοφος Μάρκος Αυρήλιος προερχόταν από οικογένεια γερουσιαστών ισπανικής καταγωγής. Υιοθετήθηκε από το θείο του και μετέπειτα αυτοκράτορα Αντώνιο τον Ευσεβή (Antonius Pius), ύστερα από υπόδειξη του αυτοκράτορα Αδριανού. Σε ηλικία 8 μόλις ετών έγινε δεκτός στον Ιερατικό Σύλλογο της Ρώμης. Εκπαιδεύτηκε στην ελληνική και λατινική Ρητορική από τους Φρόντο και Ηρώδη Αττικό. Η Στωική Φιλοσοφία, τον καταγοήτευσε, και σε ηλικία 12 ετών φόρεσε το σχήμα των στωικών, υιοθετώντας τον απλό τρόπο ζωής τους. Έγινε ένας από τους επιφανέστερους στωικούς φιλοσόφους.
Ιδιαιτέρως τον είχε επηρεάσει η διδασκαλία του Επίκτητου. Η αφοριστική μορφή που επέλεξε να δώσει στο έργο του (εκτός από το 1ο βιβλίο) πρέπει να προέρχεται από τον Ηράκλειτο, καθώς ο Μάρκος Αυρήλιος με χαρά προσεγγίζει την διδασκαλία του και εξελίσσει τις σκέψεις του φιλοσόφου σε μορφή προσωπικού διαλογισμού.
Τα Εις Εαυτόν
Για τη ζωή του και τη σκέψη του προκύπτουν πληροφορίες από το βιβλίο «Εις εαυτόν βιβλία». Το συνέγραψε ο ίδιος στα ελληνικά, κατά την περίοδο 170 – 178 περίπου, όταν ήδη ήταν αυτοκράτορας, Περιέχει αποφθέγματα και αφορισμούς, με ευγένεια στην έκφραση, φυσικότητα στο ύφος και κλασική λιτότητα. Τα 12 βιβλία των στοχασμών του αποδεικνύουν πόση εσωτερική ηρεμία και παρηγοριά μπορούσε να του προσφέρει η Στωική Διδασκαλία και μάλιστα σε καιρούς ταραχών και συγκρούσεων.
Το ελάχιστο διασωθέν έργο του, ουσιαστικά δεν είναι παρά το προσωπικό του ημερολόγιο, το οποίο και δεν είναι καν γραμμένο για να διαβασθεί από κοινό. Σε αυτό αναφαίνεται ωστόσο, στην πληρότητά της, η υπεύθυνη προθυμία αυτού του φιλοσόφου – αυτοκράτορα για προσφορά υπηρεσιών προς τον άνθρωπο. Η θετική υποχρέωση να συνεργασθεί από την θέση του και με όλες του τις δυνάμεις για την διατήρηση του συνόλου, μέλος του οποίου αισθανόταν και ο ίδιος. Ο φιλόσοφος, ο οποίος κατά το πέρασμά του από την Αθήνα είχε μυηθεί και στα Ελευσίνια Μυστήρια, αποτολμά την τολμηρή κατάδυση στις σχεδόν απρόσιτες για τους θνητούς ρίζες του «καθήκοντος». Κι αυτό με βαθιά συνείδηση του εφήμερου του βίου των θνητών αλλά, από την άλλη, και του αιωνίου της Προνοίας του Κόσμου.
Η θέση αυτή δεν τον κάνει ωστόσο αναχωρητή και απόκοσμο. Αντιθέτως τον κάνει έναν βαθύτατα κοινωνικό και ανθρώπινο άνδρα. Κηρύσσει δίχως την παραμικρή επιφύλαξη ότι: «οι άνθρωποι γεγόνασιν αλλήλων ένεκεν, ή δίδασκε ή φέρε» (Η, 59). Δηλαδή το ότι όλοι μας έχουμε δημιουργηθεί για χάρη των συνανθρώπων μας τους οποίους οφείλουμε ή να καλλιεργήσουμε ή να τους υπομείνουμε.
Ο Μάρκος Αυρήλιος στον πόλεμο
Ως αυτοκράτορας υπήρξε δικαιότατος, φιλάνθρωπος και ανεκτικός, παρά το ότι αντιμετώπισε συγκεντρωμένα εναντίον του τα δυσκολότερα των προβλημάτων:
– Η Αρμενία δέχεται την επιδρομή των Πάρθων. Ο εκεί πόλεμος διαρκεί έως το 166, έτος κατά το οποίο η Αυτοκρατορία δέχεται την εξ Αρμενίας καταστροφική εισβολή της πανούκλας. Μια μάστιγα η οποία κατέστρεψε τον Αρχαίο Κόσμο με εξόντωση του μεγαλυτέρου τμήματος των αστικών πληθυσμών .
