Πηγή: ΝΕΑ ΑΚΡΟΠΟΛΗ – nea-acropoli.gr: – Κύριε Επίκτητε, ανήκετε στους αντιπροσώπους της στωικής διδασκαλίας. Θα μπορούσατε να μας πείτε με μια πρόταση τη διδασκαλία ζωής που πρεσβεύει ο Στωικισμός για να είναι ευτυχισμένος ο άνθρωπος;
– Να μην επιζητείς να γίνονται τα γεγονότα όπως θέλεις εσύ, αλλά να θέλεις τα γεγονότα όπως πραγματικά γίνονται και τότε θα είσαι ευτυχισμένος[1].
– Ναι αλλά δεν φαίνεται λίγο μοιρολατρικό όλο αυτό; Θέλω να πω, δεν υπάρχει έτσι ο κίνδυνος να γίνουμε θεατές της ζωής μας, αντί να πρωταγωνιστούμε σε αυτήν; Πού είναι τότε η δική μας ελευθερία;
– Να έχεις στο νου σου πάντα ότι είσαι ηθοποιός σε ένα δραματικό έργο, έτσι όπως το θέλησε ο δημιουργός του. Σύντομο, αν το θέλησε σύντομο, μακρό, αν το θέλησε μακρό. Αν θέλησε να υποδυθείς ρόλο φτωχού, κοίταξε να το κάνεις με επιδεξιότητα, το ίδιο αν θέλησε να υποδυθείς ρόλο άρχοντα ή απλού πολίτη. Η δική σου δουλειά είναι να υποδυθείς σωστά τον ρόλο που ανατέθηκε, η επιλογή όμως του ρόλου είναι αλλουνού δουλειά[2].
– Εννοείτε μάλλον, να κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ με τη ζωή που μου έλαχε. Ναι. αλλά ξέρετε, ζούμε σε μια υλιστική κοινωνία και τα πρότυπα της επιτυχημένης ζωής είναι να έχεις λεφτά να ξοδεύεις ή να είσαι σελέμπριτι. Αυτοί οι στόχοι δεν είναι επιτεύξιμοι, ειδικά στην Ελλάδα της κρίσης και κάνουν τους ανθρώπους δυστυχισμένους. Πώς να ξεφύγει κανείς από αυτό;
– Πρόσεχε μήπως, βλέποντας κάποιον να προηγείται στις τιμές ή να έχει μεγάλη δύναμη ή να θεωρείται εν γένει σπουδαίος, παρασυρθείς από την εξωτερική εμφάνιση και τον νομίσεις για ευτυχισμένο[3].
– Δηλαδή η εξωτερική εμφάνιση και η φήμη δεν είναι δυνάμεις που οδηγούν στην ευτυχία;
– Οι παρακάτω λόγοι δεν μπορούν να οδηγήσουν σε σωστά συμπεράσματα: «Εγώ είμαι πιο πλούσιος από σένα άρα είμαι καλύτερος» ή «εγώ είμαι πιο ικανός στον λόγο από σένα άρα είμαι καλύτερος». Αντίθετα, τα σωστά συμπεράσματα πρέπει να είναι τα ακόλουθα: «Εγώ είμαι πλουσιότερος από σένα, άρα η περιουσία είναι μεγαλύτερη από τη δική σου», «εγώ είμαι πιο ικανός στον λόγο από σένα άρα οι εκφράσεις μου είναι καλύτερες από τις δικές σου». Εσύ όμως δεν είσαι ούτε περιουσία, ούτε έκφραση[4].
– Ξέρετε σήμερα δεν δίνεται πολύ σημασία στο πνεύμα αλλά στη σάρκα. Οι άνθρωποι αφιερώνουν πολλή ώρα στα γυμναστήρια και στα κέντρα αισθητικής αλλά λίγοι ενδιαφέρονται για αυτά που βρίσκονται μέσα στον άνθρωπο, όπως κάποτε κάνατε εσείς στην εποχή σας.
