“Γιατί, τι άλλο είναι ο θάνατος εκτός από το να σταθείς γυμνός μέσα στον άνεμο και να λιώσεις μέσα στον ήλιο;
Και τι σημαίνει να πάψεις ν’ αναπνέεις, εκτός από το να ελευθερώσεις την ανάσα από τα ασταμάτητα κύματά της, για να μπορέσει να υψωθεί και ν’ απλωθεί και να γυρέψει το Θεό ελαφριά κι ανεμπόδιστη;”
Χαλίλ Γκιμπράν
Ο θάνατος είναι το φυσικό επακόλουθο της ζωής. Από τη στιγμή που γεννιόμαστε, το μόνο σίγουρο είναι ότι κάοια στιγμή θα πεθάνουμε. Κι όμως, παρόλο που το γνωρίζουμε, προτιμάμε να μην το σκεφτόμαστε κι επιλέγουμε να το αντιμετωπίσουμε όταν κάποια στιγμή χτυπήσει την πόρτα τη δική μας ή των αγαπημένων μας. Το φαινόμενο αυτό είναι πιο συνηθισμένο στη σύγχρονη δυτική μας κοινωνία, η οποία μοιάζει να βιώνει ένα είδος θανατοφοβίας που έρχεται σε αντίθεση με την έμφυτη τάση του ανθρώπου να φιλοσοφεί. Με ποιον τρόπο, όμως, περάσαμε από τη φιλοσοφική ενατένιση στο άγχος και τον φόβο;
Μια σύντομη ιστορική αναδρομή
Παραμένοντας στον γεωγραφικό και πολιτισμικό χώρο της Ευρώπης, παρατηρούμε μια σταδιακή αλλαγή στην αντίληψη για το θάνατο. Στην αρχαία Ελλάδα το θέμα αυτό αποτελεί πεδίο φιλοσοφικής έρευνας και αντιμετωπίζεται ως ένα πέρασμα της αθάνατης ψυχής σε έναν ιδεατό κόσμο, μέχρι τη στιγμή που εκείνη θα ενσαρκωθεί και πάλι για να λάβει νέες εμπειρίες. Η ιδέα αυτή επηρεάζει τον πρώιμο Χριστιανισμό έως τις αρχές του Μεσαίωνα, όπου μεγιστοποιείται η επιρροή της εκκλησίας και επισκιάζεται κάθε φιλοσοφική αντίληψη. Κυρίαρχη εικόνα είναι εκείνη της Τελικής Κρίσης, με την ψυχή να αποτελεί αντικείμενο διεκδίκησης ανάμεσα στον Θεό και τον Διάβολο. Ο θάνατος δεν είναι πια ένα γαλήνιο γεγονός, αλλά εμπεριέχει το φόβο της αιώνιας καταδίκης. Η περίοδος της Αναγέννησης απελευθερώνει την Ευρώπη από κάποιες θρησκευτικές δυσιδαιμονίες, όμως προκύπτει ένα παράδοξο: ενώ ο θάνατος γίνεται για άλλη μια φορά ένα φυσικό γεγονός, ο φόβος εξακολουθεί να παραμένει ο ίδιος. Στους αιώνες που ακολουθούν, και με το ξέσπασμα της βιομηχανικής επανάστασης, οι άνθρωποι ταλαντεύονται ανάμεσα στην τάση της εποχής να επικοινωνήσουν πνευματιστικά με τους εκλειπόντες και το άγχος του αποχωρισμού που αισθάνονται.
