Πηγή: ΝΕΑ ΑΚΡΟΠΟΛΗ – nea-acropoli.gr: «Οι άνθρωποι έχουν μια ψυχή που ζει για πάντα, ζει ακόμη και μετά τη στιγμή που το σώμα έχει γίνει πια χώμα. Υψώνεται στον καθαρό αγνό αέρα, πέρα από τα απαστράπτοντα αστέρια.» Hans Christian Andersen, Η μικρή γοργόνα
Μια αρχετυπική εικόνα και μια κλασική ανάμνηση εντυπωμένη στη συνείδηση κάθε ανθρώπου αποτελεί εκείνη του παππού ή της γιαγιάς, που διηγείται παραμύθια στα εγγόνια. Δεν έχει τόσο σημασία αν η ανάμνηση είναι αυτοβιογραφική ή μη, ούτε αν το πρόσωπο που διηγείται είναι άνδρας ή γυναίκα. Αυτό που παίζει ρόλο και προσδίδει δύναμη στην εικόνα, είναι το μήνυμα που αναδύεται μέσα από τη διήγηση ενός παραμυθιού.
Ιδιαίτερα το κλασικό παραμύθι πηγάζει από τη χιλιόχρονη παράδοση της ανθρωπότητας και αποτελεί μια ιστορία που στέκεται περήφανα δίπλα στον μύθο. Μέσα από απίθανες και μαγικές εικόνες με συμβολική σημασία το παραμύθι χαρίζει μια ματιά στο συλλογικό ασυνείδητο της εξέλιξής μας, τρέφει τη φαντασία, διδάσκει αλήθειες για τη ζωή και τον θάνατο, και λυτρώνει από το υπαρξιακό άγχος.
Ναι, ένα παραμύθι είναι όντως μια πύλη που ανοίγει μπροστά μας έναν κόσμο μαγικό και φανταστικό, όχι όμως αγγελικά πλασμένο. Επειδή το παραμύθι είναι η ίδια η ζωή, με δοκιμασίες, λύπη και πόνο. Αλλά όταν οι εσωτερικές δυνάμεις ξεπεράσουν τα εμπόδια, επέρχονται ο ενθουσιασμός, οι κατακτήσεις, η λύτρωση και η αγάπη. Γι’ αυτό ίσως ένα παραμύθι μιλάει στον άνθρωπο κάθε ηλικίας, κάθε εποχής και κάθε πολιτισμού. Προσφέρει ηθικά διδάγματα στις παιδικές καρδιές που προσπαθούν να βρουν τη θέση τους σε αυτόν τον κόσμο και υπενθυμίζει στους πιο ώριμους ανθρώπους το νόημα της ζωής. Σε όλους όμως ξυπνάει την ψυχή…
Σας προσκαλούμε λοιπόν σε ένα μαγικό ταξίδι, για να θυμηθούμε αγαπημένα παραμύθια της δυτικής μας παράδοσης. Πολυάριθμοι οι συμβολισμοί και οι αλληγορίες, αλλά σε αυτό το άρθρο θα επιχειρήσουμε να ανακαλύψουμε μαζί την πορεία της ψυχής προς τον τελικό της προορισμό, που είναι και η ουράνια προέλευσή της.
Η γιαγιάκα να’ τη πάλι, κλώθει δίπλα στο μαγκάλι
Το αδράχτι τριγυρίζει και το παραμύθι αρχίζει…
Μια καλοκαιρινή ημέρα, κάπου στον μακρινό βορρά και σε μια αγροτική αυλή, μια πάπια κλωσούσε τα αυγά της. Σιγά σιγά, το ένα μετά το άλλο, άρχισαν να σπάνε και να βγαίνουν από μέσα τα κεφαλάκια των μικρών. Τα παπάκια ξεπήδησαν χαρούμενα κι έτοιμα να αντικρύσουν τον καινούργιο κόσμο. Μόνο ένα αυγό, το μεγαλύτερο, αργούσε να εκκολαφθεί, αλλά η πάπια περίμενε υπομονετικά. Πράγματι σε λίγο καιρό έσπασε το αυγό και… όλες οι πάπιες τρόμαξαν, επειδή το παπάκι που βγήκε ήταν μεγάλο, γκρι και άσχημο! Όσο κι αν το αγαπούσε η μαμά του, όσο κι αν ίσιωνε τα φτερά του για να φαίνονται όμορφα, το παπάκι παρέμενε άσχημο στα μάτια όλων. Τα πουλιά της αυλής, οι πάπιες, οι κότες και οι γαλοπούλες έβρισκαν την ευκαιρία να το τσιμπήσουν και να το διώξουν από κοντά τους. Ακόμη και το κορίτσι που τα τάιζε κλωτσούσε το άσχημο παπάκι.
