Η Σχολή των Αθηνών του Ραφαήλ είναι η επιτομή του αναγεννησιακού τυφώνα αναζήτησης της γνώσης και της σοφίας. Είναι μια νωπογραφία στο κέντρο της παπικής οικίας της Ρώμης, που για αιώνες ήταν η κεφαλή της άγνοιας του δυτικού κόσμου. Καμία από τις αρμονικές, κινούμενες μορφές δεν έχει σχέση με το Χριστιανισμό. Η νωπογραφία αυτή είναι η προσωποποίηση της φιλοσοφίας.
Ποιες είναι οι δύο κεντρικές μορφές;
Παρά την πληθώρα των μορφών, η σύνθεση δε δείχνει συνωστισμένη. Κάθε μορφή συνδέεται αρμονικά με τις άλλες, χωρίς να υπάρχουν επαναλήψεις στις εκφράσεις και τις κινήσεις. Στο επίκεντρο της σύνθεσης βλέπουμε τους δύο κορυφαίους φιλοσόφους της αρχαιότητας, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη.
Πώς διακρίνουμε ποιος είναι ο Πλάτωνας και ποιος ο Αριστοτέλης;
Αρχικά ο Πλάτωνας είναι γηραιότερος, καθώς είναι δάσκαλος του Αριστοτέλη. Επίσης, κρατά ένα από τα βιβλία του, τον Τίμαιο. Ο Αριστοτέλης κρατά επίσης ένα από τα βιβλία του, τα Ηθικά Νικομάχεια. Τα δύο αυτά βιβλία παρουσιάζουν τις φιλοσοφικές διαφορές των δύο ανδρών. Ο Πλάτωνας ενδιαφερόταν περισσότερο για τον αιθέριο κόσμο, το θεωρητικό, αυτό που δε μπορεί να γίνει αντιληπτό με τα μάτια.
Μάλιστα, τον βλέπουμε να δείχνει προς τα πάνω, προς τον ουράνιο κόσμο που είναι κεντρικός στο έργο του. Για τον Πλάτωνα ο κόσμος της εκδήλωσης δεν είναι ο πραγματικός κόσμος, αλλά αντανάκλαση ενός άλλου κόσμου, αληθινά πραγματικού, που έχει ως βάση τις ιδέες και τα μαθηματικά.
Από την άλλη, ο μαθητής του Αριστοτέλης στηρίχθηκε στο παρατηρήσιμο, το γήινο, το ορατό.
Βλέπουμε το χέρι του να δείχνει στον οριζόντιο άξονα, σα να μας καλεί να δώσουμε προσοχή σε αυτά που γίνονται γύρω μας, όχι σε αόρατες σφαίρες.
Τα ίδια τα χρώματα των χιτώνων που φορούν οι δύο φιλόσοφοι συνδέονται με την ουσία της διδασκαλίας τους: ο Πλάτωνας φορά μωβ χρώμα, που συνδέεται με τον αιθέρα, και κόκκινο, που συνδέεται με τη φωτιά. Κανένα από τα δύο δεν έχει βάρος. Ο Αριστοτέλης, από την άλλη, φορά μπλε και καφέ, χρώματα του νερού και της γης, τα οποία τραβούν προς τα κάτω.
Ποιες είναι οι υπόλοιπες μορφές;
Οι φιλόσοφοι που είναι τοποθετημένοι εκατέρωθεν του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη συνεχίζουν να τονίζουν αυτή τη φιλοσοφική διάκριση: Από τη μεριά του Πλάτωνα, στα αριστερά, βλέπουμε φιλοσόφους που ασχολήθηκαν με ζητήματα ιδεαλισμού. Ανάμεσά τους, με κόκκινο ένδυμα, ξεχωρίζει καθιστός καθώς συγγράφει ο Πυθαγόρας, γνωστός για την ανακάλυψη των νόμων της αρμονίας, των μαθηματικών και της μουσικής. Ο Σωκράτης, με πράσινο ρούχο, φαίνεται να συζητά με κάποιους νέους (ένας εκ των οποίων ο Αλκιβιάδης).
Στη δεξιά μεριά, τη μεριά του Αριστοτέλη, ο Ευκλείδης κρατά ένα διαβήτη μπροστά σε φιλομαθείς μαθητές, ενδιαφερόμενος για μια πιο πρακτική προσέγγιση.
Ανάμεσα στις μορφές ξεχωρίζει ο σχεδόν ξαπλωτός φιλόσοφος Διογένης και ο Ηράκλειτος, που φαίνεται απομονωμένος και χαμένος στις δικές του σκέψεις. Λέγεται ότι ο Ηράκλειτος είναι προσωπογραφία του άλλου σπουδαίο αναγεννησιακού ζωγράφου, του Μιχαήλ Άγγελου.
Ο Ραφαήλ δεν παρέλειψε να βάλει ανάμεσα στις μορφές και μια αυτοπροσωπογραφία του, αυτή του νεαρού μαθητευόμενου που κοιτάζει κατευθείαν το θεατή, ανάμεσα στους αστρονόμους στη δεξιά μεριά του έργου: τον Πτολεμαίο και το Ζωροάστρη, που κρατούν την ουράνια και τη γήινη σφαίρα. Η Αναγέννηση είναι μια εποχή στην οποία ο καλλιτέχνης θεωρείται κατεξοχήν διανοούμενος και στοχαστής, εκτός από τεχνίτης. Τι ιδιαίτερο έχει η αρχιτεκτονική;
Η ιδιοφυΐα του Ραφαήλ φαίνεται από την άψογη προοπτική που δίνει την ψευδαίσθηση του βάθους. Η αρχιτεκτονική της Σχολής των Αθηνών παντρεύει το μπαρόκ με κλασικά ρωμαϊκά στοιχεία, όπως οι θολωτές αψίδες και οι κίονες.
Τα αγάλματα του χώρου δεν είναι τυχαία: Από τα αριστερά βλέπουμε τον Απόλλωνα, θεό της μουσικής και της αρμονίας – στοιχεία που ταιριάζουν με το Πλατωνικό στοιχείο. Στα δεξιά εικονίζεται το άγαλμα της Αθηνάς, θεά της σοφίας και του πολέμου, δηλαδή σε πιο πρακτικούς τομείς της ανθρώπινης διανόησης.
Η Σχολή των Αθηνών ήταν και θα είναι η επιτομή της καλλιτεχνικής έκφρασης που συνδυάζεται με τη φιλοσοφία.
Δείτε επίσης:
Ζακ Λουί Νταβίντ – Ο όρκος των Ορατίων – 1784
Πάμπλο Πικάσο – Γκουέρνικα – 1937
Κλωντ Μονέ – Νούφαρα – 1915-1926
Έντγκαρ Ντεγκά – Πρόβα Μπαλέτου επί σκηνής (1874)
Ο γάμος των Αρνολφίνι – Γιαν Βαν Άικ (1434)
