Ο Πλάτωνας δεν ήταν μόνο ένας θεωρητικός φιλόσοφος. Ήταν και ένας πρακτικός αγωνιστής που δοκίμασε τις ιδέες του, όταν οι συνθήκες το επέτρεπαν. Κατά τη διάρκεια της ζωής του εξέλιξε τις ιδέες του, ξεκινώντας από μια σχεδόν ουτοπική ιδέα της ιδανικής πολιτείας στο έργο του “Πολιτεία”, περνώντας από πιο εφαρμόσιμες ιδέες στο έργο του “Πολιτικός” και φτάνοντας στο τελευταίο έργο της ζωής του “Νόμοι” όπου έχει βάλει αρκετό νερό στο κρασί του και προσπαθεί να γίνει πιο πρακτικός προσαρμόζοντας περισσότερο τις φιλοσοφικές του αρχές στην ανθρώπινη φύση.
Μπορεί κάποιος να διαφωνήσει τελείως με τις ιδέες του Πλάτωνα. Εξάλλου είναι ένας φιλόσοφος και το έργο του είναι να εκφράζει και να ξεδιπλώνει ιδέες και αρχές. Όπως και ο ίδιος, μέσα από τους διαλόγους του στα έργα του, σέβεται τους συνομιλητές του και συνδιαλέγεται με τους ιδεολογικούς του αντιπάλους, αξίζει και αυτός την ίδια συμπεριφορά και τον ίδιο σεβασμό στην κριτική πάνω στις δικές του ιδέες.
Ο Πλάτωνας δεν έμεινε μόνο στη θεωρία. Έκανε 3 ταξίδια στη Σικελία όπου προσπάθησε να βάλει σε εφαρμογή τις δικές του ιδέες περί οργάνωσης μιας φιλοσοφικής πολιτείας. Δεν πίστευε σε μια βίαιη και ακούσια επιβολή ενός πολιτεύματος αλλά στην αποδοχή κάποιων φιλοσοφικών αρχών και στην επαλήθευσή τους μέσα από την εφαρμογή τους.
Για τα ταξίδια του αυτά και τις περιπέτειες του, αντιγράφουμε από το blog Γεωμυθική: ” Βίος Πλάτωνος // Η ζωή και το έργο του Πλάτωνα μέσα από τις πηγές.”
Ο Πλάτων δεν αποδέχτηκε ποτέ ούτε την εξισωτική λογική της άμεσης δημοκρατίας, η οποία, κατά τη γνώμη του, απομακρύνει τους άξιους πολίτες από την εξουσία και φέρνει στο προσκήνιο τους δημαγωγούς. H αρνητική του γνώμη για τη δημοκρατία εδραιώθηκε, όταν είδε τους ηγέτες της παλινόρθωσης, μετά τη πτώση των Τριάκοντα, να σέρνουν σε δίκη τον Σωκράτη το 399 και να τον οδηγούν στον θάνατο. Απογοητευμένος τόσο από τη δημοκρατία όσο και από την υπαρκτή ολιγαρχία, ο Πλάτων θα μπορούσε να οδηγηθεί στην πολιτική αποχή. Ωστόσο προσπάθησε να συνδέσει τη θεωρία και την πράξη. Αυτό μαρτυρούν τα αποτυχημένα ταξίδια του στη Σικελία. Αυτό μαρτυρεί και η καθοριστική του απόφαση να ιδρύσει την Ακαδημία.
Πρώτο ταξίδι στις Συρακούσες, 388
Στην αυλή του Διονύσιου Α’
Ήταν το 388 και σε ηλικία 40 ετών όταν ο Πλάτων προσκλήθηκε στην αυλή του Διονύσιου Α’. Γρήγορα συνδέθηκε με τον αδελφό της γυναίκας του τυράννου, Δίωνα, ο οποίος δέχθηκε με ενθουσιασμό τις ιδέες του και εξελίχθηκε σε αφοσιωμένο μαθητή του. Η στενή σχέση των δύο ανδρών επηρέασε σημαντικά τον φιλόσοφο που βρήκε δίπλα του έναν πολύτιμο σύμμαχο στη διάδοση της πολιτικής του θεωρίας. Η επαφή, όμως, του φιλοσόφου με τον Διονύσιο υπήρξε άγονη, αφού ο τύραννος, επηρεασμένος από τον κύκλο του, δεν υιοθέτησε τελικά τις παραινέσεις του Πλάτωνα για στροφή στην αρετή και τη φιλοσοφία.
