Avatar

Σκηνοθεσία: James Cameron
Πρωταγωνιστούν: Sam Worthington, Zoe Saldana, Sigourney Weaver

Σε ένα ίσως όχι πολύ μακρινό μέλλον oι άνθρωποι ανακαλύπτουν ένα νέο πλανήτη με το όνομα Πανδώρα. Ο πλανήτης έχει ένα ορυκτό, που είναι πολύ σημαντικό καύσιμο γι’ αυτούς. Οι άνθρωποι προσπάθησαν πρώτα να εξευγενίσουν τους «άγριους ιθαγενείς» κι επειδή δεν κατάφεραν να το κάνουν, προσπαθούν με τη βία των όπλων να κατακτήσουν τον πλανήτη. Σύμμαχός τους η επιστήμη, που τους προμηθεύει με ισχυρά όπλα. Οι επιστήμονες μάλιστα καταφέρνουν να δημιουργήσουν γενετικά υβρίδια παίρνοντας το DNA ανθρώπων. Έτσι δημιουργούν σώματα όμοια με αυτά των ιθαγενών, τα οποία είναι πολύ μεγαλύτερα από των ανθρώπων, με μπλε χρώμα δέρματος και προσαρμοσμένα στην ατμόσφαιρα του πλανήτη, όπου κανένα ανθρώπινο σώμα δεν μπορεί να αντέξει χωρίς μάσκα οξυγόνου. Έτσι λοιπόν ο επιστήμονας γίνεται ένας μικρός θεός, αφού διοχετεύει τη συνειδητή σκέψη του ανθρώπου στο αβατάρ του και τον κάνει να νοιώθει και να βιώνει σαν πραγματικότητα ό,τι ζει και βιώνει το αβατάρ του. Είναι σαν μια άμεση τοποθέτηση μιας ψυχής σε ένα σώμα.

Υπάρχει μια έντονη κινηματογραφική πλοκή, αφού αυτός που στέλνεται σαν κατάσκοπος τελικά ερωτεύεται τη φύση του πλανήτη και τους κατοίκους της. Ασπάζεται τα ήθη και έθιμά τους και μυείται στις τελετουργίες τους. Με τη βοήθειά τους συνειδητοποιεί ότι ο σεβασμός τους στη Μεγάλη Μητέρα Φύση και η πίστη τους ότι όλα γύρω μας αποτελούν μια δανεική ενέργεια που πρέπει να φυλάμε και να χρησιμοποιούμε προσεκτικά είναι που κάνουν την ζωή τους να είναι ευτυχισμένη και να έχει νόημα. Σταδιακά γνωρίζει έναν πολύ διαφορετικό κόσμο, που πριν δεν μπορούσε να τον φανταστεί, ούτε και να τον καταλάβει και αντιλαμβάνεται ότι βάρβαρος και απολίτιστος δεν είναι αυτός που δεν έχει αναπτύξει τεχνολογία, αλλά αυτός που έχει χάσει τις αξίες του στον βωμό του κέρδους.

