Άνευ αιτίου ουδέν εστί
-Αριστοτέλης-
Αν οι άνθρωποι πιστεύουν ότι η ζωή είναι αμφιλεγόμενη και ότι έχει τα δικά της καπρίτσια, είναι γιατί οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν τίποτα από τους νόμους που την κυβερνούν. Η αμφισημία με την οποία μας παρουσιάζεται, οφείλεται σε έλλειψη γνώσης από πλευράς των ανθρώπων. Όλες οι εκφάνσεις και οι δράσεις της ζωής ακολουθούν μια ασυνήθιστη λογική, όπου το κάθε πράγμα έχει ένα γιατί. Υπάρχει ένα κρυμμένο αίτιο το οποίο είναι υπεύθυνο για κάθε μορφή, κατάσταση και συγκυρία που μπορεί να προκύπτει.
Λόγω αυτής της συνάρτησης, δράσης-αντίδρασης, η οποία διαπνέει την πλάση και επιδρά με χίλιους μύριους τρόπους, προκύπτει και η έννοια του Δικαίου.
Είναι το αρχέτυπο που ορίζει το ηθικά ορθό, την φυσική τάξη η οποία κατευθύνει τις πράξεις των ανθρώπων στην αναζήτηση της αλήθειας˙ ενώ σύμφωνα με την τεχνική έννοια της σύγχρονης εποχής, Δίκαιο είναι το σύστημα των κανόνων που ρυθμίζουν την συμβίωση των μελών μιας οργανωμένης σε κράτος κοινωνίας. Η Δικαιοσύνη τώρα, η οποία πηγάζει απ’ το αρχέτυπο του Δικαίου, είναι μια από τις τέσσερις θεμελιώδεις αρετές. Αυτή που συνέχει και ρυθμίζει τις υπόλοιπες διαμορφώνοντας το ήθος του ανθρώπου. Είναι η γνωστή μας Θέμιδα, κόρη του Ουρανού και της Γης, μητέρα των Ωρών και των Μοιρών.
Ωστόσο, λόγω της δικής μας τυφλότητος, αναπαριστούμε και την Δικαιοσύνη να έχει δεμένα τα μάτια. Όπως γνωρίζουμε απ’ το σχολειό, οι άνθρωποι στην αρχαιότητα κατέφευγαν στους Δελφούς για να λάβουν μια απάντηση σχετικά με αυτό που ο καθένας θεωρούσε ως το μείζων θέμα στη ζωή του. Δεν ήταν λίγες οι φορές ωστόσο όπου ο χρησμός αποδεικνύονταν ολέθριος για τον παραλήπτη. Όχι λόγω του αυτού αποτελέσματος, αλλά της παρανόησης που προέκυπτε απ’ την απάντηση της Πυθίας. Η αμφισημία που λέγαμε αφ’ ενός. Αφ’ ετέρου η τυπική ανθρώπινη μωρία που εκλαμβάνει τα πράγματα καταπώς την συμφέρει καλύτερα. Κάτι σαν αυτό που συνέβη στον Κροίσο, ο οποίος τυφλωμένος από την ίδια του τη λάμψη παρερμήνευσε το χρησμό που προειδοποιούσε πως αν ξεκίναγε εκστρατεία κατά των Περσών μια μεγάλη αυτοκρατορία θα καταστρεφόταν. Κι έσβησε η δική του.
