Ποια είναι τα κυριότερα προβλήματα του ανθρώπου; Από πού πηγάζουν; Πώς ξεπερνιούνται;
Η διδασκαλία που απαντά σε αυτά τα προβλήματα αυτή ξεκινά με βάση το δεδομένο ότι η ύπαρξη του ανθρώπου περιέχει τον πόνο.
Όταν ο άνθρωπος κατανοήσει αυτήν την ύπαρξη του πόνου όχι σαν μια πηγή οδύνης αλλά σαν μια ευκαιρία συνειδητοποίησης, τότε θα μπορέσει να ξεκινήσει έναν δρόμο που θα τον οδηγήσει στην απελευθέρωση από τα εφήμερα δεινά της ανθρώπινης ζωής. Παρουσιάστηκε τουλάχιστον πριν από 25 αιώνες από τον Βούδα που προσπάθησε να εντοπίσει και να ανακαλύψει μέσα από μια αλληλουχία καταστάσεων της ζωής του το δρόμο της Σοφίας.
Μετά από αρκετά χρόνια περιπλανήσεων και συστηματικού ασκητισμού συνειδητοποίησε πως οι ακραίες καταστάσεις δεν ωφελούν (ούτε η υπερβολή στην αυστηρότητα, ούτε η υπερβολή στην ηδονή) και ανακάλυψε πως μόνο η Ατραπός της Μέσης οδού οδηγεί στην απελευθέρωση. Αυτή περιλαμβάνει τις (4) τέσσερις μεγάλες Αλήθειες που τις παρουσίασε στο πρώτο του κήρυγμα στους παλιούς του συντρόφους, κι ασκητές, στο Ισιπατάνα (σύγχρονο Σαρνάτ κοντά στο Μπεναρές).
Το πρώτο στάδιο της Μέσης οδού, αναφέρεται στον πόνο (Ντουκχά).Η πρώτη ευγενής αλήθεια ( ντουκχά-αριασάτια) μεταφράζεται γενικώς από τους σχολιαστές ως ευγενής αλήθεια του πόνου :
Η ζωή σύμφωνα με τον βουδισμό δεν είναι τίποτε άλλο από δυστυχία και πόνος. Οποιαδήποτε μορφή του πόνου, φυσική ή νοητική, ωθεί συνήθως τον άνθρωπο να αντιδρά όμως με την κατανόηση μπορεί πραγματικά να κοιτάξει προς τον πόνο, πραγματικά να τον αποδεχτεί και να τον αγκαλιάσει. Αυτή η αναγνώριση είναι το πρώτο βήμα.
Όμως λόγω ελλιπών και μερικές φορές δυσνόητων μεταφράσεων, υπάρχει η εντύπωση ότι είναι πολύ πεσιμιστική. Σύμφωνα με τους μελετητές του, η διδασκαλία αυτή δεν είναι πεσιμιστική, ούτε οπτιμιστική. Αντιθέτως είναι ρεαλιστική, δεδομένου ότι κάνει μια ουσιαστική θεώρηση της ζωής και του κόσμου προσπαθώντας να ερευνήσει τις καταστάσεις της ίδιας της ζωής όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικά.
Δείχνει ποιος είναι ο άνθρωπος και ποιον δρόμο μπορεί να ακολουθήσει προς την τέλεια ελευθερία, γαλήνη, και αταραξία . Έτσι ο όρος ντουκχά , παρ΄ όλο που σημαίνει «δυστυχία – πόνος» έχει πιο βαθύ φιλοσοφικό νόημα και περικλείει μέσα του έννοιες όπως: ατέλεια, παροδικότητα, κενότητα, μη ουσιαστικότητα. Ωστόσο δεν αποκλείει την ευτυχία αναφερόμενος ότι υπάρχει πόνος, αντίθετα δέχεται διάφορες μορφές ευτυχίας υλικής και πνευματικής, τόσο για τους απλούς ανθρώπους όσο και για τους μοναχούς.
Το δεύτερο στάδιο εξάλειψης των προβλημάτων αναφέρεται στην αιτία του πόνου.
Ο πιο δημοφιλής ορισμός της είναι ότι αυτή η “δίψα” του ανθρώπου είναι που προκαλεί την επαναλαμβανόμενη ύπαρξη του όντος μέσα από διαφορετικές μορφές. Αυτή η δίψα είναι δεμένη με την παθιασμένη επιθυμία και βρίσκει κάθε φορά νέα ικανοποίηση πότε σε ένα σημείο και πότε σε άλλο. Πιο συγκεκριμένα μπορεί να υπάρχει δίψα για αισθησιακές ηδονές, δίψα για την ύπαρξη καθώς και δίψα για μη ύπαρξη (αυτό-αφανισμός). Αυτή η επιθυμία, το πάθος, ο πόθος που εκδηλώνεται με διαφορετικούς και ποικίλους τρόπους, είναι αυτή που γεννάει όλες τις μορφές της δυστυχίας και την συνέχεια των υπάρξεων. Δεν είναι η πρώτη αιτία αλλά η πιο άμεση και η πιο απτή.