– Ένδειξη του ανθρώπου που δεν είναι προικισμένος από τη φύση είναι η μεγάλη ενασχόληση με όσα σχετίζονται με το σώμα, όπως το να γυμνάζεται πολύ, να τρώει πολύ, να πίνει πολύ, να αφοδεύει πολύ ή να συνουσιάζεται. Αντίθετα πρέπει να τα κάνει αυτά ως πάρεργο κι όλη η προσοχή του να στρέφεται στη διάνοιά του[5].
– Στην “διάνοιά του” είπατε;
– Όπως προσέχεις όταν περπατάς να μην πατήσεις καρφί ή να μην στραμπουλίξεις το πόδι σου, έτσι να προσέχεις να μη βλάψεις το ηγεμονικό μέρος της ψυχής σου[6].
-Ναι αλλά παρόλα αυτά έχω άδικο να ζηλεύω αυτούς που κατέχουν;
– Αν η ουσία του καλού έγκειται στα πράγματα που βρίσκονται στην εξουσία μας, τότε δεν υπάρχει περιθώριο για φθόνο και ζηλοτυπία[7].
–Και με ποιο τρόπο θα το πετύχω να απομακρύνω την ψυχή μου από τον φθόνο και τη ζηλοτυπία;
– Μία είναι η οδός για να το πετύχεις, η περιφρόνηση των πραγμάτων που δεν εξαρτώνται από σένα[8].
-Θα μου επιτρέψετε να πω ότι αυτό ακούγεται κάπως θεωρητικό. Πώς είναι δυνατόν να περιφρονήσει κανείς τα πράγματα που δεν εξαρτώνται από αυτόν; Συνήθως οι άνθρωποι είμαστε πολύ ευάλωτοι απέναντι στο περιβάλλον μας. Δίνουμε π.χ. μεγάλη σημασία στο τι εικόνα έχουν οι άλλοι για μας. Με ποιόν τρόπο μπορεί κανείς να ελέγξει αυτή την εσωτερική ανασφάλεια;
– Σκέψου ότι δεν σε προσβάλει αυτός που σε λοιδορεί, αλλά η προσωπική σου κρίση ότι αυτοί σε προσβάλουν. Να ξέρεις λοιπόν πως φταίει η δική σου αντίληψη. Προσπάθησε λοιπόν να μην παρασύρεσαι από τις εξωτερικές παραστάσεις[9].
– Μάλιστα, υπάρχει μήπως κάποιος τρόπος που θα με βοηθούσε να δημιουργήσω μέσα μου έναν σταθερό άξονα, μια εσωτερική στήλη σταθερότητας, ώστε να μάθω να μην παρασύρομαι από τις εξωτερικές καταστάσεις; Πώς θα ελέγξω δηλαδή νου και συναισθήματα μέσα μου, ώστε να φτάσω στην περιφρόνηση των πραγμάτων που δεν εξαρτώνται από μένα;
– Σε κάθε πράξη σου εξέταζε τα προηγούμενα και τα επακόλουθα και μόνο έτσι να προχωράς. Αλλιώς θα ξεκινάς με θέρμη χωρίς να έχεις σκεφτεί τις συνέπειες και μετά μόλις εμφανιστούν δυσχερή αποτελέσματα, θα παρατήσεις ντροπιαστικά την προσπάθεια[10].
–Ναι η αλήθεια είναι ότι αυτό το φαινόμενο είναι πολύ συχνό στην εποχή μας. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι καλής θέλησης, αλλά που δεν καταφέρνουν να την μετατρέψουν σε έργο. Μπορείτε να μας δώσετε ένα παράδειγμα για το πώς πρέπει να λειτουργούμε;
– Θέλεις να νικήσεις στους ολυμπιακούς αγώνες[11];
– Ω, ναι! καλό παράδειγμα, πολύ θα ήθελα να είμαι ολυμπιονίκης!
