Πηγή: ΝΕΑ ΑΚΡΟΠΟΛΗ – nea-acropoli.gr: Εσύ πιστεύεις στο Θεό; Είναι ο Θεός αυτός που δίνει νόημα στις ζωές μας, εξηγώντας μας πια είναι η αρχή, το τέλος και ο σκοπός των πραγμάτων; Ή μήπως πρόκειται απλά για μια ανθρώπινη επινόηση στην προσπάθεια να εξηγηθούν φαινόμενα όπως ο θάνατος και το άγνωστο; Πιστεύεις στο καλό και το κακό; Υπάρχει ψυχή; Έχουμε ελεύθερη βούληση ή είμαστε σκλάβοι της μοίρας μας; Πρέπει να εμπιστευτούμε την πίστη ή τη λογική; Ο Νίτσε, που για πολλούς θεωρείται άθεος, έλεγε ότι πίστη είναι το να μη θέλεις να μάθεις τι είναι αληθινό!
Αθεϊσμός – Ιδέες και Κίνημα
Ο Αθεϊσμός είναι ένα κίνημα που παίρνει ρητά στάση ενάντια στο Θεό και στο θρησκευτικό κατεστημένο. Οι άθεοι στοχαστές πιστεύουν ότι δεν υπάρχει Θεός ή θεοί που επηρεάζουν τις ζωές μας με οποιοδήποτε τρόπο, ότι δεν υπάρχει καμία θεϊκή ή υπερφυσική πραγματικότητα και ότι δεν υπάρχει ένα αντικειμενικό και καθολικό πρότυπο ηθικής. Εναντιώνονται στις δεισιδαιμονίες, στους δογματισμούς και σε κάθε είδος ιεραρχίας, τοποθετώντας στη θέση του Θεού την λογική και την επιστημονική μεθοδολογία. Ο Ονφρέι, στην «πραγματεία περί αθεολογίας», δηλώνει πως «Ο Θεός σκοτώνει ότι του αντιστέκεται. Και πάνω απ’ όλα σκοτώνει τη λογική, την ευφυΐα, το κριτικό πνεύμα». Ουσιαστικά οι άθεοι πιστεύουν σε ένα είδος φυσιοκρατίας, αν και υπάρχουν πολλά ρεύματα αθεϊσμού με διαφορετικές τοποθετήσεις.
Ιστορικά, ως ρεύμα ξεκινά στην αρχαία Ελλάδα με εκπροσώπους διάφορους φιλοσόφους όπως ο Πρωταγόρας, ο Επίκουρος και άλλοι. Αρκετοί είναι αυτοί που θεωρούν πως ο ταοϊσμός και ο βουδισμός είναι ένα είδος αθεϊσμού μιας και δεν γίνετε αναφορά σε ένα συγκεκριμένο θεό με την έννοια που τον προσεγγίζουν οι μονοθεϊστικές θρησκείες της Δύσης. Ο αθεϊσμός, αφού πολεμήθηκε έντονα το μεσαίωνα από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, ξανάνθισε τον 18ο αιώνα, στα τέλη του διαφωτισμού και έκτοτε επηρεάζει και υιοθετείται από πολύ κόσμο. Τον περασμένο αιώνα μάλιστα, υπήρξαν κράτη που κηρύχτηκαν επίσημα από τις κυβερνήσεις τους ως «αθεϊστικά κράτη»1.
Άθεοι στοχαστές θεωρούνται, μεταξύ άλλων, ο Φόιερμπαχ, που θεωρούσε το Θεό ανθρώπινη επινόηση, ο Δαρβίνος, διατυπώνοντας τη θεωρία της εξέλιξης έναντι αυτής της δημιουργίας, ο Νίτσε, που πίστευε πως «ο Θεός είναι νεκρός», ο Μαρξ, θεωρώντας τη θρησκεία ως «το όποιο των λαών», ο Φρόιντ, που θεωρεί την πίστη ένα είδος υπαναχώρησης στην παιδική ηλικία και ο Ντόκινς, ο πατέρας του νέου αθεϊσμού. Αυτό που κατάφερε ουσιαστικά το αθεϊστικό κίνημα ήταν να αντικατασταθεί η μυθολογία από την επιστήμη και ο μύθος από την ορθολογική ερμηνεία.