Και τι συμβαίνει στα δικά μας πεδία των μαχών;
Τι συμβαίνει όταν ακούγοντας με επιπόλαιο τρόπο τα κελεύσματα των παθών και των ενστίκτων μας παραδινόμαστε στον όλεθρο και την καταστροφή; Δεν επιρρίπτουμε τότε ευθύνες στην κακή μας τύχη ή στην ¨ρημάδα τη ζωή¨ που μας έκρυψαν την δικαιοσύνη απ’ τα μάτια μας;
Όσοι δεν αντιλαμβάνονται την τάξη της Φύσης, βλέπουν την αδικία να ξεφυτρώνει σαν το ζιζάνιο, καλύπτοντας το πρόσωπο της δικαιοσύνης και της τάξης. Αυτοί είναι τόσο τυφλοί, όσο και τεμπέληδες. Διότι με τη θέλησή τους έχουν τα μάτια τους κλειστά και ταυτόχρονα αρνούνται να πραγματοποιήσουν τη μικρότερη προσπάθεια για να ξεριζώσουν τα ζιζάνια αυτά. Είναι αυτοί που καταριούνται την μοίρα τους κάθε φορά που σκοντάφτουν. Ή τους θεούς. Πολλώ δε μάλλον τους συνανθρώπους τους. Όλα τους φαίνονται γκρίζα, τίποτα δεν έχει νόημα. Ούτε καν η ίδια τους η ύπαρξη. Και ούτε ακούνε αυτούς που προσπαθούν να τους υποδείξουν έναν διαφορετικό δρόμο, τέτοιον που να τους δώσει κάτι από το χαμένο νόημα. «Συν Αθηνά και χείρα κίνει» τους φωνάζεις, για να λάβεις το αποστομωτικό
«Η κυρά Αθηνά απόθανε, απόθανε και η Σοφία κοιμούνται πλάι πλάι, εκεί στον Παρθενώνα».
Μα, θα μου πεις, ¨άντε και δεν φταίνε ούτε ο Θεός ούτε η τύχη μου˙ και τι γίνεται με τους γονείς μου, το σχολείο, την κοινωνία, την πολιτεία;¨ Θα σου πω φίλτατε, πως όσο είναι αυτοί υπεύθυνοι για τη διαμόρφωση και την εκπαίδευσή σου σαν ατομικότητα, άλλο τόσο είσαι κι εσύ διότι ενώ εντοπίζεις τα λάθη των προκατόχων σου συνεχίζεις να τα υπηρετείς με συνέπεια. Αναλώνεσαι στο να τα υποδεικνύεις και όχι στο να τολμήσεις να τα θεραπεύσεις. Διαιωνίζεις τις ίδιες παθήσεις με τις επιλογές σου, ενώ θεωρητικά επικαλείσαι τις αρχές και τις αξίες του αγαθού πολίτη της αρχαιότητας. Μα ζούμε στο τώρα! Αυτή τη στιγμή που γράφω τις γραμμές, το τώρα περνάει ανεπιστρεπτί. Τώρα αυτή τη στιγμή δημιουργώ τις προϋποθέσεις για το ύστερα.
Είμαι η Αιτία σε συνεχή ροή στο χρόνο.
Ταυτόχρονα γεννάω αποτελέσματα που θα είναι αιτίες για κάτι άλλο. Όπως είμαι και Αποτέλεσμα προηγούμενων αιτιών. Είναι μαθηματικά. Ο καθένας μπορεί να κατανοήσει πως λειτουργεί το αξίωμα της δράσης και αντίδρασης, της αιτίας και του αποτελέσματος ή αλλιώς του Νόμου του Κάρμα στην Ανατολική φιλοσοφία. Πρέπει να κατανοήσουμε ωστόσο, πως η όποια μεταστροφή επιχειρηθεί εκ μέρους μας για να δημιουργήσουμε προϋποθέσεις αλλαγής στην νοοτροπία και στο σύστημα αξιών μας, τα αποτελέσματα δεν θα αφορούν εμάς αλλά τα παιδιά μας και τις επερχόμενες γενιές. Κάτι που απαιτεί γενναιοδωρία, αυταπάρνηση και ανυστεροβουλία. Τα προσόντα του αγαθού πολίτη που επικαλούμαστε δηλαδή.