Πέρασε το καλοκαίρι και ήρθε το φθινόπωρο. Το λυπημένο ασχημόπαπο, έχοντας πια κουραστεί να ψάχνει την αγάπη στην αυλή όπου γεννήθηκε, αποφάσισε να γυρίσει τον κόσμο. Τα μικρά και δειλά του πετάγματα το έφεραν σε ένα ξέφωτο. Εκεί, την ώρα που βασίλευε ο ήλιος με μύρια χρώματα, αντίκρυσε ένα μοναδικό θέαμα. Τον ουρανό έσχιζε ένα σμήνος από υπέροχα πουλιά με κατάλευκες φτερούγες και μακρείς λαιμούς. Ήταν κύκνοι που ξεκινούσαν το ταξίδι τους για πιο ζεστές χώρες κι έβγαζαν κραυγές που δεν έμοιαζαν με άλλων πουλιών! Το ασχημόπαπο ένιωσε κάτι να ξυπνάει μέσα του κι απλώνοντας τον λαιμό του προς τον ουρανό έβγαλε μια κραυγή τόσο δυνατή και παράξενη που τρόμαξε και το ίδιο. «Αχ, ας ήμουν τόσο όμορφο και μεγαλόπρεπο!» αναφώνησε. Αλλά κοίταξε την αντανάκλασή του σε μια λιμνούλα και σκέφτηκε πως η ευχή του δεν θα γινόταν ποτέ πραγματικότητα…
Ήρθε λοιπόν ο βαρύς και χιονισμένος χειμώνας με το ασχημόπαπο να μάχεται για τη ζωή του. Όμως μετά από κάθε χειμώνα έρχεται η άνοιξη, όπως μετά από το σκοτάδι υποδεχόμαστε το φως. Το μελαγχολικό ασχημόπαπο είδε ξαφνικά στη λιμνούλα τρεις όμορφους κύκνους και με θάρρος βρέθηκε κοντά τους. «Ξέρω ότι είμαι άσχημο», τους είπε, «αλλά προτιμώ να με σκοτώσετε εσείς, από το με τσιμπούν τα πουλιά της αυλής ή να παγώνω τον χειμώνα». Και καθώς έσκυψε το κεφαλάκι του περιμένοντας τον θάνατο, αντίκρυσε στη λίμνη την πραγματική του εικόνα. Δεν ήταν πλέον ένα άσχημο παπάκι, αλλά ένας πανέμορφος λευκός κύκνος! Όλοι οι κύκνοι ήρθαν κοντά του για να το χαιρετήσουν με τα ράμφη τους κι εκείνο κοίταζε ενθουσιασμένο γύρω του τον νέο κόσμο που μόλις ανοιγόταν μπροστά του. Και συνειδητοποίησε ότι τελικά δεν είχε σημασία το ότι γεννήθηκε ανάμεσα σε πάπιες, αφού βγήκε από ένα αυγό κύκνου…
Αυτό είναι περιληπτικά το παραμύθι του Ασχημόπαπου, όπως το εμπνεύστηκε από τη ζωή ο μεγάλος Δανός παραμυθοποιός Hans Christian Andersen. Το μικρό άσχημο παπάκι συμβολίζει την ψυχή που έχει γεννηθεί στη λασπωμένη αυλή του κόσμου μας και απορρίπτεται επειδή είναι διαφορετική. Δεν γνωρίζει ποια είναι κι έτσι μάταια πασχίζει για την αποδοχή και την αγάπη των άλλων κι όταν δεν το καταφέρνει απομονώνεται.