Κι έτσι φτάνουμε στη δυτική κοινωνία του σήμερα, η οποία έχει πλέον εξαπλωθεί πέρα από τα σύνορα της Ευρώπης κι έχει κατακτήσει σχεδόν ολόκληρο τον κόσμο. Το άγχος απέναντι στο θάνατο εξακολουθεί να υφίσταται, αλλά με ένα διαφορετικό προσωπείο: είναι πια ένα γεγονός που δεν είναι πάντα φυσικό και πρέπει να αποφευχθεί. Είναι, όμως, αυτή η αντίληψη αποτέλεσμα της ιατρικής και τεχνολογικής ανάπτυξης, που μας έχει κάνει να πιστεύουμε πως μπορούμε να ελέγξουμε τη ζωή και το θάνατο; Έχει, άραγε, σχέση με την τάση μας να αρνούμαστε τη φυσιολογική φθορά του χρόνου και να προσπαθούμε να φαινόμαστε πάντα νέοι; Ή, μήπως, έχουμε ακόμη στο υποσυνείδητό μας τη μεσαιωνική φιγούρα ενός θανάτου σκοτεινού και τρομακτικού; Όποια κι αν είναι η απάντηση, το γεγονός παραμένει ένα: οι περισσότεροι από εμάς φοβόμαστε το θάνατο, ενώ αποφεύγουμε να σκεφτόμαστε την πιθανότητα του να χάσουμε έναν αγαπημένο μας…
Μια ψυχολογική προσέγγιση
Σύμφωνα με την ψυχολογία, ο φόβος απέναντι στο θάνατο βρίσκεται υποσυνείδητα πίσω από κάθε άλλον που πιθανότατα έχουμε. Όμως, τι είναι αυτό που αληθινά φοβόμαστε; Ορισμένοι ειδικοί διατείνονται ότι αρνούμαστε τον αποχωρισμό από αυτό που ονομάζουμε ζωή, επειδή η τελευταία περιλαμβάνει ανθρώπινες σχέσεις και υλικά αγαθά, στα οποία έχουμε επενδύσει συναισθηματικά. Άλλοι υποστηρίζουν ότι στην ουσία τρέμουμε μπροστά στον ίδιο μας το φόβο και μάλιστα χωρίς να ξέρουμε το γιατί. Και τέλος, υπάρχουν κι εκείνοι που βλέπουν στον φόβο αυτό ένα υπαρξιακό κενό δίχως καμία ελπίδα συνέχειας. Σε όλες, ωστόσο τις περιπτώσεις, η βασική αιτία του φόβου αυτού βρίσκεται στις εμπειρίες και την παιδεία που έχουμε λάβει, σε συνδυασμό με όλες τις κοινωνικές και θρησκευτικές προεκτάσεις που αυτές εμπερικλείουν.
Κι όμως, έχουμε συνειδητοποιήσει ότι βιώνουμε μικρούς θανάτους πολλές φορές στη ζωή μας; Το κάνουμε κάθε φορά που ξαπλώνουμε για να κοιμηθούμε, σε κάθε μας μικρή ή μεγάλη απώλεια και κάθε στιγμή που κάτι παλιό πεθαίνει μέσα μας για να δώσει τη θέση του σε κάτι νέο. Είναι μια αλλαγή κατάστασης στη συνείδησή μας, ένας τροχός που γυρίζει για να μας φέρει σε μια νέα πραγματικότητα. Κάπως έτσι είναι ίσως και ο θάνατος που τόσο πολύ αποφεύγουμε. Ένα πέρασμα και μια μετάβαση της ψυχής σε ένα άλλο επίπεδο, το οποίο είναι απαραίτητο για την ανάπαυσή της, ώστε να είναι έτοιμη για το επόμενο στάδιο στην εξέλιξή της.
Μια φιλοσοφική προετοιμασία
Κάθε ταξίδι χρειάζεται μια προετοιμασία. Όσο πιο μεγάλο είναι το ταξίδι, τόσο καλύτερα πρέπει να προετοιμαστούμε. Κι αν θέλουμε να φτάσουμε μακριά και πολύ ψηλά, πρέπει να έχουμε μαζί μας λίγες και ελαφριές αποσκευές. Να αφήσουμε πίσω μας τα περιττά βάρη και να επιλέξουμε με προσοχή όσα που θα μας χρειαστούν και θα μας συντροφεύσουν. Και όσον αφορά αυτό το τόσο σημαντικό ταξίδι, που όλοι μας κάποια στιγμή θα κάνουμε, είναι απαραίτητο να κάνουμε όλη μας τη ζωή μια προετοιμασία. Τι σημαίνει, όμως, αυτό; Πρόκειται για μια διαδικασία που πρέπει μόνοι μας να ανακαλύψουμε ή, μήπως, έχουμε τη δυνατότητα να τη διδαχθούμε και να την εφαρμόσουμε σύμφωνα με τα δικά μας χαρακτηριστικά;
