Μάθε αν είσαι στη λίστα του Άη Βασίλη φέτος!
Άραγε φέτος θα είσαι στη λίστα με τα καλά παιδιά που παίρνουν δώρο; Ή με τα κακά παιδιά που θα περιμένουν μέχρι του χρόνου; Εξαρτάται από το ηθικό πλαίσιο του Άη Βασίλη!
Αλήθεια, τι εννοούμε λέγοντας ‘καλό’ παιδί; Τι είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο ‘καλό’;
Τα διάφορα ρεύματα της ηθικής φιλοσοφίας έχουν προσπαθήσει να δώσουν μια απάντηση. Ας δούμε λοιπόν ποια παιδιά θεωρεί ‘καλά’ ο Άη Βασίλης, αν υιοθετήσει κάποια από τις ακόλουθες φιλοσοφικές προσεγγίσεις.
Αν ο Άη Βασίλης είναι συνεπειοκράτης…
Η συνεπειοκρατία καθορίζει εάν μια πράξη είναι καλή ή κακή με βάση τις συνέπειές της. Βασίζεται στη λογική του ωφελιμισμού, του οποίου ιδρυτής θεωρείται ο Jeremy Bentham, Άγγλος φιλόσοφος του 18ου αιώνα. Σύμφωνα με το Bentham «Η μεγαλύτερη δυνατή ευτυχία για το μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ατόμων είναι το μέτρο του τι είναι καλό και τι είναι κακό.»
Οπότε, αν ο Άη Βασίλης είναι αυτής της λογικής, θα υπολογίσει πόση ευχαρίστηση και πόσο πόνο προκάλεσαν οι πράξεις σου στους άλλους. Θα αθροίσει κάθε «καλή» και κάθε «κακή» πράξη ξεχωριστά και θα βγάλει συμπέρασμα για το αν φέτος μπαίνεις στη λίστα των καλών ή των κακών παιδιών.
Υπάρχουν κάποια προβλήματα σε αυτή τη λογική, βέβαια. Τι γίνεται αν κάποιος είναι πάντα ευγενικός με τους άλλους, αλλά βασανίζει βατραχάκια όταν δε βλέπει κανείς;
Επίσης, αυτή η λογική δε λαμβάνει υπόψη τις προθέσεις του ατόμου. Μπορεί να βοηθάς τη γιαγιά να περάσει το δρόμο για να πάρεις τα συγχαρητήρια της κοινωνίας – και ίσως φιλοδώρημα από τη γιαγιά. Σε κάνει καλό η πράξη μόνη της;
Αν ο Άη Βασίλης είναι δεοντολόγος…
Υπάρχει μια σχολή φιλοσοφίας που λαμβάνει υπόψη τις προθέσεις πίσω από τις πράξεις. Είναι η δεοντολογία, την οποία εξέφρασε καλύτερα ο Ιμμάνουελ Καντ, Γερμανός φιλόσοφος του 18ου αιώνα. Για τον Καντ, πρέπει πάντα να προσπαθείς να κάνεις το καθήκον σου, και το καθήκον σου είναι να κάνεις αυτό που ονόμασε ‘κατηγορική προσταγή’. Την ονόμασε ‘κατηγορική’ γιατί ισχύει σε κάθε μέρος και σε κάθε εποχή, και ‘προσταγή’ επειδή πρέπει να το κάνεις χωρίς εξαιρέσεις.
Αν ο Άη Βασίλης του Bentham είναι μαθηματικός που αθροίζει καλές πράξεις, ο Άη Βασίλης του Καντ είναι ένας σχολαστικός με την ηθική.
Για να είσαι ηθικά σωστός πρέπει να δρας με τρόπο τέτοιο που να σέβεται την ελευθερία των άλλων ανθρώπων. Να σέβεσαι το δικαίωμά τους να κάνουν επιλογές και να έχουν νοητική αυτονομία.