Η καταδίκη του Πλάτωνα και η πώληση του ως δούλου
Εξοργισμένος μάλιστα ο Διονύσιος, από τα λόγια που του είχαν βάλει, έφτασε να σκεφτεί ότι ετοίμαζε και ανατροπή του και αρχικά τον καταδίκασε σε θάνατο. Μετά την παρέμβαση του Δίωνα, ο τύραννος αναθεώρησε και σχεδίασε την πώληση του Πλάτωνα ως δούλου, ο οποίος έτσι κατέληξε στην Αίγινα. Λέγεται ότι στην Αίγινα ο Πλάτων κινδύνεψε να χάσει τη ζωή του για άλλη μία φορά εξ αιτίας του νόμου που προέβλεπε τη θανάτωση του πρώτου Αθηναίου που θα εντοπιζόταν στο νησί.
Αθωώθηκε την τελευταία στιγμή, όταν διαπιστώθηκε ότι ήταν φιλόσοφος. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, κατά τη διαδικασία της πώλησής του αναγνωρίστηκε από έναν γνωστό του, τον Αννίκερι (όχι τον Κυρηναίο), ο οποίος τον αγόρασε και τον ελευθέρωσε, πληρώνοντας για λύτρα είκοσι (20) μνες.
Δεύτερο ταξίδι στις Συρακούσες, 367
Στην αυλή του Διονυσίου Β’
Το 367 πέθανε ο Διονύσιος Α’ και τον διαδέχθηκε ο νεαρός γιος του Διονύσιος Β’, ο οποίος βρισκόταν τον πρώτο καιρό υπό την επιρροή και την καθοδήγηση του Δίωνα. Ο Δίων πίστεψε πως με την κατάλληλη διαπαιδαγώγηση θα ήταν δυνατό να εξελιχθεί ο Διονύσιος σύμφωνα με το πλατωνικό πρότυπο του φιλοσόφου-βασιλιά.
Ο Διονύσιος, μετά από παρότρυνση του Δίωνα, προσκάλεσε τον Πλάτωνα στις Συρακούσες. Ο Πλάτων στην αρχή δίστασε από ανησυχία μήπως το παράτολμο σχέδιο του αποτύχει. Συνειδητοποίησε, όμως, ότι δεν υπήρχε καλύτερη ευκαιρία για να επιχειρήσει να εφαρμόσει το πολιτικό του όραμα κι έτσι αποφάσισε να επισκεφθεί για δεύτερη φορά τη Σικελία στα 60 του χρόνια.
“Εκείνο που βάρυνε στη σκέψη μου ήταν ότι, αν επρόκειτο να επιχειρήσω να εφαρμόσω όσα είχα σκεφτεί για τους νόμους και την πολιτεία, η δοκιμή έπρεπε να γίνει τώρα. (…) Ξεκίνησα λοιπόν από την πατρίδα μου κυρίως γιατί ντρεπόμουν τον ίδιο μου τον εαυτό, μήπως φανεί ότι δεν είμαι μόνο παρά σκέτη θεωρία και ότι ουδέποτε επιλέγω να καταπιαστώ με κάποια πράξη.” Επιστολή Ζ’, 328bc.
