Εραστές χωρίζονται από τους εραστές, οι παππούδες χωρίζονται από τα εγγόνια, οι οικογένειες από τους νεκρούς τους. Τι μπορεί να έχει η στωική φιλοσοφία να μας πει σε τέτοιες τραγωδίες;
Ο Albert Camus έγραψε, ότι το να ζεις σε μια πανδημία είναι σα να ζεις στην εξορία. Πολλά από αυτά που μας φέρνουν χαρά πλέον έχουν τεθεί σε καραντίνα: η ελευθερία κίνησης, ένα δείπνο σε εστιατόριο, το να κολυμπάμε σε δημόσιες πισίνες… Σε τέτοιες εποχές είναι πιο επίκαιροι από ποτέ οι αρχαίοι Στωικοί φιλόσοφοι, οι οποίοι έγραψαν ιδιαίτερα πάνω στο θάνατο, τη θλίψη, την ασθένειες, την εξορία και άλλες δυσκολίες της ζωής.
Ο Ρωμαίος Στωικός φιλόσοφος Σενέκας (4-65 μ.Χ.), σύμβουλος του αυτοκράτορα Νέρωνα, είναι συγγραφέας πολλών επιστολών και διαλόγων πάνω σε διάφορα θέματα, από το φυσικό κόσμο, μέχρι αρετές όπως η σταθερότητα και η επιείκεια.
Όταν εξορίστηκε από τον Αυτοκράτορα Κλαύδιο το 41 μ.Χ., μια μοίρα αντίστοιχη με αυτή πολλών άλλων Στωικών φιλοσόφων εκείνη την περίοδο, ο Σενέκας έγραψε μια επιστολή παρηγοριάς στη μητέρα του, για να την παρηγορήσει για τον δικό της πόνο από την απουσία του γιου της.
Η βασική ιδέα των Στωικών φιλοσόφων, όπως του Επίκτητου και του Μουσώνιου Ρούφου, είναι, πως δεν είναι τα ίδια τα γεγονότα που μας κάνουν να υποφέρουμε. Αντίθετα, φταίνε οι ιδέες μας πάνω στα γεγονότα, ο τρόπος που τα αξιολογούμε, τα φίλτρα με τα οποία ερμηνεύουμε τα πράγματα. Αν, μέσω του αναστοχασμού, του διαλογισμού και της λογικής, αλλάξουμε αυτά τα φίλτρα, θα αλλάξει ο τρόπος που βλέπουμε τον κόσμο.
Ακόμη και οι πλέον τυχεροί άνθρωποι χρειάζονται να μάθουν πώς να αντιδρούν όταν τα πράγματα δεν τους πάνε όπως τα υπολογίζουν. Παρακάτω έξι στωικές συμβουλές από το Σενέκα, που μπορούν να μας βοηθήσουν την περίοδο του εγκλεισμού.
-
Εργάσου με αυτά που μπορείς να αλλάξεις
Είναι κατανοητό να θρηνείς για αυτά που δε μπορείς να αλλάξεις, αλλά δεν οδηγεί και πουθενά! Δε μπορούμε να αλλάξουμε το ότι περνάμε μια πανδημία στον πλανήτη. Μπορούμε, όμως, να εστιάσουμε σε αυτά που μπορούμε να αλλάξουμε, όπως το να βοηθήσουμε κάποιον που έχει ανάγκη.
-
Επιβεβαιώσου πριν κρίνεις
Για να περιορίσουμε το θυμό, ο Σενέκας συμβουλεύει να κάνουμε έρευνα πριν κρίνουμε μια κατάσταση. Αυτό μπορεί να μας βοηθήσει να γλιτώσουμε πολλή άσκοπη ενέργεια, φόβο, αλλά και περιττό θυμό. Για παράδειγμα, έλεγξε δύο φορές πριν ασπαστείς μια θεωρία συνωμοσίας.