Τα επιχειρήματα
Οι υπερασπιστές του αθεϊσμού έχουν διατυπώσει μια σειρά από επιχειρήματα προκειμένου να στηρίξουν τις ιδέες τους. Τα λεγόμενα «λογικά επιχειρήματα» είναι αυτά που αμφισβητούν, μέσω ενός λογικού συνειρμού, τις ιδιότητες του Θεού (παντοδυναμία, αγαθότητα κλπ), συνεπώς και την ίδια την ύπαρξη του.
Το «παράδοξο της παντοδυναμίας» καλεί να αναρωτηθούμε αν ο παντοδύναμος θεός έχει την ικανότητα να δημιουργήσει έναν βράχο τόσο βαρύ ώστε ούτε ο ίδιος να μη μπορεί να σηκώσει. Αν όχι, τότε δεν είναι παντοδύναμος αφού δεν μπορεί να δημιουργήσει το βράχο και αν ναι, πάλι δεν είναι παντοδύναμος αφού δεν μπορεί να τον σηκώσει.
Άλλοι δυσπιστούν για την ύπαρξη του Θεού, λόγω του κακού που υπάρχει στον κόσμο. Που είναι ο πανάγαθος Θεός όταν αθώα παιδάκια πεθαίνουν λίγο μετά τη γέννα, όταν γεννιούνται άνθρωποι ανάπηροι, δύσμορφοι ή φτωχοί, όταν κυριαρχεί στο κόσμο η διαφθορά και το μίσος, όταν ο πλανήτης ταλανίζεται από φυσικές καταστροφές;
Χιλιοειπωμένο επιχείρημα είναι βέβαια, το τεράστιο κακό που προκαλούν οι ίδιες οι θρησκείες και οι εκφραστές τους. Η εκκλησιαστική ιστορία είναι γεμάτη αίμα και αδικία. Οι θρησκευτικοί πόλεμοι, οι σταυροφορίες, τα συγχωροχάρτια, τα βασανιστήρια της ιεράς εξέτασης, η νομιμοποίηση της αποικιοκρατίας, ο σιωνιστικός και ισλαμικός φονταμενταλισμός των ημερών μας, η τζιχάντ, η θρησκευτική τρομοκρατία και τόσα άλλα αντίστοιχα κεφάλαια της θρησκευτικής ιστορίας έχουν οδηγήσει πολλούς ανθρώπους μακριά από το Θεό και τους φερόμενους ως εκφραστές του στη Γη.
Η ίδια η ύπαρξη πολλών και αντίθετων μεταξύ τους θρησκειών έχει χρησιμοποιηθεί από τους στοχαστές του αθεϊσμού ως ένα ακόμα επιχείρημα κατά του Θεού. Εκ των πραγμάτων η «αλήθεια» της μιας θρησκείας λένε, αναιρεί την «αλήθεια» της άλλης, οπότε δεν υπάρχει κριτήριο που κάνει κάποια ορθότερη από κάποια άλλη…
Εν τέλει τι είναι Θεός;
Πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν, πολλοί είναι αυτοί που αμφισβητούν. Αλλά εν τέλει τι είναι Θεός; Πως μπορούμε να τον ορίσουμε; Μπορούμε; Η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχει ούτε ένας αρχαίος πολιτισμός που να μη στοχάστηκε βαθιά πάνω στην έννοια αυτής της Πρώτης Αιτίας, του αρχικού Δημιουργού, της αιτίας χωρίς αιτία. Είναι αμέτρητοι οι ιερείς, οι φιλόσοφοι και οι καλλιτέχνες που έχουν πει τόσο ωραία λόγια και τόσο ευφάνταστες ιδέες γύρω από αυτό το θέμα.
Αν ο Θεός μπορούσε να οριστεί, θα σήμαινε πως έχει όρια, γεγονός που προκαλεί αντίφαση. Δεν γίνετε να προσεγγίσουμε το μυστήριο μέσω της νόησης αλλά μέσω του μυστικισμού. Οι αρχαίες μυστηριακές θρησκείες, προκειμένου να πετύχουν μια διαισθητική σύνδεση με τη θεότητα, χρησιμοποιούσαν τα σύμβολα.
Η αναζήτηση του Θεού ταυτίζεται με την αναζήτηση της αλήθειας, της σοφίας και της τελειότητας. Ίσως ο καλύτερος «αόριστος ορισμός» του τι είναι Θεός να δόθηκε από τον καρδινάλιο Νικόλαο Κουζάνο2, που λέει πως «ο Θεός είναι ένας κύκλος που έχει το κέντρο του παντού και την περιφέρεια πουθενά ή το αντίστροφο». Ουσιαστικά ο Θεός είναι η αιτία κάθε κοσμογονίας. Είναι το Παν – Ένα, το άπειρο και το απόλυτο, πέρα από κάθε γήινο δυαδισμό.
