Ο πρώτος Λυκάνθρωπος στην Ελλάδα

Ένας από τους πιο συναρπαστικούς διαχρονικούς θρύλους, αυτός του Λυκανθρώπου, έχει μάλλον την απαρχή του στην αρχαία ελληνική ιστορία και μυθολογία.

Λυκάνθρωπος είναι λαογραφικός ή μυθολογικός άνθρωπος που έχει την ικανότητα να αλλάξει τη μορφή του σε λύκο ή σε θηριανθρωπικό υβρίδιο πλάσμα που μοιάζει με λύκο, μόνο κατά την Πανσέληνο, είτε σκοπίμως, είτε αφότου καταραστεί ή για παράδειγμα δαγκωθεί ή γρατζουνιστεί από έναν άλλο λυκάνθρωπο. Πρόσφατες πηγές για την πίστη στη λυκανθρωπία είναι του Πετρώνιου (27–66) και του Ζερβά του Τίλμπουρι (1150–1228).Η καταδίωξη των λυκανθρώπων και η συσχετιζόμενη λαογραφία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του φαινομένου του «κυνηγιού μαγισσών», αν και ένα ελάχιστο μέρος από κατηγορίες λυκανθρωπισμού εμπλέκεται σε μόνο ένα μικρό κλάσμα της επίδειξης μαγείας.

Μία από τις πρώτες γραπτές μαρτυρίες για λυκάνθρωπο έρχεται από τον Ηρόδοτο το 440 π.Χ., ο οποίος περιγράφει μια φυλή ανθρώπων στη Σκυθία, που κάθε χρόνο μεταμορφώνονταν σε λύκους.

Μια άλλη ερμηνεία για τη σύνδεση ανθρώπου και λύκου έρχεται από ένα αρχαίο ινδοευρωπαϊκό έθιμο που ονομάζεται “Koryos”. Το kóryos (Πρωτο-ινδοευρωπαϊκό: «στρατός, άνθρωποι με όπλα» ή «απόσπασμα, τάξη πολεμιστών») αναφέρεται στην υποθετική πρωτοϊνδοευρωπαϊκή αδελφότητα πολεμιστών στην οποία υπηρετούσαν άγαμοι νεαροί άνδρες για πολλά χρόνια πριν από την πλήρη τους ενσωμάτωση στην κοινωνία τους, στο πλαίσιο μιας ιεροτελεστίας μετάβασης στον ανδρισμό. Οι μεταγενέστερες ινδοευρωπαϊκές παραδόσεις και μύθοι παρουσιάζουν παράλληλους δεσμούς μεταξύ εφήβων χωρίς περιουσία, που θεωρούνται ως ηλικιακή κατηγορία που δεν έχει ακόμη πλήρως ενσωματωθεί στην κοινότητα των παντρεμένων. Η υπηρεσία τους σε ένα είδος πολεμικής προετοιμασίας περιλάμβανε και μια χρονική περίοδο στην άγρια φύση (όπου κυνηγούσαν ζώα και έκαναν επιδρομές σε ξένες κοινότητες), στη συνέχεια υπερασπίζονταν την κοινωνία τους κατά το υπόλοιπο μέρος του έτους. Ο μυστικός αυτοπροσδιορισμός τους σε λύκους και σκύλους ως σύμβολα θανάτου, ανομίας και μανίας πολεμιστών έδειχνε το πόσο κοντά βρίσκονταν στον θάνατο (όπως συμβολίζει ο σκύλος του Άδη, ο Κέρβερος) ή πόσο αποτελεσματικοί και ανελέητοι μπορεί να ήταν στην υπεράσπιση της κοινότητάς τους.

Η πιο χαρακτηριστική όμως σύνδεση με τον σύγχρονο μύθο του Λυκανθρώπου, έρχεται από τον Παυσανία, συνδέοντας άμεσα τη μεταμόρφωση του ανθρώπου σε λύκο και το αντίστροφο με τον μύθο του αρχαίου Αρκάδα βασιλιά Λυκάονα.

Ο Λυκάων ο Αρκάδιος ήταν γιος του Πελασγού και της Μελίβοιας (ή της νύμφης Κυλλήνης), και υπήρξε ο πρώτος (μυθικός) βασιλιάς της Αρκαδίας. Ο Λυκάων με διάφορες γυναίκες απέκτησαν 50 γιους. Ο Λυκάων αναφέρεται ως ικανότατος, ευσεβής και δίκαιος βασιλιάς, ενώ οι γιοί του ως επώνυμοι ήρωες και ιδρυτές πόλεων. Ωστόσο, αυτός και οι γιοί του ασέβησαν προς τον Δία όταν τους επισκέφθηκε, δίνοντάς του να φάει ανθρώπινο κρέας για να διαπιστώσουν την παντογνωσία του. Ο θεός έσπρωξε μακριά του το πιάτο με αηδία και είτε σκότωσε τον βασιλιά και τους γιούς του με τον κεραυνό του, είτε τους μεταμόρφωσε σε λύκους. Κάποιοι φτάνουν να πουν ότι ο Λυκάων έσφαξε και προσέφερε τον ίδιο τον γιο του, τον Νύκτιμο.

