“ Ο θάνατος κατά τη γνώμη μου, δεν είναι τίποτ’ άλλο, παρά ο χωρισμός δύο πραγμάτων, που πριν ήταν ενωμένα, της ψυχής και του σώματος.” – Πλάτωνος Γοργίας 542β –
Τι είναι ο θάνατος; Τι ακολουθεί το τέλος της γήινης ζωής;
Τα ερωτήματα αυτά πάντα απασχόλησαν τον άνθρωπο. Κάθε φιλοσοφικό σύστημα οφείλει να δώσει μία απάντηση. Γιατί σε μεγάλο βαθμό, η στάση του ανθρώπου μπροστά στη ζωή καθορίζεται από τη γνώση ή την πίστη που έχει για το θάνατο.
Ο Πλάτωνας καταρχήν, πρέπει να τονίσουμε ότι είναι ένας φιλόσοφος της ζωής. Δίνει στον άνθρωπο κατευθύνσεις, νοήματα και ωθήσεις δράσης για κατάκτηση του εαυτού του χρησιμοποιώντας κάθε στιγμή της ζωής. Δίνει δηλ. με τις προτάσεις του -αλλά το απέδειξε και με το παράδειγμά του- στον άνθρωπο τη δυνατότητα ν’ αξιοποιήσει την ζωή. Γιατί ο φιλόσοφος δεν πρέπει να εξετάζει μόνο τη διαδικασία του θανάτου και τα μετά το θάνατο, αλλά προπαντός την ζωή και τις δυνατότητες αξιοποίησής της προς όφελος των άλλων και του εαυτού του. Παράλληλα μ’ αυτή τη στάση της ζωής, ο φιλόσοφος μας τοποθετείται ξεκάθαρα και στο θέμα του θανάτου, μια και, σύμφωνα με τον εσωτερισμό, ζωή και θάνατος είναι οι δύο όψεις-πόλοι της Μίας Ζωής.
Ο μεγάλος φιλόσοφος, ως μυημένος στ’ αρχαία μεγάλα μυστήρια, δεν ήταν δυνατόν ν’ αγνοεί το τι συμβαίνει με το θάνατο και μετά απ΄ αυτόν, μια και μέσα στις διδασκαλίες των μυστηρίων ήταν η φύση και η πορεία της ψυχής, καθώς και η μεταθανάτια τύχη της.
Υπάρχει μία διπλή γέννηση, κατά τον Πλάτωνα (Φαίδων 71Α).
Τονίζει ότι η γέννηση-πέρασμα στο θάνατο είναι φανερή σε όλους. Θέτει ως υπόθεση το θέμα της μετενσάρκωσης και λέει ότι εάν υπάρχει η “αναβίωσις”, τότε είναι ανάγκη να υπάρχει και η “γένεσις εκ του θανάτου”. Σε αυτό το σημείο ο Πλάτωνας -με το στόμα πάντα του Σωκράτη- παρουσιάζει και τη διδασκαλία των Κύκλων, έκφραση της οποίας είναι και η μετενσάρκωση.
Τονίζει λοιπόν ότι η πορεία του γίγνεσθαι (αναφέρει τα γιγνόμενα σαν εξέλιξη) είναι κυκλική και όχι γραμμική. Έτσι τονίζει ότι δεν μπορεί να υπάρχει γέννηση συνεχώς μόνο προς τη μία κατεύθυνση, γιατί έτσι τα πράγματα θα βάδιζαν προς τη διάλυση και το τέλος τους.
Η ύπαρξη του εκδηλωμένου Σύμπαντος βασίζεται στην εναλλαγή και όχι σε μία μονόδρομη πορεία. Πολλοί μελετητές μάλιστα είδαν σ’ αυτή τη θεώρηση μια παρουσίαση της δεύτερης θερμοδυναμικής αρχής του Σύμπαντος χιλιάδες χρόνια πριν.
Ακόμη στον Πολιτικό γράφει: “Όταν, πράγματι ο ορισθείς δια όλα αυτά τα πράγματα χρόνος συνεπληρώθη… ενώ εκάστη ψυχή εξώφλησε τον λογαριασμόν της των αναγεννήσεων και έπεσεν ως σπόρος εις την γην τόσας φοράς, όσας εις την καθεμίαν είχε καθορισθεί…”.