Αν και ο καθένας από εμάς ζει τη δική του ζωή, στην πραγματικότητα δεν είμαστε τελείως μόνοι και αβοήθητοι. Όλοι οι άνθρωποι είμαστε οδοιπόροι στην αναζήτηση της αληθινής ευτυχίας. Όμως, κάποιοι βρίσκονται πιο μπροστά, έχουν καταφέρει να την ανακαλύψουν και η ιστορία τούς έχρισε οδηγούς ικανούς να μας περάσουν μέσα από τα πιο δύσβατα μονοπάτια της ζωής. Είναι οι φιλόσοφοι όλων των εποχών, που μας έχουν κληροδοτήσει με γενναιοδωρία το απόσταγμα της σοφίας και του βιώματός τους. Οι διδασκαλίες τους έρχονται από τα βάθη των αιώνων σαν ανεξίτηλα ίχνη στην άμμο, που η θάλασσα και ο άνεμος δεν μπόρεσαν ποτέ να σβήσουν. Για να μπορέσουμε, όμως, να τα δούμε μέσα στα βαθιά σκοτάδια των καιρών, πρέπει να κρατάμε αναμμένο το φως της ψυχής μας. Τότε θα διαπιστώσουμε, ότι τα ίχνη αυτά οδηγούν τα βήματά μας όχι προς το θάνατο, αλλά προς τη Ζωή. Με ποιον τρόπο, λοιπόν, μας συμβουλεύουν οι μεγάλοι διδάσκαλοι να ζήσουμε;
Υπάρχει μία φράση που έχει χρησιμοποιηθεί πολύ και γι’ αυτό έχουμε, ίσως, ξεχάσει τη σημασία της: «Να ζούμε την κάθε ημέρα σαν να ήταν η τελευταία μας». Κι όμως, συνοψίζει την έννοια της προετοιμασίας που αναφέραμε παραπάνω και κρύβει τόσες αλήθειες! Σημαίνει να κάνουμε την κάθε ημέρα μας άξια και πλήρη. Να ξαπλώνουμε κάθε βράδυ για να κοιμηθούμε, γνωρίζοντας ότι υπήρξαμε χρήσιμοι σε κάποιον συνάνθρωπό μας, καταφέραμε μια μικρή νίκη πάνω στον εαυτό μας και μάλιστα γίναμε λίγο καλύτεροι από ό,τι ήμασταν χθες. Τέλος, σημαίνει να μην έχουμε εκκρεμότητες… Να τελειώνουμε την κάθε μας ημέρα χωρίς να αφήνουμε πίσω τη σκιά μιας γλυκιάς κουβέντας ή μιας ανιδιοτελούς δράσης που ποτέ δεν κάναμε.
Ωστόσο, η κάθε ημέρα είναι και στιγμές. Στιγμές που πρέπει να τις ζούμε συνειδητά, μαθαίνοντας διαρκώς από το καθετί που βρίσκεται γύρω μας και μέσα μας. Κι αυτές τις στιγμές πρέπει να τις επιδιώκουμε, όμως κυρίως να τις επιλέγουμε σωστά. Να μην τις ξοδεύουμε σε άσκοπες περιπλανήσεις, αλλά να τις χρησιμοποιούμε για να έρθουμε ένα ακόμη βήμα πιο κοντά στον αληθινό στόχο της ζωής μας.
Ποιος είναι ο στόχος… αυτόν πρέπει ο καθένας από εμάς να ανακαλύψει. Πρέπει, λοιπόν, να κοιτάξουμε καλά τον κόσμο γύρω μας, αλλά και τον εαυτό μας, για να δούμε τι πραγματικά αξίζει. Και με βάση αυτόν να θέτουμε τις προτεραιότητές μας. Να μην αναλωθούμε στο κυνήγι αγαθών που θα μας προσφέρουν μια εφήμερη απόλαυση, αλλά να καλλιεργήσουμε τα στοιχεία της ζωής και του εαυτού μας που είναι αιώνια και διαχρονικά. Κι αν δεν είμαστε σίγουροι ποια είναι αυτά, ας ψάξουμε βαθιά μέσα μας. Η ψυχή μας γνωρίζει, επειδή θυμάται. Η μνήμη της σπάει το φράγμα του χρόνου και γίνεται για εμάς αυτό που ονομάζουμε «Φωνή της Καρδιάς». Όχι της καρδιάς που ταλαντεύεται ανάμεσα σε πολλές αγάπες, αλλά της Καρδιάς η οποία ξέρει πού βρίσκεται η αληθινή Αγάπη και η αληθινή Ζωή. Σε έναν κόσμο που διαρκώς μεταβάλλεται, αυτό πρέπει να γίνει το δικό μας σταθερό σημείο και γύρω από αυτό να κινούμαστε.
