Ο Πλάτωνας είναι μοναδικός στο να μεταβιβάζει τα πιο μυστικά δόγματα της Ορφικής και Πυθαγόρειας μεταφυσικής μέσα από όμορφες και δυνατές εικόνες. Με αυτόν τον ποιητικό λόγο μπορεί να εξηγήσει, να εμπνεύσει αλλά και να παιδαγωγήσει κάθε αναζητητή της αλήθειας από όποιον δρόμο κι αν ανεβαίνει στη δική του Ακρόπολη.
Μια μοναδική περιγραφή που βρίσκουμε στο έργο του Φαίδρος, είναι αυτή της ψυχής και της αναζήτησης της αθανασίας και της ευτυχίας της. Μέσα στις περιγραφές θα δούμε να εκφράζεται, με ποιητικό λόγο, όλη η τραγωδία, το δράμα αλλά και η κωμωδία του ανθρώπινου ταξιδιού προς την τελειότητα. Αν προσέξουμε καλά θα δούμε να περιγράφει τον δικό μας εσωτερικό κόσμο αλλά και την κοινωνία μας, με τις δικές της ατέλειες, αδικίες και αποτυχίες.
Μέσα από τις αναγκαίες απλοποιήσεις θα παρουσιάσουμε τα βασικά στοιχεία του μύθου που θα εμπνεύσουν και θα μας διδάξουν.
Οι δύο πρώτες αρχές που πρέπει να γνωρίζουμε είναι ότι υπάρχει η Γη και ο Ουρανός. Η Γη είναι συμβολικά ο κόσμος της άγνοιας, των παθών και των σκιών, ο κόσμος της σπηλιάς όπως αυτή περιγράφεται στην αλληγορία του Σπηλαίου στο έργο Πολιτεία. Η άλλη αρχή είναι ο Ουρανός, ο κόσμος των Θεών. Είναι το μέρος όπου κατοικεί η αλήθεια, η σταθερότητα, το φως και η ευτυχία που βασίζεται στη μονιμότητα.
Ανάμεσα σε αυτά τα δυο άκρα κινούνται οι ψυχές όλων των όντων, των Θεών αλλά και των ανθρώπων. Πώς είναι όμως αυτές οι ψυχές;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Αρκετό λόγο κάναμε για την αθανασία της ψυχής. Τώρα, για τη μορφή της καλό είναι να μιλήσουμε μ’ αυτό τον τρόπο: η πραγματική της υφή, από κάθε άποψη και σε κάθε περίπτωση, απαιτεί θεόπνευστη και διεξοδική πραγμάτευση, αλλά αυτό, με το οποίο μπορούμε να την παρομοιάσουμε, στ’ ανθρώπινα μέτρα και συντομότερη.”
Η ψυχή και το άρμα της
Ο Πλάτωνας την ψυχή την παρομοιάζει με μια δύναμη. Αυτή η δύναμη έχει τρία στοιχεία: 2 φτερωτά άλογα και 1 ηνίοχο.
Στις ψυχές των θεών και τα 2 άλογα και ο ηνίοχος είναι καλοί. Στις ψυχές των ανθρώπων υπάρχει μια μικτή εικόνα, ο ηνίοχος κρατάει τα χαλινάρια των 2 αλόγων και πρέπει να τα ελέγχει ο ίδιος και κατά δεύτερον τα 2 άλογα του, είναι διαφορετικής ράτσας. Το ένα είναι καλό και ζητά να πετάξει ψηλά στον ουρανό, το άλλο είναι κατώτερης φύσης και στρέφεται προς τη Γη.
Όπως λέει ο Πλάτωνας:
“Έτσι αναπόφευκτα γίνεται δύσκολη και κοπιαστική η χαλιναγώγηση τους στην περίπτωση μας.”
Ο αγώνας των ψυχών στη πορεία τους προς τον Ουρανό
Οι Ψυχές των Θεών ως ανώτερα άρματα πετούν χωρίς πρόβλημα στον νοητό ουρανό και εκεί περιφέρονται χωρίς κόπο ενώ τα άλογά τους απολαμβάνουν να τρώνε αμβροσία και να πίνουν νέκταρ και να δυναμώνουν τα φτερά τους για να αντέχουν όταν κατεβούν πάλι προς τη Γη.
