Στις «Ιστορίες Δύναμης» ο Δον Χουάν δίνει μια σημαντική μυστικιστική εξήγηση του κόσμου. Επαναπροσδιορίζει τη γνώση που έδωσε στον Καστανέντα και την επανερμηνεύει με τη λεγόμενη «εξήγηση των Μάγων», που είναι η εξήγηση του κοσμικού δυϊκού χαρακτήρα των φαινομένων. Εισάγει τις έννοιες του «Τονάλ» και του «Ναγουάλ».
Τονάλ
Το Τονάλ είναι το «κοινωνικό άτομο». Το Τονάλ είναι ο οργανωτής του κόσμου και στους ώμους του πέφτει το καθήκον να μπει σε τάξη το χάος του κόσμου. Κάθε τι που γνωρίζουμε και κάνουμε είναι έργο του Τονάλ. Αν και το Τονάλ είναι ένας προστάτης, ένας φύλακας, το δυσάρεστο είναι ότι τον περισσότερο καιρό μετατρέπεται σε φρουρό. Ένας φύλακας έχει ανοιχτό μυαλό και κατανόηση. Ένας φρουρός, αντίθετα, είναι άγρυπνος, στενόμυαλος και δεσποτικός.
Το Τονάλ είναι σαν ένα νησί ή σαν ένα τραπέζι, που σ’ αυτό έχουμε το κάθε τι. Αυτό το νησί ή το τραπέζι είναι ο κόσμος. Υπάρχει ένα προσωπικό Τονάλ για τον καθένα μας και ένα συλλογικό Τονάλ για όλους μας, κάθε στιγμή. Αυτό θα το λέγαμε «Τονάλ των καιρών». Ας πάρουμε για παράδειγμα τα τραπέζια ενός εστιατορίου. Κάθε τραπέζι έχει το σχήμα του. Μερικά στοιχεία είναι κοινά σε όλα, όμως το κάθε τραπέζι διαφέρει από το άλλο. Το Τονάλ των καιρών μας, μάς κάνει παρόμοιους, όπως τα τραπέζια. Κι όμως κάθε τραπέζι έχει κάτι το ξεχωριστό, όπως και το προσωπικό Τονάλ του καθενός μας.
Το Τονάλ είναι το κάθε τί που σκεφτόμαστε ότι αποτελεί στοιχείο του κόσμου, μαζί και ο Θεός, φυσικά. Ο Θεός δεν έχει καμία παραπάνω σπουδαιότητα από το ότι είναι μέρος του Τονάλ της εποχής μας. Το Θεό δεν μπορείς να τον αντιληφθείς όποτε θέλεις, μπορείς μονάχα να μιλάς γι’ αυτόν. Το Τονάλ δεν δημιουργεί τίποτε (μόνο το Ναγουάλ μπορεί να το κάνει). Το Τονάλ μόνο εκτιμάει.
Χονδρικά, υπάρχουν δύο πλευρές κάθε Τονάλ. Ένα εξωτερικό, η κρούστα, η επιφάνεια του νησιού. Αυτό το μέρος συνδέεται με τη δράση και την πράξη. Το άλλο μέρος είναι η απόφαση και η κρίση, το «εσωτερικό Τονάλ», πιο μαλακό, πιο ευαίσθητο και περίπλοκο. Το κατάλληλο Τονάλ είναι αυτό όπου τα δύο επίπεδα βρίσκονται σε τέλεια αρμονία και ισορροπία, κι αυτό είναι το Τονάλ του υποψήφιου πολεμιστή μάντη. Ένας πολεμιστής χρειάζεται ισχυρό και εύπλαστο Τονάλ.
Αν και το Τονάλ μπορούμε να το συσχετίσουμε με τη λογική, δεν πρέπει όμως να το ταυτίσουμε μαζί της. Η λογική μπορεί μονάχα να παρατηρεί τα αποτελέσματα του Τονάλ, μα ποτέ δεν μπορεί να το κατανοήσει ή να το αποκαλύψει. Το ίδιο το γεγονός ότι σκεφτόμαστε και μιλάμε δείχνει μια τάξη που ακολουθούμε, χωρίς όμως ποτέ να γνωρίζουμε πώς το κάνουμε ή τί είναι αυτή η τάξη.
