Γίνεται να είσαι επιστημονικός τύπος και να πιστεύεις στο αόρατο;
Πηγή: bigthink.com
Η πνευματικότητα είναι συνήθως κάτι άβολο για τους πιστούς της επιστήμης. Αλλά είναι όντως τόσο δύσκολο να συνδυαστούν;
Επιστήμη και Θρησκεία
Η ένταση ανάμεσα στην επιστήμη και τη θρησκεία είναι παλιά. Η καταδίκη του Γαλιλαίου από την Καθολική Εκκλησία ή η καθολική άρνηση της θεωρίας της εξέλιξης του Δαρβίνου, φαίνεται να δείχνει ότι θρησκεία και επιστήμη είναι ασυμβίβαστες. Αλλά αν αφήσουμε λίγο στην άκρη τους αμοιβαίους αφορισμούς της μίας και της άλλης πλευράς, αν εστιάσουμε στην ανθρώπινη τάση προς την πνευματική πρακτική εν γένει, υπάρχει ο ίδιος ανταγωνισμός; Η απάντηση μάλλον είναι «Όχι». Και αυτή η απάντηση είναι σημαντική όταν σκεφτόμαστε το τι είναι ο άνθρωπος.
Θρησκεία και Πνευματική Πρακτική
Πρώτον, είναι σημαντικό να υπάρχει διάκριση ανάμεσα στη θρησκεία και την πνευματική πρακτική. Στο βιβλίο του “Sapiens” ο Harari ορίζει τη θρησκεία ως «ένα σύστημα από ανθρώπινες νόρμες και αξίες που βασίζονται στην πεποίθηση ενός υπερανθρώπινου όντος». Δύο μέρη αυτού του ορισμού αξίζουν να εξεταστούν. Πρώτον, είναι το «σύστημα από ανθρώπινες νόρμες». Αυτή η φράση αφορά πολλά πράγματα, αφορά όμως επίσης και την πολιτική. Υπάρχει μια οπτική της οργανωμένης θρησκείας που πάντα ασχολούνταν με το να εγκαθιδρύει και να επιβάλλει κοινωνικές νόρμες: Ποιος έχει την εξουσία; Ποιος αιτιολογεί το ποιος είναι στην εξουσία; Ποιος παντρεύεται με ποιόν; Ποιος σου λέει πώς να συμπεριφερθείς; Αυτή η άποψη της θρησκείας αφορά την εξουσία μέσα στις κοινωνικές ιεραρχίες.
Το δεύτερο μέρος στον ορισμό του Harari αναφέρεται στην «υπεράνθρωπη τάξη». Σημειώστε ότι δε λέει «υπερφυσική» τάξη. Γιατί; Επειδή ορισμένες θρησκείες όπως ο Βουδισμός δεν περιστρέφονται γύρω από μια παντοδύναμη θεότητα. Αυτός ο διαχωρισμός είναι σημαντικός γιατί δείχνει αυτό που οι στοχαστές ονόμασαν ‘πνευματική προσπάθεια’. Από τις απαρχές μας ως κυνηγοί – τροφοσυλλέκτες, πάντα ανταποκρινόμαστε σε μια εσωτερική αίσθηση «υπεράνθρωπης τάξης». Αυτή η απάντηση έχει πάρει πολλές μορφές, από τις πρώιμες λιθογραφίες των σπηλαίων, μέχρι τις τοιχογραφίες της Καπέλα Σιστίνα.
Πνευματικό και Ιερό
Τι είναι αυτό που κάνει κάτι «πνευματικό» ή «ιερό»; Ορισμένοι φανατικοί αθεϊστές απορρίπτουν ολοκληρωτικά αυτούς τους όρους, επειδή πιστεύουν ότι, το να τους ασπάζεσαι σημαίνει αυτόματα πως αποδέχεσαι την πίστη σε υπερφυσικές οντότητες. Ωστόσο, οι δύο αυτές έννοιες μπορούν να δείχνουν κάτι πολύ πιο ευρύ. Αντί για τα οντολογικά επιχειρήματα για το τι υπάρχει στο σύμπαν, οι έννοιες του πνευματικού και του ιερού μπορούν να περιγράφουν το χαρακτήρα μιας εμπειρίας. Αντί για ένα ‘πράγμα’ μπορούν να περιγράφουν μια στάση ή μια προσέγγιση.
