Τι συμβαίνει όταν «αηδιάζουμε» και πως αυτό μας βοήθησε εξελικτικά να προστατευτούμε από ασθένειες;
Φαντάσου να βάζεις τα χέρια σου σε ένα σωρό από περιττώματα. Το χέρι σου μυρίζει άσχημα. Ποια είναι η επόμενή σου κίνηση ;
Το πιο πιθανό είναι να ξεπλύνεις τα χέρια σου με άφθονο σαπούνι- και δε χρειάζεσαι κάποιον ειδικό της υγείας ή κάποιον επιδημιολόγο να σου πει ότι αυτό είναι το σωστό πράγμα να κάνεις. Αλλά όταν ακουμπάς μια σκάλα, είναι αρκετά πιο δύσκολο να θυμηθείς ότι ίσως κολλήσεις από εκεί κορονονοϊό.
Οι άνθρωποι έχουν ένστικτα που έχουν εξελιχθεί στη διάρκεια εκατομμυρίων χρόνων για να τους απομακρύνουν από μεταδοτικές ασθένειες. Κατά κάποιο τρόπο, αυτές οι ψυχολογικές προσαρμογές, ή αλλιώς «το συμπεριφορικό ανοσοποιητικό σύστημα», μας βοηθάνε να πολεμήσουμε την πανδημία του COVID-19. Σε άλλα σημεία, ωστόσο, δε μας βοηθούν και τόσο. Ορισμένοι ειδικοί προειδοποιούν ότι αν δεν προσέξουμε, τα οξυμένα ένστικτά μας που μας προστατεύουν από την ασθένεια, μπορεί να μας κάνουν φανατικούς ανθρώπους με έλλειψη συμπόνοιας.
Γιατί αισθανόμαστε αηδία
Κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, οι μεταδοτικές ασθένειες πιθανόν οφείλονται για τους περισσότερους θανάτους. Η ανάγκη να νικήσουμε τους ιούς, τα βακτήρια και άλλα παράσιτα έχει σχηματίσει γνωστά στοιχεία στο ανοσοποιητικό σύστημα όπως τα αντισώματα και τα λευκά αιμοσφαίρια.
Όμως το παραδοσιακό ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να απαντήσει μόνο όταν ένα παράσιτο βρίσκεται μέσα στο σώμα μας. Μέχρι τότε, ο εισβολέας μπορεί ήδη να έχει προκαλέσει ζημιά και προκειμένου να τον καταστρέψει, το σώμα μας πρέπει να προβεί σε έναν δαπανηρό πόλεμο.
Όταν είναι δυνατό, είναι καλύτερο να αποφεύγουμε την ασθένεια εξ αρχής. Έτσι, η εξέλιξη έχει φτιάξει ένα παράλληλο ανοσοποιητικό σύστημα στο μυαλό μας και η βάση του είναι το αίσθημα της αηδίας. Αυτό το «ίου» (αγγλικά «ew») είναι μάλλον αυτό που έκανε τους προγόνους μας να αποφεύγουν πιθανές εστίες μόλυνσης, όπως τα περιττώματα, τον εμετό ή το σάπιο φαγητό.
Δε χρειάζεται καν να τα δούμε αυτά τα πράγματα. Η μυρωδιά τους και μόνο μπορεί να είναι από τις πιο αποκρουστικές εμπειρίες.
Ενώ είναι δύσκολο να ξέρουμε εάν άλλα είδη βιώνουν το αίσθημα της αηδίας με τον ίδιο τρόπο που το βιώνουμε εμείς, είναι ξεκάθαρο ότι το συμπεριφορικό ανοσοποιητικό μας σύστημα έχει πιο παλιές ρίζες από την ίδια την ανθρωπότητα. Οι χιμπατζήδες, για παράδειγμα, παρατηρήθηκε ότι αποφεύγουν άλλους χιμπατζήδες που έχουν πολιομυελίτιδα. Πρόβατα, άλογα και καγκουρό, επίσης αποφεύγουν την τροφή που έχει περιττώματα. Οι αστακοί της Καραϊβικής, ενώ είναι συνήθως πολύ κοινωνικοί, αποφεύγουν να μοιράζονται τη φωλιά τους με άλλους αστακούς που είναι άρρωστοι.
