Συχνά τα συναισθήματά μας εμποδίζουν να δούμε τον κόσμο γύρω μας. Γι’ αυτό αγοράζουμε πράγματα που δε χρειαζόμαστε, ερωτευόμαστε τους λάθος ανθρώπους, ψηφίζουμε πολιτικούς που προδίδουν την εμπιστοσύνη μας. Τα συναισθήματα είναι τόσο ισχυρά που μας κάνουν να αγνοούμε ακόμη και αδιάσειστα γεγονότα και στατιστικές.
Συχνά, μάλιστα, βρίσκουμε τρόπους να παραβλέψουμε τις αποδείξεις που δε μας αρέσουν. Και το αντίθετο ισχύει: όταν μια απόδειξη ενισχύει αυτό που πιστεύουμε, είναι λιγότερο πιθανό να ψάξουμε για λάθη ή παραλείψεις. Δεν είναι εύκολο να ελέγξουμε τα συναισθήματά μας, ειδικά όταν πρόκειται για πληροφορίες που μας αφορούν. Όμως αυτό μας οδηγεί συχνά σε λανθασμένες επιλογές.
Πιστεύουμε αυτό που θέλουμε να πιστέψουμε
Το 1997, έγινε ένα πείραμα των Linda Babcock και George Loewenstein πάνω σε αυτό το πεδίο. Δόθηκαν στους συμμετέχοντες στοιχεία από ένα πραγματικό δικαστήριο, για ένα ατύχημα με μοτοσικλέτα. Τυχαία δόθηκε σε κάποιους συμμετέχοντες ο ρόλος του συνήγορου υπεράσπισης (που υποστήριζε ότι ο κατηγορούμενος θα έπρεπε να αθωωθεί ή οι ποινές να είναι πολύ λίγες) και ο συνήγορος πολιτικής αγωγής (που καλούταν να υποστηρίξει ότι ο κατηγορούμενος μοτοσικλετιστής θα έπρεπε να πληρώσει 100.000$ για ζημιές).
Σε κάθε ζευγάρι συμμετεχόντων είπαν ότι θα έδιναν ένα χρηματικό ποσό σε εκείνον που θα έβρισκε τα καλύτερα επιχειρήματα για να υπερασπιστεί τη θέση του. Επίσης, θα λάμβανε ένα άλλο ποσό όποιος έβρισκε τι απόφαση πήρε ο δικαστής στην πραγματική δίκη. Θεωρητικά, οι προβλέψεις τους για την πραγματική δίκη θα έπρεπε να μην έχουν απαραίτητα σχέση με το ρόλο που έπαιξαν. Όμως φάνηκε ότι τα επιχειρήματα που σκέφτηκαν τους επηρέασαν πάρα πολύ. Προέβλεψαν αυτό που ήλπιζαν ότι ίσχυε.
Οι ψυχολόγοι το αποκαλούν: «επιχειρήματα με κίνητρο». Είναι το να σκέφτεσαι για ένα θέμα, συνειδητά ή ασυνείδητα, έτσι ώστε να φτάσεις σε ένα συγκεκριμένο συμπέρασμα.
Σε έναν ποδοσφαιρικό αγώνα βλέπουμε τα φάουλ της άλλης ομάδας αμέσως. Όμως συχνά αγνοούμε τα λάθη της δικής μας ομάδας.
Η μόρφωση δεν είναι αποδεικτικό αντικειμενικότητας
Παρατηρούμε πιο εύκολα αυτό που θέλουμε να παρατηρήσουμε. Για τους πιο μορφωμένους από εμάς, ισχύει ακριβώς το ίδιο. Ο Μολιέρος έγραψε κάποτε: «Ένας μορφωμένος ηλίθιος είναι πιο ηλίθιος από τον αδαή.» Ο Βενιαμίν Φρανκλίνος επίσης είπε: «Τι βολικό που είμαστε έλλογα όντα. Μπορούμε να βρίσκουμε δικαιολογίες για οτιδήποτε θέλουμε να κάνουμε.»
Η σύγχρονη κοινωνική επιστήμη συμφωνεί με το Μολιέρο και το Φρανκλίνο: οι άνθρωποι που έχουν πιο βαθιά γνώση είναι καλύτερα εξοπλισμένοι να εντοπίζουν το δόλο. Αλλά αν αυτοί πέσουν στην παγίδα του να βρίσκουν αιτιολογίες έχοντας συγκεκριμένο κίνητρο, θα γίνουν ειδικοί σε αυτό. Θα βρουν αμέτρητους λόγους να πιστέψουν αυτό που θέλουν να πιστέψουν.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που δείχνει την (ασυνείδητη ίσως) μεροληψία των πιο μορφωμένων από εμάς, φαίνεται σε ένα γκάλοπ του 2015. Στις ΗΠΑ το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής έχει πάρει πολιτική χροιά. Ως τάσεις, οι Δημοκρατικοί το ασπάζονται, ενώ οι Ρεπουμπλικάνοι το απορρίπτουν ως μη σημαντικό. Φάνηκε, λοιπόν, σε γκάλοπ του 2015, ότι ανάμεσα στους Δημοκρατικούς ισχύουν τα εξής: από αυτούς που δεν έχουν ανώτατη εκπαίδευση, ένα 45% ανησυχεί πολύ για την κλιματική αλλαγή, ενώ για τους μορφωμένους ο αριθμός αυτός ανεβαίνει στο 50%. Σε σχέση με τους Ρεπουμπλικάνους, αυτοί που δεν έχουν ανώτατη εκπαίδευση και ανησυχούν για την αλλαγή του κλίματος είναι 23%, αλλά στους μορφωμένους ανθρώπους αυτής της παράταξης το ποσοστό πέφτει στο 8%!
Άρα, όσο περισσότερα δεδομένα και γνώσεις παίρνουν, τόσο περισσότερο τα μετατρέπουν σε επιχειρήματα που ικανοποιούν τη δική τους θεωρία. Αυτό το γεγονός και μόνο δείχνει πόσο πολύ μας επηρεάζουν τα συναισθήματα.
Να αποκτήσουμε κρίση αθόλωτη από συναισθηματισμούς
Δεν είμαστε ρομπότ για να κοιτάμε τις πληροφορίες χωρίς να αντιδρούμε συναισθηματικά. Ούτε χρειάζεται να είμαστε. Πρέπει να παίρνουμε υπόψη τα συναισθήματά μας, μπορούν εν δυνάμει να βελτιώσουν την κρίση μας. Αντί, λοιπόν, να αποκτήσουμε υπερανθρώπινο έλεγχο πάνω στον ψυχισμό μας, μπορούμε να καλλιεργήσουμε καλές συνήθειες. Ρώτα τον εαυτό σου: Πώς με κάνει να νιώθω αυτή η πληροφορία; Νιώθω απειλή; Άγχος, θυμό, φόβο; Είμαι σε άρνηση, και ψάχνω λόγους για να απορρίψω την πληροφορία; Τα συναισθήματά μας είναι πανίσχυρα. Δε μπορούμε να τα κάνουμε να εξαφανιστούν, ούτε χρειάζεται. Αλλά μπορούμε να παρατηρήσουμε πότε μας εμποδίζουν την ορθή κρίση.
Περισσότερα μπορείτε να δείτε εδώ: theguardian.com
