Είναι αναγκαίο να αρχίσουμε να εξασκούμε την προσοχή στα καθημερινά.
Καθημερινά, και πολύ περισσότερο χρόνο απ’ όσο νομίζουμε, χρησιμοποιούμε τις πέντε αισθήσεις μας. Γι’ αυτό χρειάζεται να ενώσουμε την προσοχή με τις αισθήσεις.
Η αφή είναι η αντίδραση της ευαισθησίας της επιδερμίδας, όταν έρχεται σε επαφή με τα αντικείμενα. Μας επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε το κρύο, τη ζέστη, την απαλότητα, την τραχύτητα. Αν αρκεστούμε σ’ αυτές τις απλές φυσικές δυνατότητες, θα ψάχνουμε μονάχα αυτά που θα μας είναι ευχάριστα, χωρίς να προσέχουμε τις λεπτές διαφορές που προσφέρουν κάποια αντικείμενα σε σχέση με άλλα. Η προσοχή, σ’ αυτήν την περίπτωση, μας οδηγεί να αναγνωρίζουμε τις λεπτομέρειες, τις χροιές, τις διαβαθμίσεις, διαπλατύνοντας την αισθητή γνώση μας πολύ πιο πέρα από τα ευχάριστα και τα δυσάρεστα.
Όταν η αφή αναπτύσσεται σε ύψος και σε βάθος, μετατρέπεται σε μια ειδική ιδιότητα αντίληψης και συμπεριφοράς απέναντι στους ανθρώπους. Το να έχουμε «τακτ» (αφή), να έχουμε «επαφή», σ’ αυτήν την περίπτωση είναι να καταλαβαίνουμε τον καθένα και να του απευθυνόμαστε με τον κατάλληλο τρόπο, ώστε να μπορεί κι αυτός να μας καταλάβει. Όταν η προσοχή ενώνεται με αυτήν την επιδεξιότητα στην ανθρώπινη επαφή, μετατρέπεται σε διακριτικότητα, μια από τις μεγαλύτερες αρετές.
Η ακοή μάς οδηγεί να αντιλαμβανόμαστε τους ήχους. Αλλά υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο να ακούμε κάτι ή κάποιον και στο να του δίνουμε προσοχή, να αφουγκραζόμαστε. Αφουγκράζομαι σημαίνει προσέχω, για να καταλάβω πραγματικά τον άλλον. Το να ακούμε είναι άλλο, γιατί όλα τα πλάσματα που έχουν ανεπτυγμένη την ακοή, ακούνε. Αλλά το να δίνουμε προσοχή στους ήχους, το να ξέρουμε να τους ξεχωρίζουμε μέχρι να τους ερμηνεύουμε ως ειδικές μορφές γλώσσας και έκφρασης, αυτό είναι μόνο το αποτέλεσμα μιας λεπτής προσοχής. Πράγματι είναι η προσοχή αυτή που μας επιτρέπει να ξεχωρίζουμε τους θορύβους από τους ήχους, το κοινό άρρυθμο κτύπημα από την αρμονία της μουσικής.
Η όραση είναι το να αντιλαμβανόμαστε με τα φυσικά μάτια το σχήμα και το χρώμα των πραγμάτων. Ναι, αλλά υπάρχουν πιο λεπτοί τρόποι να βλέπουμε, οι οποίοι απαιτούν την παρουσία της προσοχής. Τότε μπορούμε να παρατηρούμε, να στοχαζόμαστε, να κρίνουμε. Το να ξέρουμε να βλέπουμε ή, με άλλα λόγια, να βλέπουμε με προσοχή, είναι ένας τρόπος να ανακαλύψουμε, να ερευνήσουμε, να διεισδύσουμε με τα εσωτερικά μάτια πιο πέρα από τις μορφές και τα φαινόμενα. Είναι ένας τρόπος να γνωρίσουμε, για να κατανοήσουμε, να ξέρουμε. Για να βλέπουμε με προσοχή χρειάζεται φως, δηλαδή διαίσθηση, ορθή φαντασία.
Η γεύση είναι η αίσθηση με την οποία αντιλαμβανόμαστε τη γεύση των πραγμάτων. Αλλά αυτή η ευχαρίστηση ή δυσαρέσκεια, που αρχικά εδρεύει στη γλώσσα, εξαπλώνεται στον ψυχισμό και μετατρέπεται σε έλξη ή απέχθεια γενικά για τους ανθρώπους και τα πράγματα. Σε αυτό το σημείο το να δρούμε σύμφωνα με τα «γούστα» μας είναι να κάνουμε αυτά που βγαίνουν ως άμεση παρόρμηση των αισθήσεων γενικά και των συγκινήσεων ειδικά.
Όμως η γεύση μπορεί να προεκταθεί μέχρι τα όρια του «καλού γούστου», αρκεί να επέμβει η προσοχή. Τότε είναι η εσωτερική ιδιότητα τού να αντιλαμβανόμαστε και να αναζητάμε το όμορφο, ξεχωρίζοντάς το από το άσχημο και παράλογο. Είναι φανερό ότι με καλό γούστο η ζωή έχει άλλη γεύση. Και αυτό είναι επίσης κατόρθωμα της προσοχής.
Η όσφρηση μάς επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε τις μυρωδιές. Δύσκολα μπορούμε να τις προσδιορίσουμε και, το πολύ πολύ, ρισκάρουμε να τις ορίσουμε ως ευχάριστες και δυσάρεστες, με κίνδυνο να μη συμφωνούμε με τους άλλους. Αλλά η προσοχή εξευγενίζει την όσφρηση και τη μετατρέπει σε μια πολύ πιο λεπτή αίσθηση, τόσο, που στην καθομιλουμένη γλώσσα συχνά ταυτίζουμε την καλή όσφρηση του λαγωνικού με την ικανότητα του ντετέκτιβ να ανακαλύψει, να «μυρίζεται» αυτό που φαινομενικά είναι κρυμμένο. Είναι σχεδόν σαν μια μαντική ικανότητα.
Σε υψηλότερο επίπεδο καλή όσφρηση σημαίνει να συμμαχήσουμε με τον αέρα και τα αρώματα. Είναι η προσοχή σ’ αυτά που πηγαινοφέρνει ο άνεμος και στο άρωμα που αναδίδουν όλα τα όντα. Υπάρχει μια απέραντη απόσταση ανάμεσα στο να οσφραινόμαστε και στο να συλλαμβάνουμε την πεμπτουσία των πραγμάτων.
Δηλαδή η προσοχή μάς βοηθά να προχωράμε από τις αισθητές αισθήσεις μέχρι το αίσθημα της ευαισθησίας, της κατανόησης, της διάκρισης.