“Η δύναμη του φτερού, απ’ τη φύση του, είναι ν’ ανεβάζει ψηλά το βαρύ στοιχείο, υψώνοντας το στο στερέωμα τα’ ουρανού, όπου κατοικεί το γένος των θεών, και, κατά κάποιο τρόπο, συσχετίζεται με το θεϊκό περισσότερο απ’ όλα όσα έχουν να κάνουν με το σώμα. Το θεϊκό είναι ωραίο, σοφό, καλό και γενικά μ’ όλα τα παρόμοια χαρακτηριστικά. Μ’ αυτό λοιπόν τρέφεται και προκόβει πάρα πολύ το φτέρωμα της ψυχής, ενώ, με το άσκημο και το κακό και τ’ αντίθετα απ’ τα προηγούμενα χαρακτηριστικά, μαραζώνει και αφανίζεται.”
Οι δύσμοιρες όμως ανθρώπινες ψυχές, αγκομαχούν επειδή το κακό τους άλογο, αγύμναστο, βαρύ και τεμπέλικο δεν αντέχει να ακολουθήσει τις εντολές του κυβερνήτη του άρματος.
“Εκεί τ’ άρματα των θεών, καθώς η χαλιναγώγηση των αλόγων τους είναι άνετη, πορεύονται χωρίς δυσκολία και αρμονικά, όμως τα άλλα δυσκολεύονται. Γιατί το κακό τους άλογο με τη συμμετοχή του δίνει βάρος, καθώς γέρνει προς τη γη και κάνει βαρύ το άρμα του ηνιόχου που δεν το γύμνασε καλά. Εκεί λοιπόν να δεις το μόχθο και τον μέχρις εσχάτων αγώνα που έχει μπροστά της η ψυχή.”
Δεν είναι όλα τα άρματα ίδια και άρα ούτε όλες οι ψυχές ίδιες. Υπάρχουν κάποιες ψυχές που είναι πιο κοντά στον θεό που τις κυβερνά:
“Τώρα, οι άλλες ψυχές: η πρώτη, που ακολουθεί το θεό με τον καλύτερο τρόπο κι είναι πιστή εικόνα του, σήκωσε πολύ ψηλά προς τον υπερουράνιο τόπο την κεφαλή του ηνιόχου της και περιφέρθηκε μαζί με το θεό στην περιφερική κίνηση, όσο κι αν τ’ άλογα της της δημιουργούσαν προβλήματα και με δυσκολία αντίκριζε τα όντα.”
Κάποιες, ίσα, ίσα που τα καταφέρνουν:
“Μια άλλη πάλι, τη μια στιγμή ύψωνε τη κεφαλή, την άλλη βυθιζόταν και, εξαιτίας της βίαιης αντίδρασης των αλόγων της, άλλα είδε, άλλα όμως όχι.”
Η πλειονότητα των ψυχών, αγωνίζονται να ανέβουν αλλά όπως είναι αδύναμες, απείθαρχες και απελπισμένες, στριμώχνονται η μία δίπλα στην άλλη, σπρώχνοντας για να προσπεράσουν, παλεύουν και ανταγωνίζονται ποια θα βρεθεί πιο πάνω και πολλές πατούν και τσαλαπατούν τις άλλες για να πάρουν φόρα, μιας και τα φτερά τους είναι αδύναμα να τους ανεβάσουν στον ουρανό. Κι αφού δεν τα καταφέρνουν, βυθίζονται πάλι στον φυσικό κόσμο, κατάκοπες, θυμωμένες, απελπισμένες και μερικές σακατεμένες και λογομαχούν για τον ουρανό και την τελειότητα που δεν γνώρισαν, με υποθέσεις και αναπόδεικτες θεωρίες, προσπαθώντας να αποδείξει η μία ψυχή στην άλλη ότι αυτή έχει δίκιο.