Το Ναγουάλ και η σχέση του με το Τονάλ
Το Ναγουάλ είναι το μέρος του εαυτού μας με το οποίο δεν ασχολούμαστε. Είναι το μέρος του εαυτού μας που γι’ αυτό δεν υπάρχει περιγραφή, μήτε λέξεις, μήτε ονόματα, μήτε αισθήματα, μήτε γνώση. Το Ναγουάλ δεν είναι π.χ. το μυαλό, η ψυχή, οι σκέψεις, η θεία χάρη, ο ουρανός, η νόηση, το πνεύμα, η αθανασία, η αρχή της ζωής κ.ά. Όλα αυτά ανήκουν στο Τονάλ.
Το Ναγουάλ είναι στην υπηρεσία του πολεμιστή. Μπορείς να το αντιληφθείς, μα δεν μπορείς να μιλάς γι’ αυτό. Το Ναγουάλ είναι πέρα από το τραπέζι ή το νησί. Βρίσκεται εκεί που πλανάται η δύναμη. Τη στιγμή της γέννησής μας αισθανόμαστε ότι αποτελούμαστε από δύο μέρη. Την ώρα της γέννησής μας, και λίγο μετά, είμαστε μόνο Ναγουάλ. Τότε αισθανόμαστε ότι χρειαζόμαστε ένα αντίβαρο. Μας λείπει το Τονάλ. Τότε αρχίζει να αναπτύσσεται το Τονάλ και γίνεται τόσο ζωτικό για τη λειτουργία μας, που θαμπώνει τη λάμψη του Ναγουάλ, το επισκιάζει.
Από τη στιγμή που είμαστε όλο Τονάλ, μάς λείπει συνέχεια κάτι, γεγονός που μας κάνει ανολοκλήρωτους. Από τη στιγμή που είμαστε όλο Τονάλ, αρχίζουμε να δημιουργούμε ζεύγη. Αισθανόμαστε τις δύο πλευρές μας, όμως, πάντα τις παριστάνουμε με πράγματα του Τονάλ. Αυτές τις δύο πλευρές τις λέμε σώμα και ψυχή ή νόηση και ύλη ή καλό και κακό ή Θεό και Διάβολο. Ποτέ δεν συνειδητοποιούμε όμως ότι το μόνο που κάνουμε είναι ένα ζευγάρωμα πραγμάτων του «νησιού», σαν να ζευγαρώνουμε καφέ και γάλα ή ψωμί και ομελέτα. Ξεστρατίζουμε και μέσα στην τρέλα μας πιστεύουμε ότι δίνουμε τέλειο νόημα. Αισθανόμαστε ότι υπάρχει και άλλη πλευρά, το Ναγουάλ. Τότε το Τονάλ γίνεται δεσποτικό και μας ζαλίζει με τις πανουργίες του, αναγκάζοντάς μας να εξαλείψουμε και το μικρότερο ίχνος από το άλλο μέρος του πραγματικού ζευγαριού, το Ναγουάλ.
Το Τονάλ φοβάται και τρομάζει, όταν παρουσιάζεται το Ναγουάλ. Πρέπει να υπάρχει αρμονία μεταξύ τους. Δεν πρέπει να κυριαρχήσει το Ναγουάλ, σκοτώνοντας το Τονάλ. Μία από τις ισορροπιστικές τέχνες του πολεμιστή είναι να κάνει το Ναγουάλ να εμφανίζεται με τρόπο που να υποστηρίζει το Τονάλ. Το Τονάλ πρέπει να καθαριστεί, για να υποδεχτεί το Ναγουάλ.
Το Ναγουάλ είναι το ανείπωτο. Όλα τα πιθανά αισθήματα, όντα και εαυτοί αρμενίζουν μέσα του σαν βάρκες. Ο συνδετικός ιστός της ζωής συνδέει μερικά από αυτά, που απαρτίζουν το Τονάλ. Όταν το Τονάλ πεθαίνει, οι μικρές μονάδες ξαναεπιστρέφουν στον ωκεανό του Ναγουάλ.