Η μετενσάρκωση λοιπόν είναι σε αρμονία με το Νόμο των Κύκλων και επιτρέπει την ανανέωση των ψυχών πάνω στη γη, γιατί αλλιώς ή όλες θα ήταν “ενσαρκωμένες” ή όλες θα ήταν “εκσαρκωμένες”.
Η στάση του φιλοσόφου απέναντι στον θάνατο. Το παράδειγμα του Σωκράτη
Όμως, ως φιλόσοφος, είχε μία εξαιρετική ευκαιρία να τοποθετήσει τον άνθρωπο απέναντι στο θάνατο, χρησιμοποιώντας το παράδειγμα του Δασκάλου του, του Σωκράτη. Η θανατική του καταδίκη και ο τρόπος που ο Σωκράτης την αντιμετώπισε, αποτελούν παγκόσμιο παράδειγμα για τη στάση του φιλόσοφου απέναντι στο θάνατο.
Και περιγράφοντας ο Πλάτωνας αυτή τη στάση του Δασκάλου του, μετέδωσε τις αιώνιες διδασκαλίες του εσωτερισμού πάνω στο πρόβλημα του θανάτου. Αυτές οι διδασκαλίες, σε μεγάλο βαθμό, διατυπώνονται στο Διάλογο του Φαίδωνα. Όμως ασχολείται με το θέμα του θανάτου και σε άλλους Διαλόγους.
Στην Πολιτεία τοποθετεί τον απλό άνθρωπο μπροστά στο θάνατο και γράφει:
“ Γνώριζε όμως Σωκράτη, πως όταν κανείς βρίσκεται κοντά στο τέλος της ζωής του, τον πιάνει ένας φόβος και μια συλλογή για τα πράγματα, που ούτε τα ’βαζε πριν στο νου του, γιατί όλα εκείνα που διηγούνται για τον Άδη και για τις τιμωρίες που περιμένουν εκεί κάτω όσους έκαμαν αδικίες σ’ αυτό τον κόσμο, ενώ ως τώρα τα περίπαιζε, τότε δα αρχίζουν και ανησυχούν την ψυχή του, μήπως τάχα είναι αληθινά και είτε ένεκα της αδυναμίας της γεροντικής του ηλικίας, είτε γιατί βρίσκεται ίσως κοντύτερα σ’ εκείνα, τα βλέπει κάπως τώρα καθαρότερα.
Ανησυχία λοιπόν και τρόμος γεμίζουν την ψυχή του και αρχίζει να εξετάζει και ν’ αναθεωρεί τις πράξεις του, μήπως έκαμε καμιά αδικία. Εκείνος που βρίσκει στη ζωή του πολλά αδικήματα, ο φόβος τον κάνει και μέσα στον ύπνο του να πηδά επάνω, σαν τα παιδιά, και να ζει πάντα σε απελπισία. Ενώ όσοι δεν έχουν στη συνείδησή τους το βάρος καμιάς αδικίας, τους παραστέκει πάντα μία ελπίδα γλυκιά και “αγαθή τροφός του γήρατος, καθώς λέει και ο Πίνδαρος.”
Η Πολιτεία είναι ο Διάλογος “Περί Δικαίου” του Πλάτωνα. Γι’ αυτό βλέπουμε να τοποθετεί τον δίκαιο και τον άδικο μπροστά στο θάνατο. Μάλιστα, μάς παρουσιάζει με ρεαλιστικό τρόπο τη στάση των απλών ανθρώπων, μια και είναι γνωστό ότι οι μεταφυσικές ερωτήσεις αποκτούν περισσότερη σημασία για τον απλό άνθρωπο, όταν πλησιάζει το τέλος της ζωής, ενώ όταν είναι πιο νέος δε δίνει και τόση σημασία.
(Απόσπασμα από το βιβλίο “Η Μυστική Διδασκαλία του Πλάτωνα“, Σάββας Παττακός, Εκδόσεις ΝΕΑ ΑΚΡΟΠΟΛΗ):
Δείτε επίσης:
Το Μυστήριο των Κύκλων κατά τον Πλάτωνα
Ο Πλάτωνας και οι Θείοι Βασιλείς της ανθρωπότητας
Οι αισθήσεις και η εξέλιξή τους κατά τον Πλάτωνα
Τι μας διδάσκει για τα όνειρα ο Πλάτωνας
Η Μυστική Διδασκαλία του Πλάτωνα: Τα συμπόσια των αρχαίων Ελλήνων
