Ο διάλογος είναι μια προσέγγιση στην οποία δύο άτομα συναντιούνται και ανοίγουν τις πύλες της ψυχής και της καρδιάς τους. Kάνουν ένα αμοιβαίο δώρο. Εάν είμαστε συνειδητοί των δικών μας περιορισμών, μπορούμε μέσα από το διάλογο να βοηθήσουμε ο ένας τον άλλο, ώστε να αναπτύξουμε τη συνείδησή μας, να γίνουμε συνειδητοί κάποιου πράγματος που αγνοούσαμε, να υπερβούμε τα ίδια μας τα όρια. Εάν γνωρίσουμε βαθιά το άλλο άτομο, μπορούμε να πούμε ότι έχουμε διευρύνει τον εαυτό μας μέσα από μια ακόμη ζωή. Η πείρα, οι γνώσεις, οι κοσμοθεωρίες του άλλου ατόμου συμπληρώνουν τις δικές μας. Αυτός που γνωρίζει πώς να ενσωματώνει τις εμπειρίες των άλλων στις δικές του εμπλουτίζεται πολύ περισσότερο.
Μονάχα δια μέσου του διαλόγου μπορούμε να φτάσουμε στην αλήθεια, και η αλήθεια αποτελεί μια αξία. Συνεπώς μέσω του διαλόγου νέες αξίες αποκαλύπτονται ή και γεννιούνται. Το τελικό αποτέλεσμα του διαλόγου, ο καρπός του, είναι κάποια αξία.
Ο διάλογος είναι ίσως η πιο βαθιά πνευματική σχέση, επειδή «Εγώ αντιλαμβάνομαι τον εαυτό μου καθώς επικοινωνώ με Εσένα», όπως ανέφερε ο Martin Buber. Μόνο μέσα στην ένωση στην οποία οι άνθρωποι συνδιαλέγονται αποτρέπεται η παρακμή των αξιών. Οι συνδιαλεγόμενοι διατηρούν την ανάμνησή τους και τις μεταβιβάζουν στους υπολοίπους. Εφόσον ο διάλογος συμβάλλει στη δημιουργία του ανθρώπου, στη γνώση, στην ευτυχία, θα πρέπει να του φερόμαστε όπως σε ένα σπάνιο λουλούδι. Ο διάλογος είναι μια ανταλλαγή στην οποία όλοι μεταβιβάζουμε γνώση και δημιουργούμε.
«Ένας άνθρωπος κατακτά την αυτογνωσία μόνο μέσα από τον άλλο άνθρωπο και ποτέ μονάχα μέσα από τις γνώσεις. Καταφέρνουμε να γίνουμε αυτό που είμαστε μονάχα στο μέτρο όπου ο άλλος πετυχαίνει να γίνει αυτό που είναι. Ελευθερωνόμαστε μόνο εάν ο άλλος ελευθερωθεί. Ως εκ τούτου, για εμένα το ζήτημα της επικοινωνίας ενός ατόμου με ένα άλλο είναι πρώτα και κύρια ένα ζήτημα πρακτικό και όχι τόσο ένα ζήτημα που τίθεται με φιλοσοφικό τρόπο στη ζωή μας. Και τέλος όλες οι ιδέες μπορούν να υποβληθούν στην κριτική μελέτη ως προς το εάν συμβάλουν στην επικοινωνία ή την καθιστούν αδύνατη. Επιπλέον η αλήθεια μπορεί να αξιολογηθεί σύμφωνα με το ακόλουθο κριτήριο: η αλήθεια είναι αυτό που μας ενώνει και η αξία της μπορεί να μετρηθεί στο βαθμό που η ίδια καθιστά εφικτή την ένωση». (K. Jaspers, Φιλοσοφική αυτοβιογραφία).
Στο διάλογο ξεκινάμε από τις διαφορές, τις αντιθέσεις και την αποκλειστικότητα και φτάνουμε στην από κοινού αποκάλυψη της αλήθειας και της λογικής. Οι ίδιο οι συνομιλητές αλλάζουν κατά τη διάρκειά του, γίνονται λιγότερο δύσκαμπτοι, λιγότερο αποκλειστικοί. Η διαλογική κατανόηση του κόσμου είναι μια διεργασία, μια εξέλιξη σκέψεων και δράσεων που ανεβαίνει κάθε φορά σε ολοένα υψηλότερα επίπεδα κατανόησης και ενότητας. Ο διάλογος δεν είναι μόνο μια ψυχρή λογική αποφάσεων και συμπερασμάτων, αλλά επίσης και μια ζεστή επαφή των ανθρώπων που αναζητούν κοινές αξίες. Συνεπώς ο διάλογος δεν αποτελεί μονάχα μια μέθοδο σκέψης αλλά ταυτόχρονα και έναν τρόπο ζωής. Εάν είμαστε ανοιχτοί και διατεθειμένοι να μάθουμε, οι αλήθειες που θα συναντήσουμε κατά τη διάρκεια του διαλόγου θα είναι πάντα εκλεκτικές και παραγωγικές. Συχνά, αυτό που αλλάζει τον άνθρωπο πραγματικά και αληθινά είναι το μονοπάτι που οδηγεί σε κάποια αλήθεια μέσα από το διάλογο. Ο διάλογος έχει αξία από μόνος του και μας βοηθά να μετακινήσουμε τα όριά μας λίγο μακρύτερα. Με αυτό τον τρόπο ανοίγουμε το δρόμο για νέες αξίες.