Τώρα οι άλλες, λαχταρώντας όλες τους τον επάνω τόπο, ακολουθούν. Όμως, καθώς δεν έχουν δύναμη, κατρακυλούν όλες μαζί κάτω απ’ το στερέωμα του ουρανού, πατώντας η μια την άλλη και πέφτοντας η μια πάνω στην άλλη, βάζοντας τα δυνατά τους να βρεθεί η καθεμιά μπροστά από τις άλλες. Λοιπόν γίνεται κοσμοχαλασιά και ανταγωνισμός και κυλά ο ιδρώτας σαν ποτάμι. Και τότε, από αδεξιότητα των ηνιόχων τους, πολλές ψυχές σακατεύονται και πολλών τσακίζονται τα περισσότερα φτερά. Και, κατάκοπες όλες τους, επιστρέφουν χωρίς να μυηθούν στην ενατένιση του όντος, κι αφού επιστρέψουν, τρέφονται με υποθέσεις και διάφορες θεωρίες.
Γιατί όμως βιάζονται; Επειδή θέλουν να βρεθούν στην πεδιάδα της Αλήθειας που είναι στον υπερουράνιο τόπο. Μόνο εκεί υπάρχει τροφή για τα άλογα της ψυχής που θα δυναμώσουν τα φτερά τους και θα κάνουν τα άρματα να δουν τον ουρανό και τα θαύματά του.
Κι ο λόγος, για τον οποίο εκδηλώνεται αυτή η μεγάλη βιασύνη να δουν που βρίσκεται ο κάμπος της αλήθειας, τυχαίνει να ‘ναι το ότι η τροφή που αρμόζει στο άριστο μέρος της ψυχής βγαίνει απ’ το λιβάδι εκείνων των τόπων και αυτή είναι η φυσική τροφή του φτερού που σηκώνει στα ύψη την ψυχή.
Και εφόσον οι περισσότερες ψυχές δεν καταφέρνουν να θρέψουν τα φτερά τους, τότε ο νόμος της Αδράστειας τους ανακοινώνει ότι θα έχουν και άλλες ευκαιρίες για πολλές ακόμα ζωές, έτσι ώστε με δικαιοσύνη αλλά και έλεος να μπορέσουν κάποτε όλες να φτάσουν στον τόπο της Αλήθειας.
Αυτός είναι ο μύθος της Ψυχής και εύχομαι να μας εμπνεύσει με τις δυνατές εικόνες αλλά και τις σοφές συμβουλές του Πλάτωνα. Ας έχουμε τη δύναμη και την ικανότητα να πετάξουμε προς τον Ουρανό και έστω για λίγες στιγμές να εμπνευστούμε από τις αξίες και τις αλήθειες του. Ας θρέψουμε με νέκταρ και αμβροσία, τα άλογά μας για να δυναμώσουμε τα φτερά τους.
Να νικάς τις αδυναμίες σου, να ελέγχεις τα ελαττώματά σου, να μαθαίνεις να αγαπάς, να δείχνεις συμπόνοια, να μελετάς φιλοσοφία, να ασχολείσαι με έργα προσφοράς και να υπηρετείς ιδανικά. Αυτά θα θρέψουν τα φτερά σου και αυτά θα σε ανεβάσουν στον νοητό Ουρανό. Όσο γεμίζουμε με Αγάπη και Σοφία (Φιλό-Σοφία) και όλες τις αρετές του Ουρανού, τόσο περισσότερη ευτυχία θα βρίσκουμε στο ταξίδι μας και τόσο πιο γρήγορα θα φτάσουμε να είμαστε μόνιμοι κάτοικοι στον υπερουράνιο τόπο.
Και άλλες διδασκαλίες του Πλάτωνα
Μετενσάρκωση: Είμαστε υπεύθυνοι της μοίρας μας, λέει ο Πλάτωνας
Ο Πλάτωνας και η Κόλαση: Γιατί πρέπει να συγχωρούμε
ΠΛΑΤΩΝΑΣ: Θα αναποδογυρίσει ο πλανήτης μας;
Να τρως όπως ο Πλάτωνας. Συμβουλές διατροφής από τον αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο
Πηγή: nea-acropoli.gr
