Από το περιοδικό “Φιλοσοφική Λίθος“, Εκδόσεις ΝΕΑ ΑΚΡΟΠΟΛΗ
Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν ένας λαός πολύμορφος- μακριά από την σιγή και τη γαλήνη της Ανατολής, ψηλαφούσαν, ανάμεσα στο εκτυφλωτικό ελληνικό φως της ζωής, από το μαγνήτη του μυστηριακού ως το κρύσταλλο του φιλοσοφικού και από την αναζήτηση για την αρχή του κόσμου ως τη βαθιά αγωνία για τον άνθρωπο, για την Αρμονία των αντιθέτων.
Eίναι μονάχα μέσα από τρομαχτικές συγκρούσεις και απρόσμενα κατορθώματα, που οι ελληνικές πόλεις-κράτη πρόσφεραν το πολύχρωμο μωσαϊκό πάνω στο οποίο χτίστηκε ο δυτικός πολιτισμός. Έτσι είναι δύσκολο κανείς να πιάσει, με μια σύντομη ματιά στις αρχέγονες έννοιες της Αδράστειας και της Ανάγκης, τις κλασσικές Μοίρες, την Θέμιν του Δία και την ελληνιστική Ειμαρμένη, το νόημα που δίνουν οι Έλληνες στο Πεπρωμένο… ποιοι από όλους τους Έλληνες στη Μεσόγειο και σε ποια εποχή από τις χιλιάδες χρόνων;
Έτσι λοιπόν η θέση του ανθρώπου στο κοσμικό σχέδιο θα ανιχνευτεί εδώ μόνο σε μια από τις ιδιαίτερες πνευματικές μορφές που χάρισε στον κόσμο η ελληνική σκέψη: το δράμα. Γεννημένη από την τελετουργική αναπαράσταση των παθών του Διονύσου, η κλασσική τραγωδία αναπτύσσεται μέσα από την προβολή ηρωικών προτύπων δράσης, τη φιλοσοφική διερεύνηση για την ανθρώπινη μοίρα και φυσικά τη λυτρωτική διαδικασία της διονυσιακής κάθαρσης, όπου ο θεατής, ταυτιζόμενος με τη σκέψη και τα πάθη των ηρώων, φτάνει στην απελευθέρωση από τον πόνο με την αποκατάσταση μέσα του της πίστης στη δικαιοσύνη και την ισορροπία στον κόσμο.
Οι Έλληνες πιστεύουν στο πεπρωμένο, μα και σε μια ιδέα συχνά συγκρουόμενη με αυτό: στο νου, τη φλογερή κληρονομιά του Προμηθέα. Ο άνθρωπος είναι ένα ον δεσμευμένο από τη μοίρα, που όμως του δόθηκε, ευλογία και κατάρα, η ελεύθερη βούληση και σκέψη, η διάκριση και έτσι η ευθύνη για τα δικά του λάθη, που θα τον οδηγήσει στο δικό του δρόμο εξέλιξης. (Livraga, 77) Το ανθρώπινο πεπρωμένο στην κλασική τραγωδία μπορεί να αποτυπωθεί στο σχήμα: ὓβρις→ἂτη→νέμεσις→τίσις.
Για τους Έλληνες, ο άνθρωπος είναι το πλάσμα που, κοιτώντας ψηλά, σκοντάφτει στο βάδισμα του. Το πιο συχνό σφάλμα του είναι η αλαζονεία: το να συμπεριφερθεί κανείς με βίαιο και προσβλητικό τρόπο απέναντι στους άλλους, στους νόμους της πολιτείας και κυρίως απέναντι στον άγραφο θεϊκό νόμο. Στη συνέχεια έρχεται και η τυφλότητα τού να μην παραδέχεται το λάθος του και εν τέλει η παρέμβαση της θείας δίκης, που επιφέρει την τραγική πτώση του ήρωα. Πώς μπορεί όμως να λυτρωθεί κανείς από αυτό το σφάλμα;
Σύμφωνα με τον Schiller (Ober das Erhabene, 1801), μέσα από αυτή την τραγική σύγκρουση είναι που προκύπτει το «Υψηλό», το ανθρώπινο μεγαλείο: ο άνθρωπος, δέσμιος της μοίρας του, συγκρούεται με τους περιορισμούς της ανθρώπινης φύσης, σφάλλει, υποφέρει, αλλά τελικά, ακόμα και αν περνά από τη συντριβή και τον θάνατο, νικά ηθικά, μαθαίνει μέσα από τον πόνο, δικαιώνεται και διευρύνει σταδιακά τα όρια της ύπαρξης του. Αυτή είναι η λύτρωση, η κάθαρσή του.
Το σφάλμα του Οιδίποδα
Για παράδειγμα, ένας γνωστός θεματικός κύκλος της τραγωδίας, ο θηβαϊκός κύκλος, η ιστορία του Οιδίποδα και των απογόνων του, αξιοποιήθηκε από έναν από τους μεγάλους τραγικούς, τον Σοφοκλή, σε 3 από τα 7 σωζόμενα έργα του (Οιδίπους Τύρρανος, Οιδίπους επί Κολωνώ, Αντιγόνη), για να μιλήσει για την αγωνία και τον πόνο του ανθρώπου να ορίσει τη μοίρα του, την εθελοτυφλία και την αλαζονεία της εξουσίας, τη σύγκρουση των ανθρώπινων και των αιώνιων νόμων, την ελευθερία.
Ο Οιδίποδας θεωρείται από τους μελετητές ίσως ο πιο τραγικός από όλους τους ήρωες. Η συγκριτική μελέτη του ανθρωπολόγου Cl. Levis–Strauss οδηγεί στο ότι ο «αυτός με τα πρησμένα πόδια» δεν είναι παρά ένα σύμβολο του ανθρώπου, που βαδίζει ατελώς πάνω στη γη. Τα λάθη του, όσες προσπάθειες κι αν γίνουν για να αποφευχθεί, όσο κι αν η σοφία και η τόλμη του λύνουν το αίνιγμα της Σφίγγας, είναι γραμμένο να συμβούν. Ποια είναι λοιπόν η ύβρις του Οιδίποδα; Συνεχίστε την ανάγνωση ΕΔΩ