Κατά κάποιο τρόπο, ένα άτομο που δεν μπορεί να αισθανθεί αηδία, μπορεί να αντιμετωπίσει παρόμοια εμπόδια με ένα άτομο που δεν μπορεί να αισθανθεί πόνο. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι άνθρωποι δεν μπορούν να αισθανθούν πόνο και αυτό έχει σοβαρές επιπτώσεις, καθώς αυτό μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρούς τραυματισμούς και μολύνσεις.
Απομακρυνόμαστε με τόσο αυτόματο τρόπο από πιθανές εστίες μολύνσεων, χωρίς να σκεφτούμε καν ότι μπορεί να υπάρχει κίνδυνος εκεί.
Γιατί το πλύσιμο των χεριών και η κοινωνική απομόνωση είναι δύσκολα
Ο αρχέγονος αυτός ψυχολογικός μηχανισμός αντιμετωπίζει μία σύγχρονη απειλή : μία πανδημία που ταξιδεύει με αεροπλάνα και σαρώνει πόλεις εκατομμυρίων ανθρώπων. Οι κυβερνήσεις ενθαρρύνουν ή ακόμα και απειλούν τους πολίτες να μείνουν σπίτι, όπου υπάρχει μικρότερη πιθανότητα να έρθουν σε επαφή με τον ιό. Όταν τα άτομα βγαίνουν έξω, πρέπει να αποφύγουν να αγγίζουν πρόσωπα, να πλένουν τα χέρια τους συχνά και να κρατάνε απόσταση από τους άλλους. Όμως οι άνθρωποι δυσκολεύονται να υπακούσουν.
Μέρος τους προβλήματος είναι ότι στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας, οι άνθρωποι ζούσαν σε μικρές ομάδες με κύριο μέλημα το κυνήγι. Οι πρόγονοί μας δε θα είχαν έρθει ποτέ σε επαφή με αντικείμενα τα οποία έχουν ακουμπήσει χιλιάδες άνθρωποι την ίδια μέρα. Δεν έχουμε ακόμα αναπτύξει το ένστικτο που θα μας αποτρέπει από το να τα αγγίζουμε, δηλαδή το αίσθημα της αηδίας, οπότε ξεχνιόμαστε εύκολα.
Τα πράγματα γίνονται πιο περίπλοκα όταν μπαίνει το θέμα της κοινωνικής απομόνωσης. Ας πούμε, τα σκυλιά δεν έχουν τέτοιο πρόβλημα. Όταν δουν άλλο σκυλί θα το πλησιάσουν κατευθείαν και θα αρχίσουν να έρχονται σε επαφή μαζί του. Φαντάζεστε τους ανθρώπους να το κάνουν αυτό; Οι άνθρωποι κρατάνε απόσταση μεταξύ τους, και το μέγεθος της απόστασης εξαρτάται από τη σχέση. Μεταξύ ερωτικών συντρόφων δεν υπάρχει καμία. Μεταξύ ξένων όμως, μεγαλώνει κατά πολύ. Όσο μεγαλύτερη οικειότητα υπάρχει μεταξύ των ανθρώπων, τόσο περισσότερο άνετα νιώθουν να αγκαλιαστούν ή να πιούν από το ίδιο ποτήρι.
Σύμφωνα με μία έρευνα, οι εγκέφαλοι των ανθρώπων βιώνουν το αίσθημα της αηδίας σύμφωνα με την «κοινωνική αξία» που εκτιμούν ότι έχει ένα άτομο. Οι άνθρωποι υποσυνείδητα υπολογίζουν πράγματα όπως το πόσο θέλουν να έρθουν σε ερωτική επαφή με κάποιον, τι είδους φιλία και υποστήριξη μπορεί να προσφέρει και αν είναι γενετικά συγγενείς. Παράλληλα, υπολογίζουν πόσο πιθανόν είναι το άλλο άτομο να τους μεταδώσει μια ασθένεια.
Για παράδειγμα, εάν συναντήσεις έναν ξένο που μυρίζει άσχημα ή έχει ματωμένες πληγές στο πρόσωπό του, μάλλον θα νιώσεις ένα βαθμό αηδίας, αλλά αυτό το αίσθημα θα μειωθεί εάν είναι το παιδί σου. Και μπορεί να μη σε πειράζει να καθίσεις δίπλα σε έναν ξένο στο λεωφορείο, αλλά εκτός κι αν τον βρίσκεις πολύ ελκυστικό, μάλλον δύσκολα θα τον φίλαγες.
