Μπορεί η αποστροφή για σεξ με στενό συγγενή ή βρώση κοπράνων να σχετίζεται απλώς με εντερικά συναισθήματα; Ο ρόλος της πιπερόριζας.
* Το άρθρο της καθηγήτριας Ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας στο Βανκούβερ, Jessica Tracy δημοσιεύτηκε στο Aeon. Τo Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.
Αν έλεγα ότι σκέφτομαι να κάνω σεξ με τον θετό αδερφό μου, υποθέτω ότι θα μου έλεγες να το ξανασκεφτώ: το σεξ με τον αδερφό ή ακόμα και τον θετό αδελφό είναι απλά λάθος. Δεν είναι ηθικά αποδεκτή ενέργεια. Ο λόγος που υποβάλλω αυτήν την υποθετική πρόταση είναι επειδή αξίζει να σκεφτούμε γιατί βρίσκουμε αυτό το είδος συμπεριφοράς τόσο λάθος. Βασίζεται αυτή η κρίση σε μια προερχόμενη από τη λογική αρχή σχετικά με τη μεγιστοποίηση του καλού και την ελαχιστοποίηση του κακού; Σίγουρα το σεξ με τον αδερφό μου θα έβλαπτε τη σχέση μας, για να μην αναφέρουμε τη σχέση της υπόλοιπης οικογένειάς μας με τον καθένα μας. Ή μήπως η ηθική κρίση εδώ βασίζεται απλώς στο γεγονός ότι το σεξ με αδέρφια, μας κάνει κάτι παραπάνω από λίγο αηδιαστικούς; Με άλλα λόγια, είναι οι ηθικές μας πεποιθήσεις απλώς εντερικά συναισθήματα, που κυριολεκτικά πηγάζουν από την τάση του σώματός μας να απωθείται από ορισμένες ανθρώπινες συμπεριφορές;
Υπάρχουν, εξάλλου, πρακτικές που πολλοί από εμάς θεωρούμε ηθικά εσφαλμένες και αηδιαστικές, συμπεριλαμβανομένου του σεξ με στενό συγγενή, αλλά και του αγγίγματος ενός νεκρού ή της βρώσης ενός πρόσφατα πεθαμένου κατοικιδίου. Και όσο πιο αποκρουστικές βρίσκουμε αυτές τις συμπεριφορές, τόσο πιο λανθασμένες φαίνονται (το σεξ με αδέρφια είναι προφανώς χειρότερο από το σεξ με τον πρώτο ξάδερφο, το οποίο είναι χειρότερο από το σεξ με τον δεύτερο ξάδερφο, κ.λπ.). Αυτή η συσχέτιση θέτει το ερώτημα: μπορεί οι ηθικές κρίσεις μας να προέρχονται από τον άρρωστο τρόπο που μας κάνουν να νιώθουμε οι ηθικά ανάρμοστες συμπεριφορές; Και αν τα αισθήματα αηδίας προκαλούν τις ηθικές μας πεποιθήσεις, θα μπορούσε αυτό να εξηγήσει γιατί ορισμένες αντικειμενικά αθώες πρακτικές – η έλλειψη στέγης – θεωρούνται από πολλούς ηθικά ταμπού;
Μέχρι πρόσφατα, καμία ερευνητική μελέτη δεν ήταν σε θέση να διαπιστώσει εάν η αηδία που νιώθουμε όταν αντιμετωπίζουμε μια ηθικά ενοχλητική κατάσταση είναι αυτή που μας κάνει να αποφασίσουμε ότι η κατάσταση είναι λάθος. Στην πραγματικότητα, καμία μελέτη δεν είχε καν καθορίσει αν αυτό το συναίσθημα είναι πραγματικό. Εάν, όταν λέμε ότι αηδιάζουμε από κάποιο ηθικά κατακριτέο γεγονός, το εννοούμε κυριολεκτικά: μας προκαλεί ναυτία.
Αυτό το κενό στην επιστημονική γνώση οδήγησε τον πρώην μεταπτυχιακό φοιτητή μου Κόνορ Στέκλερ να καταλήξει σε μια λαμπρή ιδέα. Όπως γνωρίζουν όσοι είναι επιρρεπείς σε ναυτία, η πιπερόριζα μπορεί να περιορίσει τη ναυτία. Ο Στέκλερ πρότεινε να δίνουμε στους ανθρώπους σκευάσματα τζίντζερ και μετά να τους ζητάμε να σταθμίσουν ηθικά αμφισβητήσιμα σενάρια. Συμπεριφορές όπως ούρηση σε μια δημόσια πισίνα ή αγορά μιας κούκλας σεξ που μοιάζει με τη ρεσεψιονίστ τους. Εάν οι ηθικές πεποιθήσεις των ανθρώπων είναι “τυλιγμένες” στις σωματικές τους αισθήσεις, τότε δίνοντάς τους ένα σκεύασμα που περιορίζει ορισμένες από αυτές τις αισθήσεις, μπορεί να μειωθεί το πόσο λάθος φαίνονται αυτές οι συμπεριφορές.
