Η επιστημονική φαντασία (sci-fi) είναι μια συναρπαστική πτυχή της νεώτερης φάσης της τέχνης. Ξεκινώντας από τον πρώτο μεγάλο συγγραφέα, τον Ιούλιο Βερν και περνώντας από τον μυστηριώδη Φίλιπ Ντικ, τον Χ. Τζ. Γουέλς και τους πιο σύγχρονους με κορυφαίο όλων ίσως τον Τζ. Λούκας, η οπτική μας για τον άνθρωπο, το σύμπαν, τον χρόνο και τον χώρο έχουν διευρυνθεί σημαντικά. Πλέον, τα διαστρικά ταξίδια, η ύπαρξη άλλων κόσμων και άλλων όντων “εκεί έξω” είναι κάτι που μπορούμε να συναντήσουμε στη λογοτεχνία, στην επιστήμη, στον κινηματογράφο. Είναι όμως η επιστημονική φαντασία μια σύγχρονη τέχνη ή υπάρχουν ρίζες της και στην αρχαιότητα;
Αν και οι γνώσεις μας γι’ αυτές τις πρώτες θεωρητικές αντιλήψεις είναι γνωστές από τα ιστορικά κείμενα, τη μελέτη της φιλοσοφίας και την εξέλιξη των ιδεών στη φυσική και στην αστρονομία, η προσπάθειά μας να ανιχνεύσουμε στα βάθη τον χρόνου τις μύχιες σκέψεις και τους πόθους τον ανθρώπου να φτάσει στ’ άστρα είναι ίσως πιο δύσκολες, αφού οι μόνες πηγές μας γι’ αυτό είναι ουσιαστικά η μυθολογία, η λαϊκή παράδοση και η λογοτεχνία.
Γνωρίζουμε για παράδειγμα ότι πριν από περίπου 2.300 χρόνια, ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Επίκουρος (341-270 π.Χ.) μιλούσε για την ύπαρξη αμέτρητων κόσμων στο Σύμπαν. Γνωρίζουμε ακόμα ότι ακριβώς το ίδιο υποστήριζε το 1584 ο καθολικός ιερέας και φιλόσοφος Giordano Bruno (1548-1600), ο οποίος δεν θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί ότι, 400 χρόνια αργότερα, αυτή ακριβώς η σκέψη του θα αποδεικνυόταν αληθινή.
Αν και αυτή η αιρετική, για την εποχή της, άποψη ήταν ένας από τους λόγους που τον οδήγησε 16 χρόνια αργότερα στην πυρά, η επιστήμη σήμερα τη θεωρεί αυτονόητη. Εάν λοιπόν υπάρχουν και άλλοι κόσμοι εκεί έξω, θα μπορούσαν κάποιοι από αυτούς να φιλοξενούν άλλες μορφές ζωής;
Θα μπορούσαμε ποτέ να τους επισκεφτούμε; Απ’ ό,τι φαίνεται, η πρώτη φορά στην ιστορία που ο λογοτεχνικός οίστρος τον ανθρώπου δίνει τη δική του απάντηση σ’ αυτά τα ερωτήματα ανάγεται στα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ. όταν ο σατυρικός συγγραφέας Λουκιανός από τα Σαμόσατα (περ. 125-190 μ.Χ.) συγγράφει την «Αληθινή Ιστορία».
Ο Λουκιανός ο Σαμοσατεύς γεννήθηκε στα Σαμόσατα, στον Άνω Ευφράτη της Συρίας γύρω στο 120 μ.Χ. Αν και Σύρος στην καταγωγή – ο ίδιος έλεγε ότι η μητρική γλώσσα του είναι «βαρβαρική» – έγραφε στα ελληνικά και συγκεκριμένα στην αττική διάλεκτο. Εκτός από δημιουργός του σατιρικού διαλόγου θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους αττικιστές συγγραφείς της Δεύτερης σοφιστικής, έχοντας αφήσει σπουδαίο και πλούσιο έργο (μεταξύ των πιο γνωστών έργων είναι οι «Νεκρικοί διάλογοι»).
Σ’ αυτήν, την «Αληθινή Ιστορία», την πρώτη απ’ όσο γνωρίζουμε λογοτεχνική Οδύσσεια του Διαστήματος, ο Λουκιανός αφηγείται πώς το πλοίο του Οδυσσέα αρπάχτηκε από έναν τρομερό ανεμοστρόβιλο και ταξίδεψε επί επτά μέρες στο Διάστημα, για να φτάσει τελικά στο Φεγγάρι, όπου βρέθηκε στη μέση ενός διαπλανητικού πολέμου μεταξύ τον βασιλιά του Φεγγαριού και του βασιλιά τον Ήλιου.