– Ο διοικητής των λεγεώνων της Συρίας Αβίδιος Κάσσιος, προχωρεί σε στάση και αποστασία, αυτοανακηρυχθείς στην Αντιόχεια «Αυτοκράτωρ της Ανατολής».
– Οι Μαρκομάνοι Γερμανοί εισβάλλουν στα βόρεια σύνορα. Έκτοτε ο αυτοκράτωρ ξοδεύει όλη τη ζωή του εκεί, με εξαίρεση τη σύντομη εκστρατεία στην Ανατολή για την καταστολή της στάσεως του Κασσίου, μέχρι τον θάνατό του στις 17 Μαρτίου 180 στη Vindobona (σημερινή Βιέννη), υπερασπιζόμενος την συνοριογραμμή του Δουνάβεως, με ελάχιστες σύντομες επισκέψεις του στη Ρώμη.
– Η πείνα, οι φυσικές καταστροφές και τα οικογενειακά του δράματα, δεδομένου ότι από τα δεκατρία παιδιά του δεν έζησαν παρά μόνον πέντε, συμπληρώνουν το σκηνικό μέσα στο οποίο ο μεγάλος αυτός άνδρας καλείται να εφαρμόσει εμπράκτως τα στωικά προστάγματα.
Ο Μάρκος Αυρήλιος ως πολιτικός
Μεταχειρίσθηκε τους ανθρώπους πάντοτε ως όντα ηθικά. Διαμόρφωσε την σκληρή νομοθεσία της εποχής και προσπάθησε να συντάξει ένα σώμα νόμων που να εστιάζει στην ισονομία και την ελευθερία του λόγου (περί «πολιτείας ισονόμου, κατ’ ισότητα και ισηγορίαν διοικουμένης…» γράφει ο ίδιος, Α, 14). Συνέστησε ειδικό ταμείο για την κήδευση των απόρων πολιτών. Περιόρισε την έκλυση των ηθών και την πορνεία. Συνέστησε την Κηδεμονευτική Πραιτωρία για την φροντίδα των ορφανών. Επέβαλε την υποχρεωτική τήρηση μητρώου γεννήσεων και την ληξιαρχική εγγραφή των πολιτών.
Γενίκευσε τις απελευθερώσεις των δούλων και τους έδωσε πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα αλλά και δικαίωμα να κληρονομούν τον κύριό τους σε περίπτωση ελλείψεως συγγενών. Απαγόρευσε τις σωματικές τιμωρίες και δίωξε ποινικώς την συκοφαντία και κανονικώς, ως κακούργημα, τον φόνο δούλου από τον κύριό του. Οργάνωσε ένα τέλειο σύστημα επισιτισμού με το οποίο κατέστησε, τουλάχιστον στην χερσόνησο των Απεννίνων, αδυνάτους τους λιμούς. Προέβλεψε την απαλλαγή των κατηγορουμένων φρενοβλαβών. Νομοθέτησε την «εύνοια ελευθερίας» (δηλαδή την παραδοχή στις δίκες, σε περιπτώσεις αμφιβολιών, της πιο ευνοϊκής για την ανθρώπινη ελευθερία ερμηνείας). Προσπάθησε, δίχως όμως επιτυχία, να απομακρύνει τον λαό από τα ειδεχθή θεάματα των αμφιθεάτρων.
Όντως, ο Μάρκος Αυρήλιος, στάθηκε πάντοτε υπεράνω των πραγμάτων και των υποκειμενισμών. Λειτουργούσε πάντα με Δικαιοσύνη. Συμπεριφέρονταν με τον πλέον γαλήνιο και ανεξίκακο τρόπο, ακόμη και σε αυτούς τους εχθρούς του. Όταν ο στασιαστής και προδότης Κάσσιος δολοφονήθηκε από έναν επιτελή του αξιωματικό, τον κήδευσε με όλες τις στρατιωτικές τιμές.
Κι όλα αυτά δεν θα μπορούσαν να γίνουν αν δεν είχε εμπνευσθεί από την αρχεία ελληνική φιλοσοφία του στωικισμού. Πηγή: nea-acropoli-athens.gr