Η ταινία θίγει φλέγοντα ζητήματα της εποχής μας αλλά και παλαιότερων εποχών. Η ιστορία μας είναι γεμάτη από κατακτήσεις «βάρβαρων φυλών» με σκοπό το κέρδος και την εκμετάλλευση. Μπορεί να αλλάξει από καιρό σε καιρό η δικαιολογία της εισβολής (άλλοτε πάμε για να εκχριστιανίσουμε κι άλλοτε για να εκδημοκρατίσουμε) όμως η μέθοδος είναι πάντα ίδια και διαφοροποιείται σε σχέση με την τεχνολογική δυνατότητα κάθε εποχής. Ο δρόμος για την κόλαση είναι, όπως λέγεται, στρωμένος από αγαθές προθέσεις και μπορεί κάποιες φορές ο φανατισμός και η πίστη στην σημαντικότητα των δικών μας αξιών να μας κάνει ανίκανους να καταλάβουμε μια άλλη αλήθεια. Πόση όμως δικαιοσύνη μπορεί να έχει ένας άνθρωπος ή ένας πολιτισμός όταν δεν είναι σε θέση να κατανοήσει αυτήν την «άλλη αλήθεια»; Χωρίς δικαιοσύνη μπορεί να υπάρχει αλήθεια; Μπορεί να υπάρχει πραγματική αγάπη; Μπορεί να υπάρχει γνώση; Μάλλον όχι. Τότε λοιπόν αυτό που μπορεί να απομακρύνει τον άνθρωπο από το φανατισμό και οποιαδήποτε μορφή τρομοκρατίας είναι η γνώση που φέρνει μαζί της την κατανόηση. Πρέπει να μάθει, να γνωρίσει, για να γίνει πιο σφαιρικός, δηλαδή ολιστικός άνθρωπος. Η γνώση επίσης οδηγεί στην ικανότητα επιλογής, άρα στην ελευθερία (αυτό συμβολίζεται και στο πέταγμα του πρωταγωνιστή με το δράκο) κι αυτό είναι πολύ επικίνδυνο για τους μηχανισμούς άμυνας κάθε συντηρητισμού.

Αβατάρ (Avatar) ονομάζονται στην Ινδουιστική θρησκεία οι θείες ενσαρκώσεις ανώτερων όντων ή του Υπέρτατου Όντος (Θεού) στη γη. Για παράδειγμα ο Βισνού, ο Σίβα, ο Γκανέσα θεωρείται ότι έχουν έλθει στη γη με μορφή αβατάρ. Αντίστοιχα ο Χριστός και ο Μωάμεθ περιγράφονται από Ινδουιστές ως αβατάρ.

Όταν δηλαδή ένας θεός χρησιμοποιεί μια έτοιμη προσωπικότητα, για να μεταδώσει το μήνυμά του. Για τις θρησκείες της Ανατολής η έννοια Αβατάρ ήταν η ανώτερη έκφραση ενός φωτισμένου όντος, επειδή δεν ήταν δεμένο στον τροχό των ενσαρκώσεων και άρα είχε απόλυτη ελευθερία επιλογών, την οποία χρησιμοποιούσε για να σκλαβωθεί εκούσια στην ύλη μόνο και μόνο για να διδάξει από αγάπη τους ανθρώπους.

Την έννοια του απεσταλμένου έχει και ο πρωταγωνιστής, αλλά επειδή δεν είναι ένα φωτισμένο πνεύμα και ούτε ο στόχος του είναι ευγενικός, τελικά καταφέρνει όχι να διδάξει τους άλλους, αλλά να διδαχθεί από αυτούς. Εδώ δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και το γεγονός ότι πρόκειται για έναν ανάπηρο. Όση όμως σωματική δύναμη του λείπει τόση έχει στο ψυχικό επίπεδο κι αυτό είναι που έχει σημασία, γιατί οι εσωτερικές του αξίες και ικανότητες θα τον μεταμορφώσουν σε πολεμιστή του φωτός. Οι δοκιμασίες που θα περάσει και που τις συναντάμε σε όλους τους παραδοσιακούς πολιτισμούς (Ινδιάνους κ.λπ.) γίνονται με σκοπό να καταφέρει να βγάλει κάθε εσωτερική δύναμη και αρετή. Έτσι εξηγείται και ο συμβολισμός του πετάγματος με δράκο που είναι μια δοκιμασία που μόνο οι πολύ ικανοί μπορεί να καταφέρουν.