-
Διεύρυνε την οπτική σου
Οι Στωικοί παρατήρησαν ότι τα βάσανά μας χειροτερεύουν, όταν τα φανταζόμαστε πιο μεγάλα από όσο είναι. Έτσι, βοηθά την οπτική μας να θυμόμαστε ότι άλλες γενιές υπέφεραν επίσης τραγικά γεγονότα, όπως πολέμους ή λοιμούς χειρότερους από το δικό μας. Αυτό δεν είναι, όπως γράφει ο Σενέκας,
«για να σε διδάξει ότι αυτά συμβαίνουν συχνά στους ανθρώπους […], αλλά για να καταλάβεις ότι υπάρχουν πολλοί που φώτισαν τη δυστυχία τους με μια στωική αντοχή.»
Τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι χειρότερα. Άλλα άτομα, κάθε μέρα, αντιμετωπίζουν πολύ μεγαλύτερες δυσκολίες από αυτές που αντιμετωπίζουμε εμείς.
-
Διάλεξε ένα μοντέλο
Θυμήσου ότι οι άνθρωποι που θαυμάζουμε δεν είχαν εξ αρχής βρει το δρόμο της επιτυχίας. Ήταν η θέλησή τους να μπουν σε δυσκολίες για χάρη ενός ανώτερου σκοπού, αυτό που τους έκανε ικανούς να εμπνέουν,
«…επειδή έχουμε τη φυσική κλίση να θαυμάζουμε πάνω από όλα τον άνθρωπο που δείχνει σθένος στη δυσκολία», γράφει ο Σενέκας.
-
Να υπολογίζεις το χειρότερο, να ελπίζεις και να εργάζεσαι για το καλύτερο.
Οι Στωικοί όπως ο Σενέκας γνώριζαν ότι ο φόβος και τα αρνητικά μας συναισθήματα μας χτυπούν πιο δυνατά όταν μας συμβεί κάτι για το οποίο δεν είμαστε προετοιμασμένοι. Γι’ αυτό το λόγο μας συμβουλεύουν να κάνουμε νοητικές πρόβες από τα πριν, για το πως θα αντιδρούσαμε στο χειρότερο σενάριο.
Η θετική πλευρά είναι ότι, αν το χειρότερο τελικά δε συμβεί, θα μπορείς να απολαύσεις το γεγονός ότι τα πράγματα πήγαν συγκριτικά καλά!
-
Απόλαυσε αυτά που ακόμη είναι κάτω από την εξουσία σου
Αν και δε μπορούμε να κάνουμε όλα όσα θα θέλαμε, μπορούμε ακόμη να κάνουμε άλλα. «Είμαι τόσο ευτυχής όσο στις καλύτερές μου μέρες,», έγραφε ο Σενέκας στη μητέρα τους από την εξορία στην Κορσική.
«Όντως, αυτές οι μέρες είναι οι καλύτερές μου, επειδή ο νους μου έχει ανακουφιστεί από όλη την πίεση της δουλειάς και έχει το χρόνο να ασχοληθεί με τα δικά του ζητήματα, και, τη μια διασκεδάζει με ελαφρά αναγνώσματα, την άλλη ζυμώνεται με ζήλο πάνω στην αναζήτηση της ίδιας του της φύσης και του σύμπαντος [..]»
Δε μπορούμε όλοι να γίνουμε όπως ο Σενέκας. Αλλά το ότι μένουμε στο σπίτι δε μας εμποδίζει από το να αγαπάμε, να διαβάζουμε, να γελάμε, να ακούμε μουσική, να βλέπουμε ποιοτικές ταινίες, να κάνουμε ουσιαστικές συζητήσεις, να δείχνουμε υπομονή και κατανόηση…
«Τα καλά πράγματα που ανήκουν στην ευημερία αξίζουν να τα ευχόμαστε,» έλεγε ο Σενέκας, «αλλά τα κακά πράγματα που ανήκουν στις δυσκολίες αξίζουν να τα θαυμάζουμε», επειδή εξαρτώνται από εμάς και μόνο.
Κανείς δεν εύχεται να έχει δυσκολίες, αλλά η Στωική φιλοσοφία μπορεί να μας βοηθήσει να τις ξεπεράσουμε.
