Η τέχνη της συζήτησης
Το μυστικό της επιτυχίας του Σωκράτη ήταν πως δεν παρίστανε το δάσκαλο σε κανένα. Αντίθετα, πλησίαζε το συνομιλητή του κι έδειχνε πως ήθελε να μάθει ο ίδιος από εκείνον. Δε δίδασκε, λοιπόν, όπως οι συνηθισμένοι δάσκαλοι. Όχι. Εκείνος συζητούσε.
Αλλά δε θα γινόταν ποτέ τόσο διάσημος, αν άκουγε μονάχα δίχως να μιλάει. Ούτε και θα έφτανε, βέβαια, ποτέ να καταδικαστεί σε θάνατο. Πάντως, στην αρχή τουλάχιστον προτιμούσε να κάνει ερωτήσεις παρά να δίνει απαντήσεις. Συχνά, μάλιστα, δήλωνε, στην αρχή της συζήτησης, ότι ο ίδιος δεν ήξερε τίποτα. Στη συνέχεια, όμως, κατάφερνε το συνομιλητή του να διακρίνει μόνος του τις ατέλειες και τις αδυναμίες των συλλογισμών του. Στριμωγμένος τότε αναγκαζόταν να παραδεχτεί ποιο ήταν το σωστό και ποιο το άδικο.
Λένε ότι η μητέρα του Σωκράτη ήταν μαμή. Ο ίδιος, πάντως, παρομοίαζε την τέχνη του στη συζήτηση με την τέχνη της μαμής. Γιατί δεν είναι βέβαια η μαμή, αυτή που γεννάει το παιδί. Το παιδί το γεννάει η μάνα του. Η μαμή, όμως, είναι δίπλα της και τη βοηθάει την ώρα της γέννας. Ο Σωκράτης, λοιπόν, θεωρούσε καθήκον του να βοηθάει το συνομιλητή του να «γεννήσει» την ορθή γνώμη. Γιατί η αληθινή γνώση έρχεται πάντα από μέσα μας. Δεν μπορούμε να την πάρουμε απέξω, όπως δεν μπορούμε και να τη μεταδώσουμε στους άλλους σταλάζοντάς τη μέσα στο κεφάλι τους.
Μόνο η γνώση που έρχεται από μέσα μας είναι αληθινή γνώση.
Εξηγώ: η ικανότητα να γεννάμε παιδιά, είναι μια ικανότητα φυσική για όλους τους ανθρώπους. Το ίδιο μπορούν κι όλοι οι άνθρωποι να γνωρίσουν τις φιλοσοφικές αλήθειες, αν χρησιμοποιήσουν το μυαλό τους. Όταν ο άνθρωπος «μαθαίνει», βάζει το μυαλό του να δουλέψει και απλούστατα ενεργοποιεί μια δυνατότητα που έχει μέσα του.
Παριστάνοντας πως δεν ήξερε τίποτα, ο Σωκράτης ανάγκαζε τους ανθρώπους να βάλουν το μυαλό τους να δουλέψει. Μπορεί να ήξερε περισσότερα απ’ όσα ομολογούσε στην αρχή της συζήτησης. Μπορεί να φερόταν υποκριτικά παριστάνοντας το χαζό. Αυτό, η ιστορία της φιλοσοφίας το ονόμασε σωκρατική ειρωνεία. Με τον τρόπο αυτό, πάντως, μπορούσε να ξεμπροστιάζει τα λάθη και τις αδυναμίες στη σκέψη των Αθηναίων. Πολλές φορές, μάλιστα, αυτό συνέβαινε στην Αγορά – μπροστά σε όλους δηλαδή. Μια συνάντηση με τον Σωκράτη ήταν για πολλούς συνώνυμο της δημόσιας γελοιοποίησης.
Δεν είναι, λοιπόν, καθόλου παράξενο που στο τέλος κατάντησε, για πολλούς, ενοχλητικός κι εκνευριστικός, προπάντων για τους δυνατούς και τους ισχυρούς της αθηναϊκής κοινωνίας. Η Αθήνα μοιάζει με μια τεμπέλικη φοράδα, έλεγε Ο Σωκράτης, κι ο ίδιος με μια αλογόμυγα, που την τσιμπάει δυνατά στα πλευρά της, για να την ξυπνήσει.
(..)
Το 399 π.Χ. κατηγορήθηκε ότι «διαφθείρει τους νέους» και «ασεβεί προς τους θεούς».
Με πλειοψηφία λίγων μόλις ψήφων, κρίθηκε ένοχος από ένα δικαστήριο πενήντα δικαστών. Θα μπορούσε, ασφαλώς, να ζητήσει χάρη και, εν πάση περιπτώσει, θα μπορούσε να σώσει τη ζωή του, αν δεχόταν να φύγει από την Αθήνα. Αλλά αν το έκανε, δε θα ήταν ο Σωκράτης. Το πρόβλημα ήταν πως θεωρούσε τη συνείδησή του -και την αλήθεια- σημαντικότερη από τη ζωή του. Στην απολογία του, διαβεβαίωσε ότι είχε ενεργήσει με μοναδικό γνώμονα το καλό της πατρίδας. Αλλά καταδικάστηκε, και μάλιστα σε θάνατο. Λίγο αργότερα, παρουσία των πιο στενών του φίλων, ήπιε το κώνειο. “Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΟΦΙΑΣ”, ΓΙΟΣΤΕΪΝ ΓΚΑΑΡΝΤΕΡ, ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΙΒΑΝΗ
Δείτε επίσης:
18 Μαθήματα Ζωής που μας Διδάσκει ο Σωκράτης
Δέκα εργαλεία καθημερινής ζωής από τον Σωκράτη
Σωκράτης: Μάθε τι αξίζεις άνθρωπε και γίνε θεός του εαυτού σου
Αρχαία ελληνική φιλοσοφία: Μακρινές ιδέες ή ένα σύγχρονο εργαλείο;