Οι ερευνητές πιθανολογούν ότι τα μικρά τελετουργικά με τα οποία χαιρετάμε τους συνανθρώπους μας, όπως η χειραψία, το φιλί στο μάγουλο, ή οι αγκαλιές, ίσως έχουν αναπτυχθεί εν μέρη για να δείχνουμε πόσο εκτιμάμε αυτόν που έχουμε απέναντί μας.
Όταν σφίγγουμε το χέρι κάποιου ή του δίνουμε μια αγκαλιά, ίσως το κάνουμε για να περάσουμε το μήνυμα ότι είναι αρκετά σημαντικός για εμάς που είμαστε διατεθειμένοι να πάρουμε το ρίσκο να μας κολλήσει κάποιο μικρόβιο.
Εάν αυτό ισχύει, μάλλον όντως είναι δύσκολη η κοινωνική απομόνωση.
Μην αφήσεις το αίσθημα αηδίας να σε κάνει αγενή
Πολλές έρευνες έχουν δείξει να υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ του συμπεριφορικού ανοσοποιητικού συστήματος και της ξενοφοβίας, των διακρίσεων και της δυσκολίας να εμπιστευτούμε τους άλλους. Μία έρευνα έδειξε ότι οι άνθρωποι που έχουν πιο έντονο το αίσθημα της αηδίας, έχουν χαμηλότερα επίπεδα «γενικευμένης κοινωνικής εμπιστοσύνης», δηλαδή πόσο πιστεύεις ότι οι άλλοι θα σε προστατέψουν ή δε θα σε βλάψουν. Αυτά τα άτομα είναι λιγότερο πρόθυμα να κάνουν πράγματα που ευνοούν το σύνολο, όπως η ανακύκλωση.
Τα άτομα αυτά επίσης είναι λιγότερο πιθανό να είναι υπέρ της μετανάστευσης, ειδικά όταν οι μετανάστες είναι από άλλες φυλές. Αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι τα άτομα που βλέπουν εικόνες που σχετίζονται με ασθένεια, γίνονται πιο προκατειλημμένα απέναντι στους ηλικιωμένους, τους παχύσαρκους, τους ξένους και τα άτομα με κινητικά προβλήματα.
Τα ευρήματα αυτά, βέβαια, δεν είναι γενικός κανόνας. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι η μεγάλη προβολή τέτοιων εικόνων, πυροδοτεί το αίσθημα αηδίας στους ανθρώπους, με ό, τι αυτό συνεπάγεται.
Από τη μία πλευρά, η ενεργοποίηση του ενστίκτου που έχει να κάνει με την αποφυγή της ασθένειας, μπορεί όντως να αποτρέψει την εξάπλωση του ιού. Οι άνθρωποι που έχουν πιο έντονο αυτό το ένστικτο, όπως παρατηρήθηκε και από μετρήσεις που έγιναν τη δεύτερη εβδομάδα του Μαρτίου, ήταν πιο πιθανό να υπακούσουν τις οδηγίες που δίνονταν για το πλύσιμο των χεριών και την κοινωνική απομόνωση.
Όμως πρέπει να έχουμε υπόψιν ότι τα οξυμένα ένστικτά μας μπορεί να έχουν άσχημα αποτελέσματα, όπως οι διακρίσεις που έγιναν απέναντι σε άτομα Ασιατικής καταγωγής.
Τα ένστικτα και οι προκαταλήψεις που έχουν εξελιχθεί μαζί με εμάς, δε σημαίνει ότι είμαστε καταδικασμένοι να συμπεριφερόμαστε άσχημα. Οι άνθρωποι μπορούν να διαλύσουν τις προκαταλήψεις τους, όταν τις αντιληφθούν.
Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι επειδή κάτι είναι βιολογικό, δεν μπορεί να αλλάξει. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Έχουμε προμετωπιαίο φλοιό, άρα έχουμε ικανότητα αυτοελέγχου.
Πηγή: discovermagazine.com, Μετάφραση-Απόδοση: philosophyreturns.gr
Δείτε επίσης:
Ο Μονταίν και το «πίσω μαγαζί» της ευτυχίας
Πώς αλλάζει η προσωπικότητά μας καθώς μεγαλώνουμε
ΤΕΣΤ: Πόσο ισχυρή είναι η φαντασία σας και τι σημαίνει για εσάς;