Το να μιλάς για το ιερό είναι το να μπορείς να κατανοείς ορισμένες εμπειρίες (τη γέννηση του παιδιού σου, την ηρεμία ενός δάσους, το άκουσμα μιας συγκλονιστικής μουσικής συμφωνίας). Και το να μιλάμε για το «πνευματικό» είναι σα να αναφερόμαστε στις πιο υψηλές όψεις του ανθρώπινου πνεύματος: συμπόνια, καλοσύνη, γενναιοδωρία, αγάπη.
Αυτό το είδος κατανόησης του κόσμου μέσα από το πνευματικό και το ιερό μας ακολουθούσαν ανέκαθεν ως ανθρωπότητα, και μπορεί να σχετίζονται με κάποια συγκεκριμένη θρησκεία, μπορεί και όχι. Υπάρχει μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην πνευματική πρακτική και τη θρησκευτική. Στην πνευματική πρακτική, οι άνθρωποι προσπαθούν να εμβαθύνουν την αίσθηση αυτού του υπερφυσικού όντως στο οποίο πιστεύουν. Είναι σα μια εξάσκηση. Εργάζεσαι πάνω σε αυτό κάθε μέρα, ίσως μέσα από διαλογισμό ή κάποια τελετουργία ή μέσω της υπηρεσίας στους άλλους. Οι τρόποι μπορεί να διαφέρουν, αλλά η ρίζα της πρακτικής μένει η ίδια.
Πνευματική Αναζήτηση
Το σημαντικό στην πνευματική πρακτική είναι ότι αυτή έχει ένα σκοπό: τη μεταμόρφωση. Είναι, το να γίνεις εκείνο το άτομο που ζει σε συμφωνία με την παγκόσμια τάξη, με την ίδια την ουσία της ιερότητας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσα στο πλαίσιο μίας θρησκείας μόνο εάν υπάρχουν τομείς μέσα στην παράδοση της θρησκείας που να υποστηρίζουν πραγματικά αυτή την εσωτερική εργασία του ανθρώπου. Δυστυχώς, η πολιτική διάσταση των θρησκειών συχνά το εμποδίζει αυτό να συμβεί.
Είναι, όμως, δυνατό να χτίσει κανείς τέτοιου είδους πρακτικές έξω από τα κλασικά θρησκευτικά συστήματα. Σε αυτή την περίπτωση, η δυσκολία βρίσκεται στο να βρεθούν οι μορφές εκείνες που θα έχουν μια διάρκεια σε όλη τη ζωή του ανθρώπου. Η οργανωμένη θρησκεία διατηρείται με σιγουριά σε όλη τη διάρκεια της ζωής και μάλιστα περνά και στις επόμενες γενιές.
Το συμπέρασμα είναι ότι τα ανθρώπινα όντως έχουν αισθανθεί την ανάγκη για πνευματική πρακτική εδώ και πολλά, πολλά χρόνια.
Αυτό σημαίνει ότι, καθώς μειώνεται η συμμετοχή στις παραδοσιακές θρησκείες, ολοένα και αυξάνουν οι άνθρωποι που δηλώνουν «πνευματικοί, αλλά όχι θρησκευόμενοι», και ταυτόχρονα αγκαλιάζουν την επιστήμη που συνεχίζει να μεγαλώνει ολοένα.
Η Επιστήμη ως κομμάτι του συνόλου
Η επιστήμη είναι ο τρόπος μας για να γνωρίσουμε, ως άνθρωποι, το αληθές γύρω μας. Είναι ο τρόπος μας να εκφράσουμε την αίσθηση τάξης που υπάρχει πέρα από εμάς. Αυτό δε σημαίνει ότι η επιστήμη χρειάζεται οπωσδήποτε να απαρνηθεί τις πολλές όψεις από τις οποίες αποτελείται ένας άνθρωπος. Μπορούμε να αγκαλιάσουμε την επιστήμη, και να την ενσωματώσουμε στο ευρύτερο πλαίσιο της ανθρώπινης εμπειρίας.
Μπορούμε να είμαστε ταυτόχρονα πιστοί στο μονοπάτι της αναζήτησης και της εντιμότητας που είναι η επιστήμη, και να αποδεχθούμε την ολότητα της εμπειρίας του να είμαστε άνθρωποι, μέσα σε έναν κόσμο που έχει στοιχεία μεγαλύτερα από τον άνθρωπο.