Ταυτόχρονα όμως ονειρεύεται δυνατά τη μεταμόρφωσή της και τη στιγμή που θα πετάξει αφήνοντας πίσω της αδυναμίες και περιορισμούς. Είναι το όνειρο αυτό ουτοπικό ή ματαιόδοξο; Όχι, καθώς αποτελεί το εσωτερικό κάλεσμα της αληθινής της φύσης. Κι όταν πια έχει ξεπεράσει τις δικές της δοκιμασίες και μάχες, ξυπνάει πραγματικά και μεταμορφώνεται. Όμως το όνειρο δεν σταματάει εδώ, επειδή ανακαλύπτει πως δεν είναι μόνη. Ναι, υπάρχουν κι άλλες αδελφές ψυχές που θα την συντροφεύσουν, ώστε όλες μαζί να πετάξουν στην πιο υψηλή και όμορφη περιπέτεια που ανοίγεται μπροστά τους…
Λίγα ακόμη παραμύθια…
Η ψυχή λοιπόν πάντα ονειρεύεται το πέταγμα ή το σκαρφάλωμά της σε ανώτερους κόσμους, μέχρι τη στιγμή που θα κατορθώσει η ίδια να ξυπνήσει και να μεταμορφώσει τον μαγεμένο της εαυτό. Έτσι…
Στη Σταχτοπούτα η ψυχή είναι εγκλωβισμένη στο γήινο περίβλημά της. Οι αδυναμίες και τα ελαττώματα παίρνουν τη μορφή της κακιάς μητριάς και των κακών ετεροθαλών αδερφών, που είναι μεν όμορφες, αλλά νοιάζονται μόνο για τα υλικά αγαθά. Πρόκειται για την προσωπικότητα που αντιστέκεται στην προσπάθεια για ένωση με τον πρίγκηπα, δηλαδή τον ανώτερο εαυτό. Όταν ωστόσο η προσπάθεια είναι άξια υπάρχουν και άξιοι σύμμαχοι. Δυνάμεις της φύσης και του ουρανού έρχονται για να βοηθήσουν στη μεταμόρφωση. Αλλά χρειάζεται ένα ακόμη βήμα… H ψυχή πρέπει να συνειδητοποιήσει τα στάδια αυτής της μεταμόρφωσης, ώστε να μην γυρίσει με το πέρασμα του χρόνου ξανά στα κουρέλια της. Κι όταν κατορθώνει να εφαρμόσει τέλεια το γοβάκι στο πόδι της, ενώνεται για πάντα με τον πρίγκηπα των ονείρων της.
Στον Τζακ και τη Φασολιά συναντάμε μια ψυχή αποκομμένη από τον πνευματικό κόσμο, που όμως αναζητάει την προέλευσή της. Η φασολιά γίνεται σύμβολο σύνδεσης ανάμεσα στη γη και τον ουρανό και η ψυχή σκαρφαλώνει. Όμως κάθε πνευματικός θησαυρός έχει και τον φύλακά του κι έτσι η ψυχή χρησιμοποιεί αρετές-δυνάμεις, για να ξεπεράσει δοκιμασίες και να «ξεγελάσει» τον γίγαντα. Κάθε δοκιμασία σηματοδοτεί ένα στάδιο σοφίας και μόλις αυτή κατακτηθεί πλήρως, γκρεμίζεται η μαγική σκάλα. Η ψυχή είναι πλέον σοφή και καλείται να χρησιμοποιήσει τον ανεξάντλητο θησαυρό της σε τούτον τον κόσμο.
Στην Κοκκινοσκουφίτσα βλέπουμε την ψυχή να αναζητάει την αρχαία γνώση, την οποία συμβολίζει η γιαγιά. Καθώς είναι αθώα και άπειρη, χάνεται στο σκοτεινό δάσος των αισθήσεων και αργότερα ξεγελιέται από την απατηλή εικόνα που της προσφέρει ο λύκος. Η μύησή της ολοκληρώνεται με τον φαινομενικό της θάνατο. Από μηχανής θεός είναι ο κυνηγός, η δύναμη της συνείδησης, που βοηθάει την ψυχή να προβάλλει αναστημένη και πλήρως ενωμένη με την αρχαία σοφία.
Η Χιονάτη συμβολίζει την αγνή και άσπιλη ψυχή, που η δύναμη του υλικού κόσμου προσπαθεί να αποδυναμώσει. Τρομαγμένη βρίσκει καταφύγιο στους επτά νάνους, τα αγαθοποιά πνεύματα που την βοηθούν, αλλά την κρατούν αιχμάλωτη με τη θέλησή της στον εξωτικό τους κόσμο. Όμως η ψυχή πρέπει να βγει από την παθητική της κατάσταση κι έτσι επεμβαίνει η μοίρα, για να της δώσει την ώθηση που χρειάζεται. Η ψυχή δοκιμάζει το κατακόκκινο αλλά δηλητηριασμένο μήλο και… πεθαίνει; Όχι, κοιμάται μέχρι που ο πρίγκηπας, η πνευματική της αντανάκλαση, την ξυπνάει με ένα φιλί για να ενωθούν σε έναν ουράνιο γάμο.