Κατά την παραλλαγή του Παυσανία (VIII 2), ο Λυκάων θυσίασε ένα βρέφος στον Δία επί του βωμού στο Λύκαιο όρος, και αμέσως μετά μεταμορφώθηκε σε λύκο. Αυτό συνδέεται με τον θρύλο ότι ένας άνθρωπος γινόταν λύκος κάθε χρόνο στην ετήσια θυσία προς τον Λύκαιο Δία, αλλά ξαναγινόταν άνθρωπος αν δεν έτρωγε ανθρώπινη σάρκα επί δέκα χρόνια.

Η πιο βαθιά εκδοχή του μύθου όπως έχει π.χ. ερμηνευθεί από τον Usener κ.ά. ταυτίζουν τον Λυκάονα με τον Λύκαιο Δία ως θεό του φωτός, που σφάζει τον γιο του Νύκτιμο (το σκοτάδι της νύχτας) ή που τον διαδέχεται ο γιος του, μία μεταφορά για την αιώνια διαδοχή ημέρας και νύκτας. Αυτή η ερμηνεία έρχεται και από το γεγονός ότι το όνομα Λυκάων παράγεται από τη ρίζα λυκ- που σημαίνει «φως» (lux στα λατινικά) από την οποία βγαίνουν οι λέξεις λυκαυγές και λυκόφως καθώς και τα αρκαδικά ονόματα, Λυκούργος, Λυκομήδης, Λύκαιος Ζεύς, Λυκαβηττός, Λυκία, Λυκαονία, κ. α. Μια άλλη, πιο σύγχρονη της προηγούμενης, εκδοχή συνδέει το όνομα με την ετρουσκική λέξη lucumo που σημαίνει, βασιλιάς, υποδηλώνοντας τη βασιλική ιδιότητα του Λυκάονα.

Από τότε το Λυκαίον όρος έγινε ένα μέρος μαγείας και μεταμόρφωσης. Αναφέρει ο Παυσανίας:

“Το όρος Λύκαιον έχει να επιδείξει και άλλα αξιοθαύμαστα και προπάντων το ακόλουθο. Υπάρχει εκεί ένα τέμενος του Λυκαίου Διός στο οποίο δεν επιτρέπεται να μπει άνθρωπος. Αν κάποιος παραβεί τον κανόνα και μπει μέσα, είναι αναπότρεπτο να μη ζήση πάνω από χρόνο. Έλεγαν ακόμα ότι όλα όσα θα τύχαινε να βρεθούν μέσα στο τέμενος, είτε ζώα είτε άνθρωποι, δεν έριχναν σκιά. Και στην Συήνη, δώθε από την Αιθιοπία, συμβαίνει να μη σχηματίζεται σκιά ούτε από δέντρο ούτε από κανένα ζωντανό, όσον καιρό ο ήλιος βρίσκεται στον αστερισμό του Καρκίνου, αλλά στο τέμενος του Λυκαίου ποτέ δεν υπάρχουν σκιές, σ’ όλες τις εποχές του έτους.”

Οι θρύλοι των λυκανθρώπων εξακολουθούν να παραμένουν ζωντανοί μέχρι και τις μέρες μας, παρότι στη σύγχρονη μυθολογία τείνουν περισσότερο να εμφανίζονται ως ενδοσκοπικοί αντι-ήρωες, οι οποίοι μάχονται διαρκώς με το σκοτάδι και την ατίθαση πλευρά τους.

Όπως και να δούμε αυτόν τον μύθο και όποια ερμηνεία να αποδεχτούμε, το γεγονός είναι ότι η αρχαία ελληνική μυθολογία είναι ακόμα ζωντανή και γεννάει ιδέες και εμπνεύσεις στον σύγχρονο κόσμο, αναβιώνοντας αρχαία συμβολικά αρχέτυπα που καλούνται να δώσουν απαντήσεις στο σήμερα.

Διαβάστε επίσης:

Ο πρώτος Λυκάνθρωπος στην Ελλάδα

Η απαρχή του θρύλου