Το Τονάλ του καθενός μας δεν είναι παρά αντανάκλαση αυτού του απερίγραπτου αγνώστου του γεμάτου τάξη. Το Ναγουάλ δεν είναι παρά αντανάκλαση αυτού του απερίγραπτου κενού που περιέχει τα πάντα.
Κάθε μαθητής πρέπει να έχει ένα «δάσκαλο» και έναν «ευεργέτη». Ο δάσκαλος δουλεύει με το Τονάλ και ο ευεργέτης με το Ναγουάλ. Ο δάσκαλος έχει ως καθήκον να αναδιατάξει τη θεώρηση του μαθητή και να τον προετοιμάσει για τη στιγμή που ο ευεργέτης του θα τού ανοίξει το κουκούλι της αντίληψης. Ο Καστανέντα είχε το Δον Χουάν ως δάσκαλο και το Δον Χενάρο ως ευεργέτη.
Αν κάνουμε έναν κύκλο και τον χωρίσουμε στη μέση με μία κατακόρυφη διάμετρο, το δεξί μέρος του κουκουλιού είναι το Τονάλ, η λογική, και μ’ αυτό εργάζεται ο δάσκαλος, όταν σπρώχνει το μαθητή στη λογική, τη νηφαλιότητα, τη δύναμη, το χαρακτήρα, ενώ από την άλλη τον σπρώχνει να καταλάβει ότι η λογική του, αν και θαυμάσιο πράγμα, καλύπτει μόνο μικρή έκταση. Το αριστερό μέρος είναι το Ναγουάλ, η θέληση.
Οι έννοιες του Τονάλ και του Ναγουάλ είναι η παγκόσμια έκφραση του δυαδισμού που υπάρχει ως ζευγάρι σε όλες τις εσωτερικές θεωρίες. Είναι η πιο δυσερμήνευτη διδασκαλία του Δον Χουάν, κυρίως λόγω των φύσεων του Τονάλ και του Ναγουάλ που υπερίστανται και εκφεύγουν της νοητικής σύλληψης. Όλες οι λέξεις που προσπαθούμε να επιστρατεύσουμε, για να ντύσουμε με νοητική ύλη τις αόρατες αυτές φύσεις, είναι καταδικασμένες ν’ αποτύχουν στην αποστολή τους γιατί, όπου δεν υπάρχει ισοδύναμο συνείδησης, δεν υπάρχει ισοδύναμο γλώσσας.
Από τα λόγια του Δον Χουάν μπορούμε να συμπεράνουμε ότι αυτός ο διπολισμός Ναγουάλ-Τονάλ έχει αναλογίες με το διπολισμό Ουσία-Νους ή Ον-Νους, όπου το Πλατωνικό Ον είναι η κατάσταση της αγνής ύπαρξης, το Είναι που μόνο αυτό δημιουργεί και μέσω του Νου ζει στον εκδηλωμένο κόσμο. Είναι το ζευγάρι θέληση-λογική που αναφέρεται τόσο συχνά στη Μπαγκαβάτ Γκίτα, όπου ο μαθητής πρέπει να ισορροπήσει ανάμεσα σε αυτές τις δύο φύσεις, για να είναι εναρμονισμένος με τον παγκόσμιο νόμο. Είναι ο Ουρανός και η Γη, το Γιν και Γιάνγκ, ο Πατέρας και η Μητέρα των διαφόρων συμβολολογιών που, όπως εύστοχα λέει ο Δον Χουάν, είναι έννοιες, νοητικές συλλήψεις που ανήκουν στον κόσμο του Τονάλ, κι έτσι δεν μπορούν να περιγράψουν τη Δύναμη του Ναγουάλ, που ανήκει στον κόσμο της Πρόνοιας, όπως διδάσκεται και στον αρχαιοελληνικό εσωτερισμό.