Μαζί με τον Ικαρομένιππο, ένα άλλο έργο του Λουκιανού, η Αληθινή Ιστορία είναι ίσως το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο «φανταστικό» βιβλίο και δικαίως χαρίζει στον Λουκιανό τον τίτλο τον «πατέρα» της επιστημονικής φαντασίας.
Στόχος του συγγραφέα είναι να διακωμωδήσει με χιουμοριστική διάθεση τα γεμάτα περιπέτεια μυθιστορήματα της εποχής του, που αν και γεμάτα απίθανα και μυθικά στοιχεία προσπαθούσαν ωστόσο να πείσουν τους αναγνώστες για την αλήθειά τους. Γι’ αυτό και ο τίτλος του μυθιστορήματος «Αληθής ιστορία» , όπου ανήκει το συγκεκριμένο απόσπασμα είναι εντελώς ειρωνικός.
Η διαφορά με τους υπόλοιπους είναι ότι ο Λουκιανός τονίζει ότι το περιεχόμενο του έργου του είναι ψευδές, αποτρέποντας έτσι από το να τον πιστέψουν.
Ομοιότητες θα λέγαμε ότι παρουσιάζει το κείμενο με τις σημερινές κινηματογραφικές ταινίες επιστημονικής φαντασίας ( o Ε.Τ και το Allien, τα ταξίδια του Γκιούλιβερ, Ο Πόλεμος των Άστρων κ.λπ. με όντα εξωγήινα, φανταστικά αλλά με ανθρωπομορφικά στοιχεία)
Μέσα στο κείμενο βρίσκουμε ευφάνταστες περιγραφές όπως:
Η εκτόξευση της “νηώς” και η προσελήνωση
Αποφάσισε, λέει, ο ήρωας του έργου, το ταξίδι αυτό από περιέργεια. Αλλά και για έναν ακόμη λόγο, να μάθει τι υπάρχει στην άκρη του Ωκεανού και ποιοι άνθρωποι κατοικούν εκεί. Μετά από ογδόντα μέρες ταξίδι στον άγνωστο ωκεανό έφθασαν σε ένα παράξενο νησί. Εκεί βρήκαν μια τεράστια χάλκινη στήλη που ήταν γραμμένη στα Ελληνικά και έλεγε πως μέχρι εκεί είχαν φθάσει ο Ηρακλής και ο Διόνυσος. Όταν βγήκαν για αναγνώριση στο νησί βρήκαν κι έναν ποταμό τεράστιο που δεν έτρεχε νερό αλλά κρασί που έβγαινε απευθείας από τις ρίζες των ..αμπελιών. Υπήρχαν και ψάρια που όταν τα έτρωγε κανείς μεθούσε! Φύγανε από το νησί και όταν βρεθήκανε στο πέλαγος δημιουργήθηκε ξαφνικά τυφώνας που άρπαξε το πλοίο και το σήκωσε τριακόσια στάδια αλλά δεν το άφησε να πέσει πάλι στη θάλασσα.
Επτά μέρες και επτά νύκτες βρισκόταν στον αέρα. Την όγδοη μέρα είδαν μια μεγάλη γη στον αέρα σαν ένα νησί λαμπερό που είχε σχήμα σφαίρας με φωτισμό μεγάλο. Προσγειώθηκαν σε αυτή όπου και αποβιβάστηκαν.
Διερευνώντας την παράξενη γη διαπίστωσαν πως ήταν κατοικήσιμη και καλλιεργημένη. Ο Λουκιανός μας λέει πως η γη που βρήκαν κατοικούνταν από τερατόμορφα όντα. Ένα είδος από αυτά τους συνέλαβε και τους οδήγησε στο βασιλιά τους που είχε το όνομα Ενδυμίων και κατάλαβε ότι αυτοί ήταν Έλληνες από τη στολή τους! Τους εξήγησε μάλιστα πως ο τόπος που βρίσκονται είναι η σελήνη που βλέπουν από τη γη. Τότε πληροφορήθηκε πως εκεί, στο διάστημα, κατοικούσαν άλλα όντα αλλά με κοινά γνωρίσματα αυτών της γης. Με κράτη, με διενέξεις και πολέμους. Υπήρχαν οι “Σεληνίτες”,και οι Ηλιώτες που είχαν κοινή αποικία τον Εωσφόρο (τον πλανήτη Αφροδίτη). Είχαν υπογράψει μάλιστα και συνθήκη ειρήνης μεταξύ τους. Τη συνθήκη αυτήν την γράψανε με ηλεκτρισμό και τη στήσανε στο μέσο του αέρα στα σύνορά τους. «Έγγράψαι δὲ τὰς συνθήκας στήλῃ ἠλεκτρίνῃ καὶ ἀναστῆσαι ἐν μέσῳ τῷ ἀέρι ἐπὶ τοῖς μεθορίοις»
Το κάτοπτρο της Σελήνης!