Αλλά υπάρχει ένα πρόβλημα αν ο Άη Βασίλης λειτουργεί με βάση αυτή τη λογική. Γιατί, αν σκεφτόταν με βάση την κατηγορική προσταγή, τότε θα ήθελε τα παιδιά να κάνουν το καλό από καθήκον, όχι για να πάρουν δώρο!
Αν ο Άη Βασίλης ακολουθεί τη φιλοσοφία των αρετών του Αριστοτέλη…
Ο συνεπειοκράτης Άη Βασίλης νοιάζεται μόνο για τα αποτελέσματα της πράξης. Ο δεοντολόγος Άη Βασίλης κοιτάζει την πρόθεσή σου και αν σέβεσαι τη νοητική αυτονομία των άλλων. Ο Άη Βασίλης που ακολουθεί τη φιλοσοφία των αρετών του Αριστοτέλη ψάχνει μέσα σου για να δει αν προσπαθείς να είσαι καλός.
Οι αρετές είναι ένα κομμάτι της φιλοσοφίας, του οποίου απαρχή είναι ο Αριστοτέλης. Αντί να νοιάζεται για το τι πρέπει να κάνεις σε μια συγκεκριμένη περίσταση, η φιλοσοφία των αρετών ρωτά: Γενικά στην πορεία της ζωής μου, τι είδους άτομο προσπαθώ να είμαι; Έτσι, η εστίαση είναι κυρίως πάνω στο χαρακτήρα του ανθρώπου, στο εάν προσπαθεί να γίνει ενάρετο άτομο.
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, για να γίνουμε ενάρετοι άνθρωποι πρέπει να αναγνωρίσουμε τη ρίζα της αρετής σε μια πράξη. Και η αρετή για τον Αριστοτέλη βρίσκεται στο ενδιάμεσο δύο ακραίων σημείων, το οποίο ο ίδιος ονόμασε ‘χρυσή τομή’.
Άρα, αν πω ένα ψέμα σε ένα μικρό παιδί ότι μου αρέσει η ζωγραφιά του, παύω να είμαι ενάρετος;
Η αλήθεια για τον Αριστοτέλη βρίσκεται στη χρυσή τομή. Άρα βρίσκεται ανάμεσα το ψέμα (το οποίο είναι μια έλλειψη, μια αδυναμία) και στην έπαρση μιας σκληρής αλήθειας (που είναι κακία). Σημαντικό μέρος του να βρεις τη χρυσή τομή είναι το να μάθεις πότε να λες την αλήθεια, πώς να τη λες, και πότε θα ήταν καλύτερα να μη λες τίποτα.
Η φιλοσοφία των αρετών επίσης αναγνωρίζει ότι, αν και κάποιος μπορεί να προσπαθεί να επιτύχει τη χρυσή τομή, μπορεί να κάνει και λάθη στην πορεία. Και αυτό είναι επιτρεπτό. Γιατί η ουσία αυτής της λογικής είναι να εξασκείς τις αρετές μέχρι να σου γίνουν δεύτερη φύση.
Στο Αριστοτελικό μοντέλο, λοιπόν, ο Άη Βασίλης είναι ένας παρατηρητής, που βλέπει τι έκανες σε όλη την πορεία της χρονιάς. Οπότε θα εξετάσει: Τι συνήθειες απέκτησες; Πώς εξάσκησες τις αρετές;
Ίσως, αν ο Άη Βασίλης ακολουθεί το τελευταίο μοντέλο είναι καλύτερα. Επειδή, προσπαθώντας να πάρεις δώρο, στο τέλος της χρονιάς θα είσαι πιο ευτυχισμένος, πιο καλός, πιο σφαιρικός άνθρωπος, θα μετανιώνεις λιγότερα πράγματα από αυτά που έκανες μέσα στη χρονιά. Έτσι, το δώρο θα το κάνεις εσύ στον εαυτό σου. Δε θα χρειάζεσαι τον Άη Βασίλη. Περισσότερα μπορείτε να δείτε εδώ: cbc.ca