Στο εργαστήριο ψυχολογίας μου στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας, γεμίσαμε άδειες κάψουλες γέλης είτε με σκόνη τζίντζερ είτε με ζάχαρη (για τους συμμετέχοντες που είχαν οριστεί τυχαία), σε ένα διπλά τυφλό σχέδιο, στο οποίο ούτε οι συμμετέχοντες ούτε οι ερευνητές που διεξήγαγαν τη μελέτη γνώριζαν ποιος έλαβε ποιο χάπι. Αφού κατάπιαν τα χάπια τους και περίμεναν 40 λεπτά για να μεταβολιστούν, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να διαβάσουν σενάρια που περιέγραφαν μια σειρά από πιθανές ηθικές παραβάσεις και να μας πουν πόσο ηθικά λάθος πίστευαν ότι ήταν το καθένα. Αρκετά σίγουροι, όπως αναφέραμε σε άρθρο στο Journal of Personality and Social Psychology το 2019, βρήκαμε την αναμενόμενη διαφορά. Εκείνοι που πήραν τζίντζερ αποφάσισαν ότι ορισμένες από αυτές τις παραβιάσεις, όπως κάποιος που ούρησε σε πισίνα άλλου, τελικά δεν ήταν τόσο λάθος. Το να εμποδίσουμε τη ναυτία τους, άλλαξε τις ηθικές πεποιθήσεις των συμμετεχόντων μας.
Είναι σημαντικό ότι αυτά τα αποτελέσματα δεν προέκυψαν για όλα τα ηθικά διλήμματα που παρουσιάσαμε. Πριν από τη διεξαγωγή της έρευνας, είχαμε κατηγοριοποιήσει υποθετικές ηθικές καταστάσεις είτε ως πολύ σοβαρές είτε ως μόνο μέτρια προβληματικές, με βάση τις κρίσεις των βοηθών ερευνητών για ανηθικότητα. Η σεξουαλική επαφή με αδερφό και η βρώση νεκρού σκυλιού θεωρούνταν πολύ σοβαρές, αλλά το να αγγίξεις τον βολβό του ματιού ενός πτώματος, να φας περιττώματα που είχαν απολυμανθεί πλήρως και να αγοράσεις μια φουσκωτή κούκλα σεξ που μοιάζει με τη ρεσεψιονίστ σου θεωρούνταν πιο μετριοπαθή. Στις μελέτες μας, το τζίντζερ δεν είχε καμία επίδραση στις απαντήσεις των συμμετεχόντων σε πολύ σοβαρές παραβάσεις. Προφανώς, οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι τόσο προφανές λάθος να τρως τον σκύλο σου ή να κοιμάσαι με έναν στενό συγγενή, που η αηδία που μπορεί να αισθανθούν για αυτές τις συμπεριφορές δεν είχε καμία επίδραση στις πεποιθήσεις τους.
Αντιθέτως, για τις πιο διφορούμενες παραβάσεις – όπως η αγορά της συγκεκριμένης κούκλας σεξ ή η κατανάλωση (εντελώς καθαρών!) κοπράνων – οι ηθικές κρίσεις των ανθρώπων διαμορφώθηκαν εν μέρει από τα αισθήματα αηδίας τους. Σε τέτοιες περιπτώσεις, στις οποίες προκαλείται απέχθεια αλλά η ανηθικότητα είναι αβέβαιη, οι άνθρωποι φαίνεται να στηρίζονται στα εντερικά τους αισθήματα για να κάνουν ηθικές κρίσεις. Αν ανασταλούν αυτά τα συναισθήματα, ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να σκεφτούν την πιθανότητα να τρώνε καθαρά κόπρανα χωρίς να θέλουν να κάνουν εμετό, οι μη αποδεκτές συμπεριφορές γίνονται λιγότερο ηθικά προβληματικές.
Διαπιστώσαμε επίσης ότι το τζίντζερ δεν είχε καμία επίδραση στις πεποιθήσεις των ανθρώπων για άλλα είδη ηθικών παραβιάσεων: εκείνες που συνεπάγονται κακό σε άλλους, όπως ποτό και οδήγηση, ή εκείνες που συνεπάγονται νομιμότητα, όπως η μη παροχή φιλοδωρήματος σε σερβιτόρο. Οι παραβιάσεις που επηρεάστηκαν από το τζίντζερ, αντιθέτως, επικεντρώθηκαν στη διατήρηση της καθαρότητας του ίδιου του σώματος. Πρόκειται για εκείνες τις παραβάσεις που έχουν, ιστορικά, υψηλή πιθανότητα μετάδοσης ασθένειας. Ως αποτέλεσμα, είναι εξελικτικά προσαρμοστικό για εμάς να νιώθουμε αηδία και, κατά συνέπεια, να αποφεύγουμε τη στενή επαφή με πτώματα, ανθρώπινα περιττώματα και ορισμένες μη ασφαλείς σεξουαλικές πρακτικές. Σε όλη την ανθρώπινη εξελικτική ιστορία, η ηθικοποίηση αυτών των συμπεριφορών, μαζί με άλλες που προστατεύουν την ιερότητα του σώματος, μπορεί να ήταν ένας χρήσιμος τρόπος για τις κοινωνίες να προστατεύσουν τα μέλη τους από επικίνδυνα μικρόβια για τα οποία δεν είχαν γνωστική επίγνωση.
Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Τζόναθαν Χάιντ και τους συνεργάτες του, σε πολλούς πολιτισμούς αυτή η πιθανώς προσαρμοστική τάση μεταμορφώθηκε σε μια ευρύτερη ηθική που χρησιμοποιεί έννοιες όπως η αγνότητα, η ιερότητα και η αμαρτία για να αποθαρρύνει συμπεριφορές που θεωρείται ότι προκαλούν κάποιου είδους σωματική υποβάθμιση. Σε πολλούς πολιτισμούς, αυτοί οι κανόνες έχουν επεκταθεί πολύ πέρα από τους αρχικούς προσαρμοστικούς σκοπούς τους. Σήμερα, σε όλο τον κόσμο, οι κοινωνίες ρυθμίζουν τις συμπεριφορές των ατόμων που σχετίζονται με την αγνότητα επικαλούμενες την ηθική με τρόπους που μερικές φορές – αλλά εξίσου συχνά όχι – οδηγούν σε πραγματικά οφέλη για την υγεία ή την κοινωνία.
Στην πραγματικότητα, μεγάλο μέρος της κοινωνικά απαγορευμένης ηθικοποίησης της ιερότητας που συμβαίνει τώρα είναι, από μόνο του, λάθος. Είναι σκόπιμο, και χρήσιμο, οι άνθρωποι να αισθάνονται αηδιασμένοι από τα χαλασμένα τρόφιμα, τα κόπρανα, τα νεκρά σώματα και το σεξ με αδέρφια. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να ηθικοποιούμε αυτές τις συναισθηματικές αντιδράσεις. Δεν χρειάζεται να επεκτείνουμε τις πεποιθήσεις μας για το σωστό και το λάθος σε συμπεριφορές που στην πραγματικότητα δεν πληγώνουν τους άλλους, ακόμη κι αν τις βρίσκουμε αηδιαστικές. Η τάση να το κάνουμε αυτό είναι μια αρχαία εξελικτική επίπτωση και, με τη βοήθεια των σύγχρονων πρακτικών υγιεινής και ασφαλούς σεξ, είναι κάτι που μπορούμε να αφήσουμε στην άκρη.
Ωστόσο, αυτό το είδος ηθικοποίησης εκδηλώνεται συχνά ως απάντηση σε μια σειρά συμπεριφορών που, σε ορισμένους, φαίνεται να αμαυρώνουν την υποτιθέμενη αγνότητα του ανθρώπινου σώματος. Η πεποίθηση – που υποστηρίζεται από το 51% των ανθρώπων στις Ηνωμένες Πολιτείες – ότι είναι λάθος να εμπλέκεσαι σε ομοφυλοφιλικό σεξ διαμορφώνεται από την ηθικοποίηση της ιερότητας. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να αισθάνονται αηδία ως απάντηση σε ορισμένες σεξουαλικές συμπεριφορές (με τον ίδιο τρόπο που κάνουν τα περισσότερα παιδιά σε όλες τις σεξουαλικές συμπεριφορές), αλλά, για τους ενήλικες, αυτή η συναισθηματική αντίδραση είναι αποτυχία. Η αποστροφή τους δεν αποτελεί έγκυρο σήμα κινδύνου. Και η έρευνά μας δείχνει ότι οι ηθικές πεποιθήσεις που βασίζονται σε ανησυχίες για την ιερότητα αντιπροσωπεύουν μια διαφορετική κατηγορία ηθικής από αυτές που βασίζονται στη βλάβη και τη νομιμότητα. Μπορέσαμε να αλλάξουμε τις πεποιθήσεις των ανθρώπων για την ιερότητα απλά δίνοντάς τους τζίντζερ. Μια ηθική άποψη που αλλάζει με βάση το πόσο νιώθουμε ναυτία μάλλον δεν είναι από αυτές που θέλουμε να μας ενδιαφέρουν πολύ.
Αντιθέτως, πολλοί από εμάς θα προτιμούσαν να ακολουθήσουν ένα σύνολο ηθικών προτύπων που προέρχονται από μια συνεκτική, ορθολογικά προερχόμενη φιλοσοφία για την ενίσχυση της δικαιοσύνης και τον μετριασμό των βλαβών. Ορισμένες ανθρώπινες συμπεριφορές μας κάνουν να νιώθουμε άρρωστοι. Αλλά δεν χρειάζεται να βασιζόμαστε σε αυτά τα συναισθήματα ως βάση για τις ηθικές μας αρχές ή όταν κρίνουμε τους άλλους για αυτό που αισθανόμαστε ανήθικο.
Πριν αποφασίσουμε ότι κάτι δεν πάει καλά, θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε, είναι απλώς ότι με αηδιάζει; Ή, όταν αντιμετωπίζουμε κάτι που φαίνεται να είναι ηθικό δίλημμα, θα κινηθούμε εκ του ασφαλούς και να ψάξουμε για μια τζιτζιμπίρα.