Οι όροι «δίψα» , «βούληση», «κάρμα» φανερώνουν το ίδιο πράγμα: την επιθυμία, την θέληση για ύπαρξη, για συνεχή αύξηση, για συσσώρευση όλων και περισσότερων. Αυτή είναι η αιτία για την εμφάνιση του πόνου και βρίσκεται μέσα στην συσσώρευση των νοητικών σχηματισμών, μιας εκ των πέντε συσσωρεύσεων (1) που αποτελούν την ύπαρξη. Αυτό είναι ένα από τα πιο σημαντικά και ουσιαστικά σημεία της διδασκαλίας του Βούδα. Η αιτία, λοιπόν, εμφάνισης του πόνου βρίσκεται μέσα στο ίδιο τον πόνο κι όχι έξω απ’ αυτόν, εφόσον οι άνθρωποι δίνουν αποκλειστικά όλες τους τις δυνάμεις σ’ έναν κόσμο που διαρκώς αλλάζει, μεταβάλλεται και ξαφνικά νιώθουν το χρόνο να έχει φύγει σαν τον καπνό.
Το Τρίτο στάδιο είναι αυτό που αναφέρεται στην εξάλειψη, απελευθέρωση κι ελευθερία από την δυστυχία, από την συνέχιση του πόνου. Λέγεται ότι όσο περισσότερα πράγματα επιθυμεί ο άνθρωπος τόσο περισσότερο Κάρμα φορτώνει στη ζυγαριά της ύπαρξής του. Για να απαλείψει πλήρως τον πόνο πρέπει να εξαλειφθεί η βασική του ρίζα, που είναι η δίψα. Τότε συνειδητοποιεί ότι μπορεί να πετύχει τον σκοπό του. Γι΄ αυτό, η Νιρβάνα είναι επίσης γνωστή και ως «Εξάλειψη της Δίψας». Όταν έχει εξασκηθεί πραγματικά με τον πόνο και τον κοιτάζει, τον αποδέχεται, τον γνωρίζει και τον αφήνει να φύγει, τότε πράγματι “Ο πόνος έχει κατανοηθεί” .
Το τέταρτο και τελευταίο στάδιο, είναι η αλήθεια της Ατραπού η οποία οδηγεί στην εξάλειψη του Πόνου. Αυτή είναι γνωστή ως «Ευγενής Οκταπλή Ατραπός», επειδή αποφεύγει τα άκρα, από τα οποία το ένα άκρο είναι η αναζήτηση της ευτυχίας μέσω των ηδονών των αισθήσεων, που είναι «κατώτερη, κι ασύμφορη και το άλλο είναι η αναζήτηση της ευτυχίας μέσω αυτό-βασανισμού του σώματος και της ίδιας της προσωπικότητας με διάφορες μορφές ασκητισμού, που είναι επίσης «οδυνηρή και ασύμφορη»
Ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τις τέσσερις 4 Ευγενείς Αλήθειες για την ανάπτυξή του όπως για παράδειγμα με την εφαρμογή σε συνηθισμένα πράγματα στη ζωή του, π.χ σε προσκολλήσεις και έμμονες ιδέες του μυαλού, του νου. Με αυτές τις Αλήθειες μπορεί να αναγνωρίσει αυτές τις προσκολλήσεις μέχρι να φτάσει στην επίγνωση. Εκεί πλέον συνειδητοποιεί πως με την Οκταπλή ατραπό μπορεί να υπάρχει η πλήρης κατανόηση.
Η Ευγενής Οκταπλή Ατραπός:
Μέσω της προσωπικής του εμπειρίας ο Βούδας ανακάλυψε την Μέση Ατραπό, που «χαρίζει γνώση, όραση, που οδηγεί στην ηρεμία, Ενόραση, Φώτιση, Νιρβάνα» και αναφέρεται ως Ευγενής Οκταπλή Ατραπός, επειδή αποτελείται από οκτώ υποδιαιρέσεις, που είναι οι κάτωθι:
1.Ορθή Κατανόηση, 2.Ορθή Σκέψη, 3.Ορθή Ομιλία, 4.Ορθή Δράση,
5.Ορθή Ζωή, 6.Ορθή Προσπάθεια, 7.Ορθή Προσοχή, 8.Ορθή Συγκέντρωση
Όλη η συγκεκριμένη διδασκαλία ασχολείται μ΄ αυτό το Δρόμο. Είναι σημαντικό να τονιστεί πως αυτές οι υποδιαιρέσεις δεν ακολουθούν κάποια αριθμητική σειρά, μπορούν όμως να καλλιεργηθούν όλες λίγο πολύ ταυτόχρονα, ανάλογα με την ικανότητα του καθενός. Όλες συνδέονται μεταξύ τους και η καθεμιά βοηθάει στην καλλιέργεια των άλλων έχοντας ως στόχο να τελειοποιήσουν τα τρία βασικά σημεία αυτής της διδασκαλίας:
α) την ηθική συμπεριφορά
β) τη νοητική πειθαρχία
γ) και τη σοφία
Είναι αποδεκτό ότι ο κόσμος που ζούμε έχει χαρές, απολαύσεις αλλά έχει επίσης πόνο και οδύνη. Αυτή η διδασκαλία της αναζήτησης των τεσσάρων βασικών σταδίων, σύμφωνα με την ανατολική παράδοση, έδωσε έναν φιλοσοφικό ρόλο αγάπης και ηθικής.
Αφύπνισε τον άνθρωπο και τον οδήγησε στο κέντρο του εαυτού του πέρα από το χρόνο. Τον έκανε να συνειδητοποιήσει ότι κι ο ίδιος ανήκει σ’ ένα διαρκές γίγνεσθαι. Του έδωσε τη δυνατότητα να αφήσει πίσω τις ψευδαισθήσεις και να κατανοήσει εκείνο που δεν είναι ούτε νέο, ούτε παλιό αλλά αιώνιο.