Η ταινία έχει αντλήσει πολλά στοιχεία από τους Ινδιάνους. Η ίδια ιστορία παρατηρείται και σε άλλες ταινίες (Χορεύοντας με τους λύκους, Ο τελευταίος των Μοικανών, κ.α.). Ίσως είναι σήμερα πιο επιτακτική από ποτέ η ανάγκη για μια οικολογική συνείδηση έτσι όπως την αντιλαμβάνονταν αυτοί οι παραδοσιακοί πολιτισμοί. Έτσι όπως μας την άφησε το 1855 ο αρχηγός των Ινδιάνων Σηάτλ στην απάντησή του προς τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, όταν αυτός του ζήτησε να αγοράσει την γη τους. Κάποιες προτάσεις από το κείμενο αυτό μοιάζουν με όσα διαδραματίζονταν στην ταινία.

«…Καθετί πάνω σε αυτή τη γη είναι ιερό για το λαό μου.
…Ο χυμός που τρέχει μέσα στα δένδρα περιέχει τις μνήμες του ανθρώπου με το ερυθρό δέρμα. Είμαστε ένα τμήμα της γης και αυτή είναι τμήμα του εαυτού μας.
…. Τα ποτάμια είναι αδέλφια μας, αυτά σβήνουν τη δίψα μας.
…. Ο αέρας είναι κάτι το πολύτιμο για τον άνθρωπο με το ερυθρό δέρμα,
γιατί όλα τα πράγματα μοιράζονται την ίδια πνοή: το ζώο, το δέντρο και ο άνθρωπος. Ο αέρας μοιράζεται το πνεύμα του μ’ όλη τη ζωή που συντηρεί. Όλα όσα επηρεάζουν τη γη επηρεάζουν και τα παιδιά της γης.
…Όταν οι άνθρωποι φτύνουν στο χώμα, φτύνουν τον εαυτό τους. Δεν ύφανε ο άνθρωπος το δίχτυ της ζωής. Είναι μόνο μία κλωστή του. Όλα όσα θα κάνει κανείς στο δίχτυ θα τα κάνει στον εαυτό του.
…..Όλα τα πράγματα συνδέονται μεταξύ τους όπως το αίμα ενώνει
μια οικογένεια».

Στο τέλος της ταινίας υπάρχει μια εντυπωσιακή συνεργασία όλης της φύσης για να διωχθούν οι εισβολείς-άνθρωποι που καταστρέφουν τα πάντα για το συμφέρον τους. Η Μεγάλη Μητέρα ακούει τον καημό των ιθαγενών και αντιδρά. Η πίστη στη Μεγάλη Μητέρα η αλλιώς Μητέρα Γη είναι ένα μητριαρχικό αρχετυπικό μοντέλο που επαναλαμβάνεται σε διάφορες μυθολογίες στον κόσμο. Το αρχέτυπο της Μεγάλης Μητέρας που το συναντάμε ήδη από την νεολιθική εποχή, αναπαριστάνεται με ειδώλια γονιμότητας, τα οποία ανάλογα με τη μορφή τους συμβόλιζαν την αγνότητα, τη γονιμότητα και τη σοφία. Στην ταινία η Μεγάλη Μητέρα είχε το όνομα Έηβα. Μόνο που η Έηβα δεν ασχολείται συνήθως με τα προβλήματα των όντων και δεν το κάνει από έλλειψη αγάπης για αυτούς ή από αδιαφορία. Όπως το λέει πολύ ξεκάθαρα στον πρωταγωνιστή η ιθαγενής φίλη του, δεν παίρνει το μέρος κάποιων, επειδή είναι μητέρα όλων των πλασμάτων, ακόμη κι αυτών που την πληγώνουν. Αυτό που φροντίζει είναι να διατηρείται η ισορροπία της ζωής. Είναι ένας ρυθμιστής της ενέργειας της ζωής.

Ο πιο ιερός της τόπος στην ταινία είναι το ιερό δέντρο, που εμπεριέχει τις μνήμες όλων των προγόνων. Και πάλι σε πολλούς πολιτισμούς συναντάμε την έννοια του δέντρου της ζωής. Σύμφωνα με τον Mircea Eliade, το δέντρο αντιπροσωπεύει το διαρκώς αναγεννώμενο σύμπαν, την αστείρευτη πηγή της ζωής, εκφράζει την ιερότητα του κόσμου, τη γονιμότητά του, είναι το Δέντρο της Ζωής και της Αθανασίας, του Πεπρωμένου, της Γνώσης και πλήθος άλλα. Στους Σκανδιναβούς συναντάμε το Yggdrasil το γιγαντιαίο Δέντρο του Κόσμου, που συνδέει τους εννέα κόσμους της σκανδιναβικής κοσμολογίας. Στην Εβραϊκή Καμπάλα έχουμε πάλι το Δέντρο της Ζωής στην κοσμολογία της. Για τους τουρκικούς και άλλους λαούς της Νότιας Σιβηρίας το σύμπαν αποτελείται από τρεις ζώνες: την άνω (ουρανός), μέση (γη) και κάτω (υποχθόνιο) κόσμο, που τη συνδέει το δέντρο που ονομάζουν πλούσια σημύδα ή σιδερένια λεύκα. Μάλιστα στα κλαδιά του κουρνιάζουν οι ψυχές των παιδιών και των ζώων. Αυτό το Κοσμικό Δέντρο ορίζει, οργανώνει και ενώνει τις τρεις βασικές περιοχές του σύμπαντος. Τα επάνω κλαδιά του σκιάζουν την κατοικία του ουράνιου θεού κι οι ρίζες του βυθίζονται στον κάτω κόσμο. Στους λαούς αυτούς υπήρχε η πίστη πως οι σαμάνοι ταξιδεύουν στον πάνω ή στον κάτω κόσμο σκαρφαλώνοντας πάνω στο δέντρο αυτό. Επίσης ας μην ξεχνάμε και το Δέντρο της Γνώσης της Βίβλου με τους πολύτιμους καρπούς της γνώσης.

Αυτό λοιπόν είναι και στην ταινία το δέντρο των προσευχών, που μαζεύει τις μνήμες όλων των πεθαμένων και μέσα από το οποίο ακούγεται η φωνή τους. Είναι η παρουσία της Έηβα και ίσως δεν είναι τυχαία η ομοιότητα με την λέξη Εύα, που στα εβραϊκά σημαίνει ζωή.

Πέρα όμως από τους συμβολισμούς, πρέπει να δούμε και την αντιστοιχία με την πραγματικότητα. Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε αυτήν την ταινία σαν ένα είδος καλλιτεχνικής αντίστασης του σκηνοθέτη απέναντι στην καταστροφή ενός από τους μεγαλύτερους πνεύμονες της γης, του δάσους του Αμαζονίου. Είναι γεγονός ότι οι Ινδιάνοι του Αμαζονίου βίωσαν αυτή την καταστροφή της γης τους, το ξερίζωμα των δέντρων και την εξαφάνιση των δασών. Για αυτούς δεν ήταν απλώς μια καταπάτηση αλλά ένας ξεριζωμός από ίδια την πηγή της ζωής τους. Αυτό γίνεται εδώ και χρόνια και τώρα πια αρχίζουν οι φωνές που αντιστέκονται σε αυτή την καταστροφή να πληθαίνουν. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι καταλαβαίνουν αυτό που ο αρχηγός Ινδιάνος πριν 160 χρόνια είχε εκφράσει με τόσο ποιητικά λόγια:

«…γιατί δεν ξέρουμε τι θα γίνει όταν θα έχουν εξολοθρευτεί όλοι οι βούβαλοι, όταν θα έχουν δαμαστεί όλα τα άγρια άλογα, όταν οι πιο μυστικές γωνιές των δασών θα μυρίζουν άνθρωπο και όταν η θέα προς τους πράσινους λόφους θα εμποδίζεται από ένα πλήθος από σύρματα που μιλάνε. Πού είναι το πυκνό δάσος; Εξαφανίστηκε. Πού είναι ο αετός; Εξαφανίστηκε!».

Έτσι τελειώνει η ζωή και αρχίζει η επιβίωση……”