Οι πολιτικοί αντίπαλοι του Δίωνα διέγνωσαν τον κίνδυνο που διέτρεχαν εξ αιτίας της πολιτικής πρότασης του φιλοσόφου και φρόντισαν να καλλιεργήσουν το έδαφος για τη ρήξη ανάμεσα στον Διονύσιο και τους δύο άνδρες. Διέβαλαν τον Δίωνα και τον Πλάτωνα, υποστηρίζοντας ότι οι δύο φίλοι σχεδίαζαν τον εκτοπισμό του τυράννου. Ο Διονύσιος διέκοψε απότομα τις σπουδές του, καταδίκασε τον Δίωνα για συνωμοσία και τον εξόρισε από τη Σικελία, ενώ αιχμαλώτισε τον Πλάτωνα στην ακρόπολη των Συρακουσών.
Ο Πλάτων, βαθύτατα απογοητευμένος από την υπονόμευση που εισέπραξε και τη δυσπιστία που του έδειξε ο Διονύσιος, θέλησε να διακόψει την πολιτική του δραστηριότητα και να εγκαταλείψει τη Σικελία. Με τη μεσολάβηση του πυθαγόρειου Αρχύτα, ο Διονύσιος τον άφησε να επιστρέψει στην Αθήνα. Μετά τη δεύτερη αποτυχία του Πλάτωνα να δοκιμάσει στην πράξη τις ιδέες του στη Σικελία, πήρε στην Ακαδημία τον Δίωνα, στο πρόσωπο του οποίου έβλεπε την ενσάρκωση του ιδανικού του, το μέλλοντα άρχοντα-φιλόσοφο.
Η Ακαδημία ασχολείτο συστηματικά με τη νομοθεσία για να βοηθήσει τις πόλεις να οργανωθούν ορθολογικά και ηθικά.
“Ο Πλάτων ωραίους λόγους για νόμους και πολιτεύματα άφησε στα βιβλία, αλλά πολύ καλύτερους μετέδωσε στους μαθητές του, από τους οποίους ελευθερώνεται η Σικελία με τη βοήθεια του Δίωνα και η Θράκη του Πείθωνα”
γράφει ο Πλούταρχος και συνεχίζει:
“Ο Πλάτων έστειλε από τους συνεργάτες του τον Αριστώνυμο στους Αρκάδες να οργανώσει το πολίτευμα, στους Ηλείους το Φορμίωνα και τον Εύδημο στην Πύρρα (Λέσβου). Ο Εύδοξος για την Κνίδο κι ο Αριστοτέλης για τα Στάγειρα έγραψαν νόμους· ήσαν μαθητές του Πλάτωνα.”
Τρίτο ταξίδι στις Συρακούσες, 360
Δεύτερη φορά στην αυλή του Διονυσίου Β’
Επτά χρόνια αργότερα από το τελευταίο του ταξίδι, ο Διονύσιος Β’ προσκάλεσε ξανά τον Πλάτωνα στις Συρακούσες, όχι όμως και τον Δίωνα. Επέμενε να συνδεθεί ξανά με τον Αθηναίο φιλόσοφο, αφού ισχυριζόταν πως είχε γίνει φίλος της φιλοσοφίας και είχε ανάγκη την θεωρητική καθοδήγηση του Πλάτωνα. Συγχρόνως, του διεμήνυσε ότι μόνο αν τον επισκεπτόταν, θα διευθετούσε με δίκαιο τρόπο τα εκκρεμή οικονομικά ζητήματα του Δίωνα.
Ο Δίων παρότρυνε τον Πλάτωνα να ανταποκριθεί στην πρόσκληση του τυράννου, αλλά εκείνος το αρνούνταν με τη δικαιολογία ότι βρισκόταν πλέον σε προχωρημένη ηλικία (68 ετών) που δεν του επέτρεπε ένα ακόμα ταξίδι. Τελικά για χάρη του Δίωνα και με την ελπίδα ότι ο Διονύσιος θα τηρούσε τις υποσχέσεις του, ο Πλάτων γύρω στο 360 αποτόλμησε το τρίτο ταξίδι του στις Συρακούσες.