Ο διάλογος είναι μια ανοιχτή μορφή σκέψης που μετακινείται, αναπτύσσεται και εξελίσσεται. Είναι παρόμοιο με το να ξεριζώσουμε, να κόψουμε ή να εξαλείψουμε τα ζιζάνια προκειμένου να ανοίξουμε ένα πλατύ μονοπάτι προς νέες γνώσεις. Τι είναι αυτό που έχουν κοινό όλοι οι άνθρωποι σε όλες τις εποχές και σε όλα τα μέρη που τους επιτρέπει να γίνονται κατανοητοί; Είναι οι ίδιες ερωτήσεις που οι άνθρωποι πάντα θέτουν και οφείλουν να θέσουν. Για αυτό η κατανόηση μεταξύ τους ποτέ δεν θα τελειώσει ούτε θα ολοκληρωθεί, καθώς πρόκειται για μια ατέρμονη εργασία. Η ανθρώπινη αλήθεια παραμένει πάντα ανοιχτή.
Στο διάλογο κανείς δεν μπορεί να χάσει, αλλά όλοι κερδίζουν. Σε αυτό το καρποφόρο πνευματικό παιχνίδι τελούνται δύο τουλάχιστον θαύματα:
1. Μοιραζόμαστε χωρίς να χάνουμε. Η αλήθεια, η ομορφιά και η καλοσύνη είναι αξίες που δεν αναλώνονται όταν μοιράζονται μεταξύ των ανθρώπων, αντιθέτως αυξάνονται. Το πνεύμα προσφέρεται πάντα χωρίς εγωισμό, χωρίς την επιθυμία ανταμοιβής. Η ικανοποίηση έγκειται στην ίδια την πράξη της προσφοράς. Μας λέει ο Πλάτωνας στο έργο του Φαίδρος: «εάν η αλήθεια (η ομορφιά, η καλοσύνη, το καλό) αυξάνεται καθώς νέμεται, τότε αυτή δεν μπορεί να πεθάνει όταν εσύ πεθάνεις, επειδή συνεχίζει να ζει στις ψυχές αυτών που εσύ είχες συναντήσει κατά τη διάρκεια της προσωρινής σου ύπαρξης σε αυτό τον κόσμο».
2. O καθένας από εμάς εισέρχεται στο διάλογο με τις δικές του απόψεις και εξέρχεται με μια καινούργια, την οποία δεν είχε συνειδητοποιήσει πριν τη διαδικασία του διαλόγου. Κατά κάποιο τρόπο, μέσω της γνώσης «κλέβουμε τη φωτιά από τους θεούς», επειδή έτσι σχηματίζονται νέες αξίες. Ο Πλάτωνας χρησιμοποιούσε τη διαλεκτική μέθοδο πιστεύοντας ότι μόνο έτσι μπορούμε να συλλάβουμε την ύστατη γνώση και για αυτό το λόγο την αποκαλούσε «το ανώτατο δώρο των θεών και η αληθινή φωτιά του Προμηθέα». (Φίληβος, 16 B).
Ο διάλογος αποτελεί ταυτόχρονα μέθοδο ανάλυσης και μέθοδο επηρεασμού του εαυτού μας και του συνομιλητή μας. Αυτό που ανταλλάσσουμε καθώς συνδιαλεγόμαστε δεν είναι μόνο σκέψεις αλλά μια ολοκληρωμένη πνευματική εμπειρία και κάθε νέα εμπειρία διευρύνει την άποψή μας για τον κόσμο και ενεργοποιεί την εσωτερική μας αλλαγή.
Μέσα από το διάλογο αποκτούμε την ευκαιρία να υπερβούμε την αρχική μας στάση και να δημιουργήσουμε μια νέα αξία. Για αυτό το λόγο ο διάλογος με ένα άλλο ανθρώπινο ον αποτελεί ανάγκη για τον άνθρωπο και το μέτρο της γνώσης μας εξαρτάται από το βαθμό που ανοιγόμαστε προς τους άλλους.
Ο διάλογος αποτελεί ένα μαγικό ταξίδι. Όπως ο ήρωας σε κάθε νεραϊδοπαραμύθι και μύθο οφείλει να ξεκινήσει το ταξίδι, έτσι κι εμείς μέσα από το διάλογο ξεκινούμε ένα ηρωικό εγχείρημα. Στη διάρκειά του μπορούμε να γνωρίσουμε τον εαυτό μας, να ανακαλύψουμε την αλήθεια και να δημιουργήσουμε αξίες. Το ταξίδι είναι πάντα αβέβαιο. Θα εμφανιστούν διάφορα τέρατα και εμείς οφείλουμε να τα πολεμήσουμε, για να συνεχίσουμε την πορεία μας. Ωστόσο, μαζί με τα τέρατα θα εμφανιστούν και κάποιοι φίλοι, που θα διανύσουν ένα κομμάτι του δρόμου μαζί μας. Ας θυμηθούμε τη Μπαγκαβάτ Γκίτα: ο Αρζούνα και ο Κρίσνα είναι οι μόνοι που μιλούν!