– Κι εγώ μα τους θεούς, είναι ωραίο άλλωστε! Εξέτασε όμως τα προηγούμενα και τα επακόλουθα και μετά ασχολήσου με το συγκεκριμένο έργο[12].
– Τι εννοείτε λέγοντας «τα προηγούμενα»;
– Θα πρέπει να έχεις πειθαρχία, να κάνεις ειδική δίαιτα, να αποφεύγεις τα γλυκά, να γυμνάζεσαι σε προκαθορισμένη ώρα με ζέστη ή με κρύο, να μην πίνεις παγωμένα, ούτε κρασί όταν τυχαίνει, γενικά θα πρέπει να εμπιστευτείς τον προπονητή σου όπως κάνεις με ένα γιατρό[13].
– Και κάποιο παράδειγμα για τα «επακόλουθα»;
Έπειτα στον αγώνα μπορεί να στραμπουλίξεις το πόδι σου ή να βγάλεις το χέρι σου, να καταπιείς άμμο και να νικηθείς[14].
-Ναι, σωστά, όλα αυτά είναι πιθανά να συμβούν.
– Αφού τα σκεφτείς λοιπόν όλα αυτά, αν ακόμη θέλεις, τότε να προχωρήσεις προς την άθληση. Σε αντίθετη περίπτωση (που δεν τα σκεφτείς) τότε φέρεσαι σαν τα παιδιά που παίζοντας άλλοτε κάνουν τους αθλητές, άλλοτε τους μονομάχους, άλλοτε κάνουν πως παίζουν σάλπιγγα και άλλοτε αναπαριστούν θεατρικά. Έτσι κι εσύ τώρα είσαι αθλητής, μονομάχος, μετά ρήτορας, μετά φιλόσοφος, αλλά με όλη σου την ψυχή, τίποτα[15].
– Αφηνόμαστε δηλαδή να μας παρασύρει το ρεύμα της ζωής σε οτιδήποτε φαίνεται ελκυστικό χωρίς να κρίνουμε σωστά!
– Μιμείσαι όπως ο πίθηκος ό,τι βλέπεις και σου αρέσει, αλλά δεν κατευθύνεσαι σε τίποτα με σύνεση, παρά στην τύχη και με κρύα καρδιά[16].
– Ναι αλλά μερικές φορές είναι δύσκολο να κάνεις αυτό που πιστεύεις σωστό, αν θεωρήσεις ότι οι άλλοι δεν θα το εγκρίνουν. Στο παράδειγμα με τους Ολυμπιακούς είναι ένα γεγονός αποδεκτό κοινωνικά. Υπάρχουν όμως κι άλλοι δρόμοι σωστοί που δεν είναι όμως «της μόδας», όπως για παράδειγμα, η ενασχόληση με τη φιλοσοφία για να γνωρίσεις τον εαυτό σου. Πώς μπορείς εκεί να παραμείνεις σταθερός;
– Όταν κάνεις κάτι για το οποίο είχες συμπεράνει ότι έπρεπε να γίνει, να μην αποφύγεις ποτέ να φανεί ότι το κάνεις, ακόμη κι αν πολλοί άνθρωποι πρόκειται να σχηματίσουν αρνητική γνώμη. Κι αυτό γιατί, αν είναι λάθος αυτό που κάνεις, τότε να αποφύγεις να το κάνεις, να αποφύγεις δηλαδή την πράξη εξ ολοκλήρου, αν όμως είναι σωστό, τότε για ποιο λόγο να φοβάσαι αυτούς που θα σε επιπλήξουν λανθασμένα;[17]
– Λογικό ακούγεται αυτό, αλλά επιμένω, δεν είναι δύσκολο να υπερασπιστείς τον εαυτό σου σε ένα αρνητικό περιβάλλον;
– Αν κάποιος σου πει ότι σε κακολόγησε ο δείνα, μην υπερασπίζεσαι τον εαυτό σου έναντι της κακολογίας, αλλά να αποκρίνεσαι ότι «αγνοούσε, φαίνεται, τα άλλα ελαττώματά μου, γιατί αλλιώς δεν θα έλεγε μόνο τούτα»[18].
– Δηλαδή να έχουμε ταπεινοφροσύνη στην καρδιά και να μην παίρνουμε τον εαυτό μας πολύ στα σοβαρά;
– Ιδού οι ενδείξεις του ανθρώπου που προοδεύει ηθικά: δεν κατηγορεί κανέναν, δεν επαινεί κανέναν, δεν αναφέρεται καθόλου στον εαυτό του σαν να είναι κάτι ή σαν να γνωρίζει κάτι. Όταν προσκρούει σε εμπόδια κατηγορεί τον εαυτό του, αν τον επαινεί κάποιος, περιγελά ο ίδιος τον επαινέτη του, αν τον κατηγορεί κάποιος δεν υπερασπίζεται τον εαυτό του. Έχει τις επιλογές του ως προς όλα χαλαρές. Με ένα λόγο: φυλάγεται από τον εαυτό του, σαν να επρόκειτο για εχθρό και επίβουλο άνθρωπο[19].
– Θεωρείτε λοιπόν ότι ο φιλόσοφος διαχωρίζεται από τον απλό άνθρωπο όσον αφορά τη στάση ζωής του, με το να αναλαμβάνει τις ευθύνες του και να μην τα ρίχνει στους άλλους;
Ιδού η στάση και ο χαρακτήρας του απαίδευτου ανθρώπου: ποτέ δεν περιμένει από τον εαυτό του την ωφέλεια και τη βλάβη αλλά από τα εξωτερικά πράγματα. Ιδού η στάση και ο χαρακτήρας του φιλοσόφου: περιμένει από τον εαυτό του κάθε ωφέλεια ή βλάβη[20].
-Θα κρατήσουμε αυτή την τελευταία σας πρόταση ως διδασκαλία που αποκομίσαμε από σας και θα προσπαθήσουμε να γίνει ο καθένας μας πιο δυνατός εσωτερικά, αναπτύσσοντας τις αντίστοιχες αρετές. Σας είμαστε ευγνώμονες για τον χρόνο που μας διαθέσατε. Αυτά που μας είπατε σήμερα είναι όλα από το βιβλίο σας «Το Εγχειρίδιο». Υπάρχει όμως κι άλλο βιβλίο με τις διδασκαλίες σας, «Οι Διατριβές». Θα χαρούμε σε μια επόμενη συνάντηση να μιλήσουμε μαζί σας και πάνω σε αυτές.
Παίξε και μάθε. Κάνε το παρακάτω απλό τεστ γνώσης
ΤΕΣΤ: Τι ξέρεις για τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους;
————————————————-
Τα αποσπάσματα είναι από την σειρά βιβλίων Επίκτητος Άπαντα /Τόμος 5 Εγχειρίδιον/ εκδόσεις Κάκτος/ Αθήνα 1994.
[1] Επίκτητου Εγχειρίδιον σελ. 35, παρ.7
[2] Σελ. 41, παρ17
[3] Σελ. 41, παρ.19
[4] Σελ. 67, παρ.44
[5] Σελ. 65, παρ.41
[7] Σελ. 41, παρ.19
[8] Σελ. 41, παρ.19
[9] Σελ. 41, παρ. 20
[10] Σελ. 49, παρ.29
[11] Σελ. 49, παρ.19
[12] Σελ. 49, παρ.19
[13] Σελ. 49, παρ. 19
[14] Σελ. 49, παρ. 19
[15] Σελ.51, παρ.19
[16] Σελ.51, παρ.19
[17] Σελ.63, παρ.35
[18] Σελ. 59, παρ.33
[19] Σελ. 69, παρ.48
[20] Σελ. 69, παρ.48