Τούτο μεταφράζεται ως μέριμνα αυτοβελτίωσης, ακολουθώντας την φυγόκεντρο δύναμη˙ από μέσα προς τα έξω. Κατ’ επέκταση, ο αγαθός άνθρωπος είναι σε θέση να πράξει το άριστον πρώτα για τον οίκο του και μετά για την κοινωνία. Πρώτα όμως για τον οίκο του, καθώς οίκος και πόλη έχουν μια σχέση οργάνου – σώματος. Αν το επιμέρους όργανο δεν λειτουργεί σωστά, τότε το σώμα νοσεί και πονά. Κατά συνέπεια προκύπτει και η σχέση του Εγώ με τον οίκο, το κύτταρο δηλαδή με το όργανο.
«Κάθε αλλαγή στην κοινωνία επέρχεται με την αλλαγή του εαυτού μου»,
διατείνονταν και ο Κομφούκιος. Γίνε Εσύ λοιπόν η αλλαγή που επιθυμείς να δεις στους άλλους. Γίνε το παράδειγμα με το οποίο θα επηρεάσεις τους άλλους μέσω των επιλογών σου και των αποτελεσμάτων τους, ακολουθώντας το δρόμο προς την ευδαιμονία. Ευθύνη και υποχρέωση κάθε ατόμου είναι να εγκαταστήσει την αρμονία και την αρετή στο σπίτι του. Κι αν περισσότεροι από εμάς αντιλαμβάνονταν αυτή την αλήθεια, ίσως τότε να επέρχονταν μια μαζικότερη αλλαγή και στη νοσούσα κοινωνία. Εύλογα θα με ρωτήσεις: Και τι σχέση έχουν όλα αυτά με τις αιτίες και τα αποτελέσματα; Λέγω, πως τα πάντα έχουν να κάνουν με αυτά. «Ουδέν ατέκμαρτον, ουδέν τυφλόν» που έλεγε και ο Πλούταρχος. Ομοίως γράφει και ο Ερμής ο Τρισμέγιστος:
«Κάθε αιτία έχει το αποτέλεσμά της. Κάθε αποτέλεσμα έχει την αιτία του. Όλα συμβαίνουν σύμφωνα με το Νόμο. Τύχη δεν είναι παρά ένα όνομα που δίνεται στον μη αναγνωρισμένο Νόμο. Υπάρχουν πολλά επίπεδα αιτιότητας, αλλά τίποτε δεν ξεφεύγει από το Νόμο».
Πάμε να δούμε όμως ένα κοινωνικό παράδειγμα λειτουργίας της δράσης και αντίδρασης με έναν πιο δυσερμήνευτο τρόπο για την καθημερινή μας αντίληψη. Έστω πως ένας γονιός πηγαίνει το βλαστάρι του στον παιδικό σταθμό. Για ορισμένα παιδιά ο αποχωρισμός απ’ τους γονείς τους έχει τη μορφή ενός σοκ, καθώς μιλάμε για διαφορετικές ιδιοσυγκρασίες, διαφορετικό οικογενειακό περιβάλλον και λοιπούς παράγοντες. Μέσα στον φόβο τους, την τάση για απομόνωση και την ανασφάλεια έρχεται και μια παιδαγωγός η οποία είναι απότομη και σκληρή με μια ευαίσθητη ψυχή που βρίσκεται ήδη σε πανικό, βγάζοντας τα απωθημένα της και θέτοντας σε κίνδυνο αυτό που θα έπρεπε να διαφυλάξει περισσότερο απ’ όλα˙ την ακεραιότητα και την αθωότητα του παιδιού.
Όλα αυτά τα συναισθήματα και οι εμπειρίες του παιδιού αποτυπώνονται στο υποσυνείδητό του για μια ζωή.