Το ευφάνταστο μυαλό του Λουκιανού δεν σταματά στα παραπάνω. Μας λέει με τι τρόπο οι σεληνίτες είχαν επαφή με τους γήινους. «Υπάρχει ένα μεγάλο κάτοπτρο πάνω από ένα αβαθή φρεάτιο. Αν κατέβει κάποιος στο φρεάτιο ακούει όλα όσα εμείς λέμε στη γη. Κι εάν στραφεί κάποιος προς το κάτοπτρο βλέπει όλες τις πόλεις όλα τα έθνη όπως βλέπουμε τον καθένα.
Στη συνέχεια της ιστορίας του αναφέρει: Περάσαμε το ποτάμι από ένα μέρος που ήταν ρηχά και βρήκαμε κάτι καταπληκτικά κλήματα: ο κορμός τους, από τη ρίζα ως τη μέση, ήταν χοντρός και γερός, αλλά από τη μέση κι απάνω ήταν γυναίκες, τέλειες σε όλα τους, που το κορμί τους άρχιζε από τα λαγόνια. Από τα δάχτυλα τους ξεφύτρωναν κλαδιά γεμάτα σταφύλια. Τα μαλλιά τους ήταν κι αυτά γεμάτα σταφύλια, κληματσίδες και φύλλα. Μόλις πλησιάσαμε, μας χαιρετούσαν και μας καλωσόριζαν, άλλες μιλώντας λυδικά, άλλες ινδικά, μα οι πιο πολλές ελληνικά. Μας έδιναν μεθυστικά φιλιά στο στόμα κι όποιον φιλούσαν, έπεφτε τύφλα στο μεθύσι. Μόνο που δε μας άφηναν να κόψουμε σταφύλια, γιατί έτσι και κάναμε πως κόβουμε, πονούσαν και τσίριζαν. Επίσης ήθελαν να σμίξουν μαζί μας· δυο σύντροφοι μας όμως που τις άγγιξαν, δεν μπορούσαν πια να ξεκουνήσουν, γιατί κόλλησαν στο πράμα τους, φυτρώσανε και ρίζωσαν μαζί τους. Τα δάχτυλα τους έγιναν κλαδιά με κληματσίδες και δε θα αργούσαν να βγάλουν και καρπούς.
Ο τελικός προορισμός και το ταξίδι μέχρι τις Πλειάδες
Αφού ταξιδεύσαμε, γράφει, την επομένη όλη τη νύκτα και την ημέρα, γύρω στο απόγευμα φθάσαμε στη Λυχνόπολη. Αυτή βρίσκεται μεταξύ των Πλειάδων και των Υάδων. Ο Λουκιανός μετά το διαστημικό ταξίδι του επιστρέφει προσθαλασσώνεται στη γη αλλά για κακή του τύχη ολόκληρο το καράβι του καταπίνεται από τεράστιο θαλάσσιο κύτος. Και οι περιπέτειες συνεχίζονται μέχρι το θάνατο του κύτους – μετά από πολύ καιρό- και την απελευθέρωση τους από την κοιλιά του κύτους.
Αν και η «Αληθής ιστορία», η οποία θεωρείται επίσης ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα στην Ιστορία, αναγνωρίζεται ευρέως αν όχι ως «καθαρό» έργο επιστημονικής φαντασίας τουλάχιστον ως ένα μυθιστόρημα «σατιρικής φαντασίας» υπάρχουν ορισμένοι οι οποίοι αμφισβητούν τα πρωτεία του Λουκιανού και ανάγουν τα πρώτα «ψήγματα» του είδους ακόμη πιο πίσω, θεωρώντας ότι οι ρίζες του είναι… πλατωνικές. Αυτό έχει υποστηρίξει σε μια σειρά από δοκίμια που κυκλοφόρησε η βραβευμένη συγγραφέας Μάργκαρετ Ατγουντ, αναφέροντας την «Πολιτεία» του Πλάτωνα ως ένα πρώτο δείγμα sci-fi.
Αν σας ενδιέφερε αυτό το άρθρο τότε δεν θα αντισταθείτε να διαβάσετε μια φιλοσοφική ερμηνεία του Μύθου της Σπηλιάς που μας έδωσε ο Πλάτωνας στο έργο του Πολιτεία:
Ο μύθος της σπηλιάς του Πλάτωνα
Πηγές:
