Ο έρωτας για τον Πλάτωνα είναι ένας δαίμονας που ενώνει τον Ουρανό με τη Γη, που διψά για να τα έχει όλα αλλά όσα και να έχει πάντα νιώθει φτωχός, όπως ένας εραστής της σοφίας, ένας φιλόσοφος. Ποια είναι όμως η άποψη του Αριστοτέλη για τον έρωτα; Εδώ τα πράγματα δυσκολεύουν.
O Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει ότι ο Αριστοτέλης είχε συγγράψει δύο πραγματείες για τον έρωτα, υπό τους τίτλους “Ερωτικός” (1 βιβλίο) και “Θέσεις ἐρωτικαί” (4 βιβλία). Αυτά τα βιβλία δυστυχώς δεν έχουν διασωθεί. Αν είχαν διασωθεί θα γνωρίζαμε σίγουρα περισσότερα για την άποψή του πάνω στον έρωτα. Έτσι, μας μένει να εξάγουμε την άποψή του από τα διάφορα αποσπάσματα για τον έρωτα που έχει σε άλλα του κείμενα.
Στο έργο του Μετά τα Φυσικά αναφέρεται στον έρωτα ως μια κοσμογονική αρχή, στη θεωρία του Εμπεδοκλή που διδάσκει ότι ο κόσμος κυβερνάται από 2 αντιμαχόμενες δυνάμεις, τον Έρωτα (Φιλότης) και τη Διαμάχη (Νείκος). Άρα, ο ίδιος ο έρωτας είναι μια σημαντική αρχή που κάνει τα όντα να έρχονται κοντά, το ένα με το άλλο, και δημιουργεί ενότητα και σύνθεση. Αυτή όμως η θεώρηση για τον έρωτα δεν αρκεί εφόσον θέλουμε να δούμε πώς δρα ο έρωτας στις σχέσεις μεταξύ προσώπων.
Η πρώτη εντύπωση για τον έρωτα στον Αριστοτέλη μας κάνει να πούμε ότι ο έρωτας είναι καταρχήν μια υπερβολή και για αυτό δεν είναι αρετή αφού κάθε αρετή είναι ένα χρυσό μέσο μεταξύ δύο άκρων. Για τον Αριστοτέλη, στο έργο του “Ρητορική”, ο έρωτας, μπορεί να σε “τυφλώσει” επειδή ακόμα και έναν κακό άνθρωπο μπορείς να τον βλέπεις ως καλό. Ο ερωτευμένος είναι σαν αυτόν που είναι άρρωστος, που υποφέρει και διψά, και ποθεί να ξεδιψάσει. Υποφέρει όταν του λείπει το πρόσωπο με το οποίο είναι ερωτευμένος και δεν μπορεί να ηρεμήσει.
Στα Ηθικά Ευδήμια τονίζει τον παράφορο χαρακτήρα του έρωτα που μας βάζει να κάνουμε πράγματα που μετά θα τα μετανιώσουμε. Και για αυτό οι υπόλοιποι άνθρωποι έχουν την τάση να συγχωρούν τον παραλογισμό όσων είναι ερωτευμένοι.
Στα Ηθικά Νικομάχεια συγκρίνει τη φιλία με τον έρωτα και λέει:
“όπως για τους ερωτευμένους το να βλέπουν το αγαπημένο τους πρόσωπο είναι ό,τι τους ευχαριστεί περισσότερο από όλα και προτιμούν αυτήν την αίσθηση περισσότερο από όλες τις άλλες αισθήσεις, επειδή με αυτήν, κατά κύριο λόγο, σχετίζεται ο έρωτας και από αυτήν γεννιέται, έτσι και για τους φίλους το πιο επιθυμητό πράγμα είναι να περνούν μαζί τις ώρες και τις μέρες τους”.
Αυτό, όμως, που μας κινεί το ενδιαφέρον είναι η θέση του για τον έρωτα στο έργο του Αναλυτικά Πρότερα. Εκεί διαχωρίζει τον έρωτα σε δύο πλευρές, στην πλευρά του πάθους που αναζητά την ένωση μέσα από το σεξ και στη δεύτερη πλευρά που ο έρωτας είναι η επιθυμία για μια ένωση μέσω της φιλίας. Κατά τον Αριστοτέλη, ο στόχος της ερωτικής αγάπης θα πρέπει να είναι η επιθυμία δημιουργίας φιλίας και όχι η σαρκική πράξη, η οποία δεν αποτελεί από μόνη της σκοπό, αφού απλώς συντελεί στη δημιουργία της φιλίας.
Αυτό που αρχίζει ως απλή επιθυμία είναι δυνατόν να μεταμορφωθεί σε πραγματική αγάπη όταν η αντίληψη της σωματικής ομορφιάς και η ερωτική επιθυμία που ξυπνά από την ομορφιά εκείνη είναι δυνατόν να επεκταθεί στην ομορφιά του χαρακτήρα του άλλου προσώπου. Ο Αριστοτέλης τονίζει στα Ηθικά Νικομάχεια ότι η έντονη ποιότητα της ερωτικής αγάπης είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί στην πλήρη ενάρετη μορφή της μόνο ανάμεσα στα ανδρόγυνα, στον τύπο της πιο θεμελιακής σχέσης που οι άνθρωποι τείνουν να συνάπτουν μέσα στην κοινωνία.
Είναι ο φίλος και όχι ο εραστής, κατά τον Αριστοτέλη, που επιθυμεί την ύπαρξη και τη ζωή του φίλου του για χάρη εκείνου. Η φιλία σύμφωνα με τον αριστοτελικό ορισμό της ως αγάπη προς ένα πρόσωπο που επιθυμεί το καλό του για χάρη αυτού του προσώπου που αγαπάμε και όχι για δική μας χάρη, είναι σε θέση να προσφέρει πολύ περισσότερα στην ανθρώπινη συμβίωση απ’ ότι ο έρωτας. Ο έρωτας είναι δυνατόν να αποτελέσει αγαθό για την κοινωνία μόνο αν ενδεχομένως συντελέσει στη δημιουργία φιλίας ανάμεσα στους ανθρώπους, ή οποία αποτελεί κατά τον Αριστοτέλη τον βασικό συντελεστή της ευδαιμονίας, αφού δημιουργεί την ομόνοια, η οποία είναι απαραίτητη για την πολιτική συμβίωση και, πιο σημαντική ακόμη και από την δικαιοσύνη.
Με λίγα λόγια..
Μπορεί ο έρωτας κατά τον Αριστοτέλη να μην έχει τη λογοτεχνική χάρη και την ζωηράδα όπως στη διδασκαλία του Πλάτωνα αλλά είναι ένα αρχικό στάδιο δημιουργίας μιας στενότερης σχέσης που υπερβαίνει τον σαρκικό πόθο. Είναι μια μεγάλη και δυναμική, και άρα και ίσως επικίνδυνη, εσωτερική δύναμη που αν μπορεί να τιθασευτεί και να διοχετευτεί σωστά θα μπορέσει να βοηθήσει στην καλύτερη σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων. Ανθρώπων που ποθούν ο ένας τον άλλον αλλά που ακόμα και στις δύσκολες στιγμές, μπορούν να παραμένουν μαζί, ακλόνητοι, επειδή αγαπιούνται κι έτσι ξεπερνούν μαζί τις δυσκολίες της ζωής, μέσα από αυτή τη στέρεη σχέση.
Και τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η λέξη φιλία βγαίνει από το ρήμα “φιλώ” το οποίο σημαίνει και “αγαπώ”.
Δείτε τι είναι ο έρωτας για τον Πλάτωνα και άλλα άρθρα για τις σχέσεις:
Ο Ερωτευμένος Πλάτωνας: Μήπως είσαι φιλόσοφος και δεν το ξέρεις;
Μπορεί η επιστήμη να θεραπεύσει ραγισμένες καρδιές;
Απλή επιθυμία ή έρωτας;
Πηγές:
- Ηθικά Νικομάχεια, Εκδόσεις Κάκτος
- Ηθικά Ευδήμια, Εκδόσεις Κάκτος
- Ρητορική, Εκδόσεις Κάκτος
- ekivolos.gr
- nea-acropoli.gr
Πρέπει να έχετε συνδεθεί για να σχολιάσετε.