Φανταστείτε επιπλέον και το οικογενειακό του περιβάλλον να μην είναι καλύτερο αλλά να του ασκεί βία σε διάφορα επίπεδα. Είναι φανερό πως αυτό το παιδί θα φέρει τραύματα για μια ζωή. Παίρνει όλα εκείνα τα ¨εφόδια¨ για να διαπρέψει στο μέλλον ως ακόμη ένας κοινωνικά απροσάρμοστος˙ ένας εγκληματίας όπως θα λέγαμε. Ας υποθέσουμε πως μετά από 15 χρόνια η παιδαγωγός Κα. Αγάθη επιστρέφει στο σπίτι της το βράδυ μετά από τον εσπερινό της εκκλησίας, καθαγιασμένη και με τη συνείδηση άσπιλη. Στο δρόμο ένας άγνωστος νεαρός της επιτίθεται για να της αφαιρέσει χρήματα και από κάποια κακή συγκυρία την σκοτώνει.
Η κοινή γνώμη σοκαρισμένη από το γεγονός, δεν παραλείπει να τονίζει διαρκώς τις αρετές και την καλοκαγαθία της εν λόγω, καθώς και το γεγονός πως δεν πείραξε ποτέ κανέναν. Αντίθετα, ξερνάει φωτιές και πίσσα κατά του θύτη με την απαίτηση να καεί πάραυτα. Αυτό που αγνοεί τόσο η κοινή γνώμη όσο και οι εμπλεκόμενοι, είναι πως το ¨απόβρασμα¨ αυτό ήταν το μικρό παιδί που πριν 15 χρόνια είχε ως παιδαγωγό το θύμα. Σου φαίνεται απίθανο φίλε αναγνώστη; Όσο κυνικό κι αν ακούγεται, η Κα. Αγάθη θέρισε αυτό που κάποτε έσπειρε. Διότι συνέβαλε στο χτίσιμο μιας μελλοντικής εγκληματικής προσωπικότητας. Κατά παρόμοιο τρόπο πράττουμε σε καθημερινή βάση όλοι μας, όταν με τα τούβλα της αδιαφορίας και της ασυνειδησίας μας, χτίζουμε το κοινωνικό μας οικοδόμημα εναντίον του οποίου καταφερόμαστε με τόσο μένος αλλά και με μια τόσο αρρωστημένη στοργή. Διότι μεταξύ βόλεψης και ευθύνης… ας κερδίσει ο καλύτερος.
Λέγεται πως στην ιστορία των πολιτισμών υπάρχουν τριών ειδών άνθρωποι:
Αυτοί που χτίζουν ακροπόλεις, αυτοί που τις γκρεμίζουν και αυτοί που στέκουν ως θεατές σε αμφότερες τις περιπτώσεις. Ας είμαστε ρεαλιστές, δεν πρόκειται να χτίσουμε καμιά ακρόπολη. Είναι δείγμα ασυνέπειας και ανευθυνότητας όμως να στεκόμαστε αδρανείς απέναντι στην ίδια μας τη ζωή, ιδίως όταν αυτή απειλείται με καταστροφή. Ο καθένας από εμάς μπορεί να χτίσει και να συντηρήσει τη δική του ακρόπολη, τη δική του πόλη, τον δικό του οίκο. Και έτσι να επιτελέσουμε το έργο που μας έχει ανατεθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Την ¨τελείωσις¨ κατά Αριστοτέλη. Αν μη τι άλλο αυτό θα επιτευχθεί εφόσον μεταμορφωθούμε σε κινητήρια δύναμη, σε πρώτη αιτία με πλήρη συνείδηση. Έπειτα, θα φανερωθούν και τα αποτελέσματα, σαφώς ώριμα και μεστωμένα, καθώς σαν τον επιμελή γεωργό θα εξετάζουμε και εμείς την διαδρομή των καρπών μας, παρέχοντας την δέουσα προσοχή και φροντίδα, για να ευφραίνεται η ψυχή μας όταν θα τους γευόμαστε. Και μην ξεχνάς αυτό που είπε ο Δημόκριτος:
«Και ο καλός κυβερνήτης κάποτε ναυαγεί και ο σπουδαίος άνθρωπος αποτυγχάνει».
Συγγραφέας: Νίκος Κομπογιάννης