Έτσι, σιγά-σιγά, ετοιμαζόμαστε για το ταξίδι μας: αφήνουμε πίσω μας την προσκόλληση στα όποια αγαθά αποκτήσαμε, τους άσκοπους πόνους και τα συναισθηματικά φορτία, καθώς και τις έντονες σκέψεις ή επιθυμίες που μας κρατούν δέσμιους σε αυτόν τον κόσμο. Όλα αυτά μοιάζουν με βαριές πέτρες χωρίς κάποιο νόημα. Και τώρα ξεκινάμε πραγματικά να φτιάχνουμε την αποσκευή μας: βάζουμε τα πιο χρήσιμα βιώματά μας, τις διδασκαλίες που μάθαμε και εφαρμόσαμε, τις αιώνιες αξίες που ακολουθήσαμε, τις ήττες που μας δίδαξαν και τις νίκες που μας έκαναν καλύτερους. Είναι όσα θα κάνουν την ψυχή μας να πετάξει ανάλαφρα και ελεύθερα προς τους υψηλότερους ουρανούς, για να λάβει τις πνευματικές εμπειρίες που είναι απαραίτητες για την εξέλιξή της.
Η μεγαλύτερη νίκη της ζωής μας
Αφού είμαστε θνητοί, σίγουρα δεν είναι δυνατό να νικήσουμε το θάνατο. Κι ούτε χρειάζεται να το κάνουμε, επειδή δεν ήμασταν ποτέ σε πόλεμο μαζί του. Εκείνο, όμως, που μπορούμε να νικήσουμε είναι τις παράλογες και τρομακτικές εικόνες που μας ξυπνά η ιδέα του. Πώς; Να φιλοσοφήσουμε πάνω στη θνητότητά μας και να συμφιλιωθούμε με τη σκέψη ότι ο θάνατος είναι ο αναπόφευκτος ύπνος μετά από μια περίοδο έντονης δραστηριότητας. Είναι η απαραίτητη ανάπαυσή μας μέχρι να ξεκινήσουμε και πάλι από την αρχή…
Υπάρχει πόνος; Ναι…κάποιες φορές, ιδιαίτερα όταν φεύγει ένας αγαπημένος μας, είναι τόσο μεγάλος που νομίζουμε ότι θα σαλέψει ο νους μας. Υπάρχει φόβος; Ναι… δεν ξέρουμε ή δεν θυμόμαστε τι θα συμβεί και η ιδέα για το άγνωστο μας καταβάλλει. Όμως, αν δούμε το θάνατο σαν μια άλλη όψη της Ζωής, θα αλλάξουμε και την προοπτική μας. Χωρίς άγχος και αγωνία, αλλά με την επίγνωση του ανθρώπου ότι το πλήρωμα του χρόνου κάποια στιγμή θα έρθει κι εκείνος θα κληθεί να ξεκινήσει το τελευταίο ταξίδι τούτης της ζωής.
Λέγεται ότι το ταξίδι αυτό είναι το ομορφότερο που μπορούμε να κάνουμε και η μεγαλύτερη νίκη μας μια ζωή πλήρης κι ευτυχισμένη. Όταν, λοιπόν, βρεθούμε αντιμέτωποι με το μεγάλο Μυστήριο, ας έχουμε την καρδιά γαλήνια και την ψυχή πλούσια. Κι ας μην ξεχάσουμε ποτέ να αποθησαυρίσουμε τις πολύτιμες στιγμές μας, ακόμη κι αν είναι μικρές.
Όπως μας υπενθυμίζει και η Elisabeth Kübler-Ross:
«Δεν θα έχεις μια άλλη ζωή σαν αυτή. Ποτέ δεν θα παίξεις τον ίδιο ρόλο και δεν θα βιώσεις τον κόσμο όπως σε αυτή τη ζωή, σε αυτές τις ίδιες συνθήκες, με αυτόν ακριβώς τον τρόπο, με αυτούς τους γονείς, τα παιδιά και τις οικογένειες. Ποτέ δεν θα έχεις ξανά τους ίδιους φίλους. Ποτέ δεν θα ζήσεις ξανά τη γη με όλα της τα θαύματα σε αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή. Μην περιμένεις για να ρίξεις μια τελευταία ματιά στον ωκεανό, τον ουρανό, τα αστέρια ή τους αγαπημένους σου. Πήγαινε να κοιτάξεις τώρα!».
Γραφτείτε στο εβδομαδιαίο μας newsletter για να μη χάνετε τις δημοσιεύσεις μας
Διαβάστε επίσης:
Βούδας: Διδάσκοντας αγάπη ακόμη και με τον θάνατό του
Είναι και η γέννηση τόσο μυστηριώδης όσο ο θάνατος;
Ταρκόφσκι: Αν αγαπούσαμε τον εαυτό μας θα μπορούσαμε να αγαπήσουμε και τους άλλους
H δημιουργικότητα ως αντίδοτο στον φόβο του θανάτου
Ο καμηλιέρης: Μια διδακτική ιστορία για τη ζωή και το νόημά της
