ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΝΕΑ ΑΚΡΟΠΟΛΗ
Σήμερα έχουμε κοντά μας τον Μάρκο Αυρήλιο. Υπήρξε αυτοκράτορας της Ρώμης και ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές φιλοσόφους. Το μεγαλείο της σκέψης του, επηρεασμένης από την στωική φιλοσοφία, φαίνεται σε αυτά που έγραψε στο προσωπικό του ημερολόγιο, το έργο «εις εαυτόν».
Σήμερα τον έχουμε κοντά μας και θα προσπαθήσουμε να καταλάβουμε την σκέψη του.
Κύριε Αυρήλιε, θέλουμε πρώτα να μας μιλήσετε για την τέχνη της ζωής. Πόσο εύκολο είναι σε δύσκολους καιρούς να μπορεί κανείς να κρατήσει μέσα του έναν σταθερό άξονα πορείας, χωρίς να επηρεάζεται από όλα αυτά που γίνονται γύρω του και φέρνουν ανισορροπίες?
«Η τέχνη της ζωής μοιάζει περισσότερο με την τέχνη της πάλης, παρά με την τέχνη του χορού, διότι απαιτεί να είσαι έτοιμος και να πατάς γερά (στα πόδια σου) για να αντιμετωπίζεις όσα έρχονται κατά πάνω σου χωρίς να τα προβλέπεις»1.
– Η αδικία όμως που βιώνουμε και βλέπουμε γύρω μας, δεν είναι φυσικό να ταράζει αυτή την εσωτερική ισορροπία;
«Κάθε ψυχή στερείται ακούσια την αλήθεια. Έτσι συμβαίνει και με την δικαιοσύνη, την σωφροσύνη , την καλοσύνη και καθετί παρόμοιο. Είναι εξαιρετικά αναγκαίο, να το έχεις αυτό συνέχεια στο μυαλό σου, γιατί τότε θα είσαι πιο επιεικής απέναντι σε όλους.»2
Ναι, αλλά παρόλα αυτά, δεν είναι εύκολο να αποφύγω τον πόνο που δημιουργεί η στέρηση αυτών!
«Για κάθε πόνο να έχεις πάντα έτοιμη την σκέψη πως δεν είναι ντροπή ούτε κάνει την διάνοια που σε κυβερνά χειρότερη, γιατί δεν καταστρέφει ούτε την λογική, ούτε την κοινωνική πλευρά. Να θυμάσαι επίσης και το εξής, ότι πολλά που μοιάζουν με πόνο, δεν παίρνεις είδηση ότι σε ενοχλούν, όπως το να νυστάζεις, να σκας από τη ζέστη, να είσαι ανόρεκτος. Όταν λοιπόν δυσανασχετείς με κάτι από αυτά, να λες στον εαυτό σου ότι (εσύ) ενδίδεις στον πόνο.»3
Η σημερινή κρίση δημιουργεί μεγάλη απογοήτευση, διότι δείχνει να στερεί από τον άνθρωπο δυνατότητες κι ευκαιρίες να εξελιχτεί στη ζωή του, κι έτσι αισθάνεται ο άνθρωπος ότι του στερεί ένα μέρος της ευτυχίας του. Εσείς, ως στωικός φιλόσοφος, τι θα του απαντούσατε;
«…ότι ελάχιστα χρειάζονται για να ζεις ευτυχισμένα. Και ακόμα μην απογοητευτείς, επειδή έχασες κάθε ελπίδα να γίνεις διαλεκτικός φιλόσοφος, ή ερευνητής της φύσης, ότι δεν μπορείς να είσαι ελεύθερος, σεμνός, κοινωνικός….»4
Μα δεν είναι όμως φυσικό να απογοητεύεται κανείς όταν του στερούν κάποιες δυνατότητες;
«Έχεις όμως την δυνατότητα να συγκρατείς την αλαζονεία, έχεις την δυνατότητα να κυριαρχήσεις πάνω σε ηδονές και πόνους, έχεις την δυνατότητα να υψωθείς πάνω από την κενοδοξία, να μην θυμώνεις με ανθρώπους αναίσθητους και αχάριστους κι ακόμη έχεις μάλιστα την δυνατότητα να φροντίζεις για αυτούς.»5
Δηλαδή πως θα φερόταν κάποιος που θα κατάφερνε να ασχοληθεί με αυτές τις δυνατότητες που αναφέρατε;
«Το χαρακτηριστικό του ολοκληρωμένου χαρακτήρα είναι να ζεις την κάθε μέρα σου σαν να είναι η τελευταία και ούτε να δραστηριοποιείσαι υπερβολικά, ούτε να πέφτεις σε αδράνεια, ούτε να υποκρίνεσαι.»6