Η απογοητευτική έκβαση και του τρίτου ταξιδιού
Η έκβαση και αυτής της επίσκεψης αποδείχθηκε γρήγορα απογοητευτική. Ο Διονύσιος δεν μεταβίβασε την περιουσία του Δίωνα στον ίδιο και ο Πλάτων διαμαρτυρόμενος θέλησε να εγκαταλείψει τις Συρακούσες. Ο Διονύσιος προσπάθησε να τον μεταπείσει, προτείνοντας συμβιβαστικές λύσεις, πούλησε την περιουσία του Δίωνα, αλλά από τα έσοδα δέχθηκε να αποστείλει στον Δίωνα μόνο τα μισά.
Ο Πλάτων, ενοχλημένος, αποφάσισε να φύγει, αλλά δέχθηκε τις κατηγορίες του τυράννου ότι δήθεν επιχειρούσε να αναχαιτίσει την πολιτική του σταδιοδρομία, εκδιώχθηκε από την αυλή του και αιχμαλωτίστηκε ξανά. Με τη βοήθεια του Αρχύτα και άλλων οικείων του από τον Τάραντα προμηθεύτηκε πλοίο και διέφυγε οριστικά από τη Σικελία.
Η εισβολή του Δίωνα στις Συρακούσες και ο θάνατος του
Κατά την επιστροφή του, στην Ολυμπία συνάντησε τον Δίωνα, ο οποίος ετοιμαζόταν να εισβάλει στις Συρακούσες για να εκδικηθεί τον Διονύσιο, αλλά ο Πλάτων αρνήθηκε να συμμετάσχει στην εκστρατεία. Ο επίδοξος μάλιστα ηγέτης της Σικελίας ταξίδευσε σε διάφορες ελληνικές πόλεις ζητώντας και συναθροίζοντας σεβαστές πολεμικές δυνάμεις. Η εισβολή στις Συρακούσες πραγματοποιήθηκε (357) και η ανατροπή του τυράννου έγινε, ο Δίων ανέβηκε στο θρόνο, αλλά δεν πρόφτασε να πραγματοποιήσει τα σχέδια του Πλάτωνα. Ένας, ονόματι Κάλλιππος, φόνευσε το Δίωνα (354) και στο σικελικό θρόνο αναρριχήθηκε ο ίδιος.
Ο Πλάτωνας έμαθε με τον δύσκολο τρόπο πόσο δύσκολο είναι να γίνει ο φιλόσοφος, πολιτικός. Αυτή του η εμπειρία μετουσιώθηκε σε διδασκαλίες και σε σοφία και όλα αυτά πέρασαν μέσα από τα τελευταία έργα της ζωής του.
Μια παράδοση θέλει τον Πλάτωνα να πεθαίνει την ημέρα των γενεθλίων του σε ηλικία 81 ετών. Ο Ρωμαίος δε Σενέκας έγραψε:
“Είμαι σίγουρος ότι ο Πλάτων είχε καλή τύχη, λόγω της προσεκτικής ζωής του, να πεθάνει την ημέρα των γενεθλίων του, ακριβώς κατά την συμπλήρωση του 81ου έτους. Για τον σκοπό αυτό, σοφοί της Ανατολής που ήταν στην Αθήνα την εποχή εκείνη, θυσίασαν σε αυτόν μετά τον θάνατο του, πιστεύοντας ότι η διάρκεια της ζωής του ήταν πλήρης για έναν θνητό, μιας και ολοκλήρωσε τον τέλειο αριθμό εννέα φορές εννέα (9*9=81). Δεν αμφιβάλλω ότι θα ήθελε να ζήσει λίγες μέρες ακόμα για να θυσιάσει για αυτόν τον λόγο.”
Σαν επίγραμμα στον τάφο του όπως μας μεταφέρει ο Διογένης Λαέρτιος, γράφτηκε:
“Αυτούς τους δύο, τον Ασκληπιό και τον Πλάτωνα, γέννησε ο Απόλλων, τον ένα για να γιατρεύει σώματα και τον άλλο για να γιατρεύει ψυχές.”
Πρέπει να έχετε συνδεθεί για να σχολιάσετε.