Τα αντεπιχειρήματα
Εύκολα συμπεραίνουμε λοιπόν, πως τα επιχειρήματα του αθεϊσμού δεν έχουν βάση, ιδιαίτερα με τον φιλοσοφικό τρόπο που προσεγγίσαμε τη θεότητα προηγουμένως. Στο «παράδοξο της παντοδυναμίας» γίνετε το λάθος να αντιμετωπίζεται μια άυλη Ιδέα ως ένα όν με ανθρώπινες ιδιότητες.
Το κακό και το αιματοκύλισμα που έχουν προκαλέσει οι «εκπρόσωποι του Θεού» αποτελεί λόγο για να κριθούν οι ίδιοι και όχι ο Θεός ή η μεταφυσική και υπερβατική φιλοσοφία. Για τα εγκλήματα των χριστιανών, δηλαδή, δεν φταίει σε τίποτα ο Θεός των χριστιανών. Ο Νίτσε έλεγε πως «στην πραγματικότητα υπήρξε μόνο ένας χριστιανός και πέθανε στο σταυρό».
Το γιατί επιτρέπει, όμως, ο πανάγαθος Θεός το κακό στο κόσμο είναι ένα ερώτημα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Το ερώτημα απαντιέται αν στοχαστούμε πάνω στο τι πραγματικά είναι η ελεύθερη βούληση, καθώς και αν μελετήσουμε το Νόμο του Κάρμα. Ουσιαστικά είμαστε πλήρως ελεύθεροι να δράσουμε όπως επιθυμούμε, με θετικό ή αρνητικό τρόπο, αλλά και πλήρως υπεύθυνοι να υποστούμε τις συνέπειες. Σύμφωνα με την ανατολική σοφία, το Κάρμα θα επέμβει όπου χρειάζεται ώστε να λάβουμε από τη ζωή τα μαθήματα που πρέπει για να εξελιχθούμε. Η ελεύθερη βούληση είναι ουσιαστικά ένα «θείο δώρο» που μας επιτρέπει να επιλέξουμε ακόμα και το κακό για χάριν της εξέλιξης. Ακόμα και το φυσικό κακό (φυσικές καταστροφές κλπ) μπορεί να εξηγηθεί με το Νόμο του Κάρμα, αλλά και με το ρητό του Βούδα που λέει ότι «ο πόνος είναι φορέας συνείδησης».
Όσον αφορά τέλος, το επιχείρημα που θέλει την αλήθεια της μιας θρησκείας να αναιρεί την αλήθεια της άλλης, η μεγάλη δασκάλα του εσωτερισμού, Έλενα Μπλαβάτσκυ, έδωσε την απάντηση εδώ και πολλά χρόνια, όταν ίδρυσε το 1875 τη Θεοσοφική Εταιρεία, με σύνθημα: «Καμία θρησκεία ανώτερη από την Αλήθεια»…
Ενάντια στο φανατισμό κάθε είδους
Την εποχή του διαφωτισμού, ο Βολτέρος θεωρούσε πως «ο θεσμός της θρησκείας υπάρχει μόνο για να διατηρεί την ανθρωπότητα σε τάξη και να κάνει τους ανθρώπους να διεκδικούν την εύνοια του Θεού με την αρετή τους. Οτιδήποτε σε μια θρησκεία δεν πληροί αυτόν τον στόχο πρέπει να θεωρείται ξένο ή επικίνδυνο».
Οι ιδεαλιστές φιλόσοφοι απανταχού της Γης εναντιώνονται σε κάθε είδους φανατισμό και δογματισμό, ξεπερνώντας ψευτοδιλήμματα όπως το «πίστη ή λογική». Ο αθεϊσμός δεν παύει ουσιαστικά να αποτελεί μια άλλη μορφή πίστης, μια άλλη μορφή δόγματος. Η πίστη στην ανυπαρξία των θεών είναι και αυτό με τη σειρά του άλλο ένα δόγμα, τόσο αβάσιμο και τυφλό όσο οι θρησκευτικοί φονταμεταλισμοί των καιρών μας. Ο Χάξλεϋ αναφέρει πως «αν η πίστη οριστεί ως μια πεποίθηση που βρίσκεται πέρα από την αποδειξιμότητα, τότε τόσο οι θρησκείες όσο και ο αθεϊσμός αποτελούν μορφές πίστης».