Ναι, αλλά επιτρέψτε μου να σας θυμίσω, ότι σήμερα η κοινωνία έχει αλλάξει και όλοι αναζητούν το «ευ ζειν», θεωρώντας ότι σχετίζεται με τον πλούτο. Βέβαια όλοι έχουν υπόψη τους ότι τελικά τα λεφτά δεν φέρνουν την ευτυχία, παρόλα αυτά, εκείνα αναζητούν. Ποια θα ήταν η αρμόζουσα σκέψη πάνω σε αυτά;
«Η πείρα σε έχει διδάξει ότι πλανήθηκες σε τόσα και τόσα θέματα, χωρίς πουθενά να βρεις το ευ ζειν, ούτε στον πλούτο, ούτε στην δόξα, ούτε στην απόλαυση, ούτε στους συλλογισμούς, πουθενά. Που βρίσκεται λοιπόν το ευ ζειν; Στο να κάνεις αυτά που επιζητεί η φύση του ανθρώπου. Πώς θα τα κάνεις; Αν διαθέτεις αρχές από τις οποίες πηγάζουν οι ορμές και οι πράξεις.»7
Όταν λέτε αρχές, σε ποιές ακριβώς αναφέρεστε;
«Στις σχετικές με τα καλά και τα κακά, πως δεν υπάρχει για τον άνθρωπο κανένα καλό που να μην τον κάνει δίκαιο, συγκρατημένο, ανδρείο, ελεύθερο και κανένα κακό που να μην προκαλεί τα αντίθετα (αποτελέσματα) απ όσα ανέφερα.»8
Δώστε μας ένα πρακτικό παράδειγμα πώς μπορεί να γίνει αυτό
«Σε κάθε σου πράξη να ρωτάς τον εαυτό σου: Πώς θα με επηρεάσει αυτή η πράξη; Μήπως μετανοήσω για την πράξη αυτή; Σε λίγο θα είμαι πεθαμένος κι όλα θα έχουν χαθεί. Τι περισσότερο επιζητώ παρά το τωρινό μου έργο να είναι έργο ενός ζωντανού πλάσματος με νοημοσύνη, κοινωνικού πλάσματος και ισόνομου με τον θεό;»9
Όμως μέσα από τα λάθη μας δεν είναι που μαθαίνουμε;
«Η μεταμέλεια είναι ένα είδος μομφής για τον εαυτό μας, επειδή θεωρούμε πως αφήσαμε να χαθεί κάτι χρήσιμο. Το αγαθό, τώρα, πρέπει να είναι κάτι χρήσιμο και πρέπει να φροντίζει για αυτό ο καλός και αγαθός άνθρωπος. Κανείς όμως καλός κι αγαθός άνθρωπος δεν θα ένιωθε μεταμέλεια, επειδή άφησε να χαθεί κάποια ηδονή. Άρα ούτε χρήσιμο πράγμα ούτε αγαθό είναι η ηδονή.»
Είναι τελικά χρήσιμη η μεταμέλεια;
«Να θυμάσαι ότι και το να αλλάζεις γνώμη και να ακολουθείς αυτό που σε φέρνει στο σωστό δρόμο, είναι μια πράξη ελευθερίας.»10
– Επειδή ο στόχος είναι η γνώση του εαυτού;
«Κάθε τι έχει γίνει για κάποιο σκοπό, το άλογο, το αμπέλι, Τι ξαφνιάζεσαι λοιπόν; Ακόμη κι ο ήλιος θα πει: έχω γίνει για να επιτελώ κάποιο έργο, το ίδιο και οι άλλοι θεοί. Κι εσύ λοιπόν; Ποιος είναι ο προορισμός σου; Να νιώθεις ηδονή; Για δες αν ισχύει αυτή η σκέψη.»11
Το ευ ζειν δηλαδή εννοείται ότι δεν σχετίζετε με την ηδονή.
«Στην ιδιοσυστασία του λογικού πλάσματος δεν βλέπω αρετή που να επαναστατεί απέναντι στην δικαιοσύνη, απέναντι στην ηδονή όμως, βλέπω να επαναστατεί η εγκράτεια.»12
– Ποια θα ήταν η συμβουλή που θα δίνατε στον σημερινό άνθρωπο;
«Να ζήσεις όλη σου τη ζωή με την μεγαλύτερη γαλήνη στη ψυχή σου ακόμη κι αν όλοι φωνάζουν εναντίον σου. Τι εμποδίζει την διάνοια σου να κρατάει μέσα σε όλα αυτά τη γαλήνη της, την σωστή κρίση για όλα όσα την περιβάλλουν;»13
– Σας ευχαριστούμε πολύ για τις διδασκαλίες σας αυτές, μας δώσατε αρκετό υλικό για να σκεφτούμε πάνω σε αυτά.
Όλα τα αποσπάσματα είναι από το βιβλίο «Τα εις εαυτόν» Μάρκος Αυρήλιος Εκδόσεις Κάκτος, 2ος τόμος.
Σημειώσεις:
- Σελ. 53, απόσπασμα 61
- Σελ. 53, απόσπασμα 63
- Σελ. 55, απόσπασμα 64
- Σελ. 57, απόσπασμα 67
- Σελ. 65, απόσπασμα 8
- Σελ. 57, απόσπασμα 69
- Σελ. 61, απόσπασμα 1
- Σελ. 61, απόσπασμα 1 (συνέχεια)
- Σελ. 63, απόσπασμα 2
- Σελ. 67, απόσπασμα 16
- Σελ. 69, απόσπασμα 19
- Σελ. 77, απόσπασμα 39
- Σελ. 57, απόσπασμα 68