Στο παραμύθι ο Πρίγκηπας-Βάτραχος συναντάμε την ψυχή ως βασιλοπούλα. Μέσα στο βαθύ πηγάδι έχει χάσει τη χρυσή της μπάλα, την ανάμνηση της αληθινής της ταυτότητας, την οποία κι επιθυμεί να ανακτήσει. Ο μαγεμένος βάτραχος συμβολίζει τον ανώτερο εαυτό, που εκείνη δεν μπορεί πλέον να αναγνωρίσει. Για να ενωθεί μαζί του, πρέπει επίσης να μοιραστεί μαζί του το πιάτο και το κρεβάτι της, κάτι που κάνει αλλά χωρίς την καρδιά της. Μόνο όταν συνειδητοποιεί και αποδέχεται τις δοκιμασίες, φιλάει και μεταμορφώνει τον βάτραχο, για να ενωθεί με τον ανώτερο εαυτό της.
Η Ραπουνζέλ είναι η ψυχή του ιππότη, που βρίσκεται αιχμάλωτη σε έναν ψηλό πύργο. Ο ιππότης καλείται από το πανέμορφο τραγούδι της και σκαρφαλώνει την ουράνια σκάλα, που συμβολίζουν τα μακριά χρυσά μαλλιά της Ραπουνζέλ. Τη μορφή των δοκιμασιών του παίρνει η κακιά μάγισσα, η οποία εξορίζει την ψυχή και γκρεμίζει τον ιππότη με μια απατηλή εικόνα. Ο ιππότης τυφλώνεται και περιπλανιέται χαμένος στην ερημιά, μέχρι που ακούει για άλλη μια φορά το κάλεσμα της Ραπουνζέλ. Όντας ελεύθερος από τους περιορισμούς των αισθήσεών του, μπορεί να ακούσει το τραγούδι της ψυχής του, τα δάκρυά της να τον λυτρώσουν και τελικά να ενωθεί παντοτινά μαζί της.
Το δικό μας παραμύθι…
Πολλές φορές έχουμε ακούσει ότι είναι τέχνη το να γράψουμε ή να αφηγηθούμε ένα παραμύθι. Εμείς θα λέγαμε ότι τέχνη είναι επίσης να το διαβάσουμε και να το κατανοήσουμε. Προϋποθέτει ένα άνοιγμα του νου και της καρδιάς, έναν βαθύ στοχασμό και μια εσωτερική ενδοσκόπηση.
Στην πραγματικότητα ταυτιζόμαστε με ένα παραμύθι, επειδή ο ήρωας είμαστε εμείς. Όμως ο καθένας από εμάς μπορεί να γίνει ο ήρωας ενός πιο ιδιαίτερου παραμυθιού, του παραμυθιού της δικής του ζωής. Στον δρόμο μας θα συναντήσουμε κακές μητριές, πανίσχυρους γίγαντες, σκοτεινά δάση και δηλητηριασμένα μήλα. Αλλά αν κοιτάξουμε προσεκτικά θα βρούμε επίσης καλές νεράιδες, αγαθά ξωτικά, χαμένους θησαυρούς και μαγικές σκάλες.
Αν λοιπόν δούμε τα πρώτα ως δοκιμασίες ή αδυναμίες που πρέπει να ξεπεράσουμε και τα δεύτερα ως εσωτερικά όπλα ή εργαλεία, τότε θα μπορέσουμε να τα χρησιμοποιήσουμε συνειδητά. Για ποιο λόγο; Ίσως για να γνωρίσουμε λίγο περισσότερο τον εαυτό μας και να γίνουμε λίγο καλύτεροι. Σε τι; Σε αυτό που χρειάζεται ο καθένας, αλλά πάνω απ’ όλα για να είμαστε καλύτεροι Άνθρωποι. Και, όπως ακριβώς στο γνωστό παραμύθι, να αναγνωρίσουμε την αληθινή μας φύση, να αφήσουμε πίσω την απατηλή μας αντανάκλαση και να πετάξουμε ψηλά, όσο ψηλά μας επιτρέπει το ύψος των ονείρων μας.
Έτσι στο δικό μας παραμύθι, το παραμύθι της ζωής μας, ας μπορέσουμε πραγματικά να πούμε κι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα…
ΠΗΓΕΣ
Cooper, J.C. (1983). Ο θαυμαστός κόσμος των παραμυθιών. Αθήνα: Εκδόσεις Θυμάρι
Owens L. (ed.) (1984). The complete Hans Christian Andersen fairy tales. New York: Gramercy Books
Planas, A.J. (2007). Εσωτερικοί συμβολισμοί των παιδικών παραμυθιών. Αθήνα: Εκδόσεις Νέα Ακρόπολη
Wilkinson, R. (1995). Η συμβολική ερμηνεία των παραμυθιών. Αθήνα: Εκδόσεις Τρόπος Ζωής