Η εσωτερική φιλοσοφία γεφυρώνει το χάσμα που έχει δημιουργηθεί μεταξύ της δογματικής θρησκείας και της άθεης επιστήμης, θεωρώντας πως πίστη και λογική, διαίσθηση και συλλογισμός, είναι εξίσου χρήσιμα εργαλεία για τον άνθρωπο αναζητητή. Ο φιλόσοφος έχει και χρειάζεται να χρησιμοποιεί τόσο το αριστερό (λογική, ανάλυση κλπ) όσο και το δεξί ημισφαίριο (φαντασία, διαίσθηση κλπ) του εγκεφάλου του, χρειάζεται να στοχεύει στο σύνθετη λειτουργία του.
Προς ένα Νέο Μυστικισμό
Ο Θεός είναι πάνω και πέρα από τα διάφορα ονόματα και τις διάφορες ερμηνείες που κατά καιρούς του δίνονται από τα διάφορα δόγματα. Δεν έχει σημασία αν θα ονομαστεί Γιάχβε ή Αλλάχ, Ταο, φυσικός νόμος ή μαθηματικός τύπος. Δεν αποτελεί ιδιοκτησία κάποιων. Μπορούμε να γνωρίσουμε τον Δημιουργό, παρατηρώντας το σύμπαν, δηλαδή τη δημιουργία Του. «Όταν η ψυχή είναι ξύπνια, αισθάνεται το Θεό παντού, μέσα στα πάντα. Βλέπει τη Θεία Σκέψη στην αρμονία των γεωμετρικών δομών των κρυστάλλων, των νιφάδων του χιονιού, των αλυσίδων του DNA. Νιώθει την παρουσία του Θεού μέσα στα μαθηματικώς δομημένα πέταλα του λουλουδιού, στις σπείρες των κοχυλιών, στο ρυθμό των κυμάτων της θάλασσας, στην αρμονία των πλανητικών αποστάσεων. Η ίδια η ζωή και οι χιλιάδες μορφές της είναι γεμάτες από Θεία πνοή» 3.
Χρειάζεται ένας νέος μυστικισμός που θα οδηγήσει τον κόσμο στο να αντιλαμβάνεται την ύπαρξη της θεότητας με φυσικό τρόπο. Εν τέλει πράγματι είναι ο Θεός άμεσα συσχετισμένος με το νόημα της ζωής. Κάθε δρόμος αυτοπραγμάτωσης οδηγεί στη σοφία και τη γαλήνη, οδηγεί στο Θεό. Ο Λέο Μπουσκάλια συνδυάζει το Θεό με τη καθημερινή ζωή πιστεύοντας πως «το ταλέντο σου είναι το δώρο του Θεού σε σένα. Τι θα κάνεις με αυτό είναι το δικό σου δώρο προς το Θεό».
Σημειώσεις
1 – Το 1967 η Αλβανία κηρύχτηκε το πρώτο αθεϊστικό κράτος στον κόσμο
2 – Μύστης του 15ου αιώνα, επηρεασμένος από τη σοφία της ανατολής
3 – Γεώργιος Αλβαράδο Πλάνας, «Τα τρία κέντρα του μυστηρίου»
Πηγές
Άρθρα:
• Περιοδικό Ζενίθ (τεύχος 13, σελ. 36): Αθεολογία – φιλόσοφοι και επιστήμονες εναντίον του νέου μεσαίωνα – Κλεάνθης Γρίβας
• Wikipedia: «God», «Religion», «Atheism», «Agnosticism», «Idealism»
Βιβλία:
• Θρησκείες και Δόγματα – Εκδόσεις Κέδρος – Άνταμ Χιούμ Κέλι
• Τα τρία κέντρα του μυστηρίου – Εκδόσεις Νέα Ακρόπολη – Γ. Α. Πλάνας
• Μεγάλες Ιδέες που άλλαξαν τον κόσμο – Εκδόσεις διόπτρα – Ben Dupre
• Παιχνίδια στον καθρέφτη – Εκδόσεις Νέα Ακρόπολη – Δέλια Στάινμπεργκ Γκουθμάν
• 999 μαργαριτάρια της ανθρώπινης σκέψης – Εκδόσεις Άγνωστο
• 100 φιλόσοφοι – Εκδόσεις Σαββάλας – Peter King
• Νίτσε για πρωινό – Εκδόσεις Κέδρος – Τζον Φέργκιουσον
