235

• Ένας σύγχρονος φιλόσοφος αναρωτήθηκε εάν θα προτιμούσαμε να ζούμε στον αληθινό κόσμο ή μέσα σε μία μηχανή ατέλειωτης ευχαρίστησης.
• Ο Φρίντριχ Νίτσε αναρωτήθηκε αν η αλήθεια είναι πράγματι το μεγαλύτερο αγαθό.
• Οι άνθρωποι φαίνεται να είναι προγραμματισμένοι να αναζητούν την αλήθεια, άσχετα από το πόσο επώδυνη ή δυσάρεστη είναι.

Είμαστε στο έτος 2045 και ένας εκκεντρικός δισεκατομμυριούχος έχει λανσάρει μία τρομερή εφεύρεση. Ονομάζεται η “μηχανή των εμπειριών”, και είναι μια εντελώς καθηλωτική συσκευή εικονικής πραγματικότητας. Καταφέρνει να διεγείρει όλες τις αισθήσεις με τόση ακρίβεια και σε τέτοιο βάθος που είναι πραγματικά αδύνατο να τη διαχωρίσει κάνεις από την πραγματική ζωή. Με το πάτημα ενός κουμπιού η μηχανή σου δίνει διαρκή απόλαυση κάθε είδους. Αρχοντικά σπίτια, γρήγορα αυτοκίνητα, να σκοράρεις το νικητήριο γκολ σε έναν μεγάλο αγώνα ποδοσφαίρου, να κερδίσεις το μαραθώνιο του Λονδίνου, να ηγείσαι μιας αυτοκρατορίας, και γενικότερα ατελείωτους οργασμούς- οτιδήποτε επιθυμείς.

 Η ερώτηση είναι εάν είχες δύο επιλογές, θα διάλεγες να ζεις τη ζωή μέσα από τη “μηχανή των εμπειριών” ή στον κόσμο όπως είναι;

Αυτό ήταν ένα πείραμα που είχε διεξάγει ένας σύγχρονος φιλόσοφος. Το είχε σχεδιάσει για να δείξει τους περιορισμούς του “ηδονισμού”, δηλαδή της ιδέας ότι οι άνθρωποι κινούνται αν όχι αποκλειστικά, τουλάχιστον σε μεγαλύτερο βαθμό, από την ανάγκη τους για ευχαρίστηση. Το συμπέρασμα του πειράματος ήταν ότι πολύ λίγοι άνθρωποι θα διάλεγαν να ζήσουν μία ψεύτικη ζωή ατέλειωτης ευχαρίστησης. Παρά τα πλεονεκτήματα της εικονικής πραγματικότητας, οι περισσότεροι από μας θα διαλέγαμε τον αληθινό κόσμο με όλα του τα κακά, τις σκληρές αλήθειες πάνω από τα εύκολα ψέματα, άσχημα γεγονότα πάνω από αφρώδεις μυθοπλασίες.

Το πείραμα αυτό είχε γίνει από τον φιλόσοφο τη δεκαετία του ‘70, αλλά τώρα πια η τεχνολογία μπορεί να μετατρέψει αυτή την ιδέα σε μία πιθανή πραγματικότητα. Έχουμε ακόμα δρόμο μέχρι να φτάσουμε σε ένα τέτοιο επίπεδο παρεμβατικής εικονικής πραγματικότητας, όπως αυτή που οραματίστηκε ο φιλόσοφος, αλλά έχουμε φτάσει σε ένα επίπεδο που μπορούμε να θέσουμε αυτό το ερώτημα.

Όταν το gaming ή το VR γίνει πιο συναρπαστικό και πιο έξυπνο- αν μπορούμε να περνάμε ώρες από τη ζωή μας καθηλωμένοι σε έναν κόσμο από δράκους και διαστημόπλοια ή απλώς σε μία ιδανική εκδοχή της πραγματικότητας- θα ασχολούταν κάνεις με τον πραγματικό κόσμο; Γιατί να ξοδεύαμε τόση ενέργεια να αντέξουμε τα εμπόδια ενός δύσκολου κόσμου όταν η ζωή με απλές απολαύσεις απέχει απλώς ένα VR headset;

Είναι η αλήθεια το μεγαλύτερο αγαθό;

Η “μηχανή των εμπειριών” εγείρει άλλο ένα σημαντικό ερώτημα: Γιατί μας ενδιαφέρει η αλήθεια ή η πραγματικότητα εξαρχής; Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι είναι απλώς μία φυσική ανάγκη του ανθρώπου, ότι δεν μας αρέσει να μας λένε ψέματα, ότι είμαστε βιολογικά προγραμματισμένοι να αναζητάμε απαντήσεις και την αλήθεια. Ίσως πάλι, μπορούμε να πούμε ότι είναι απλώς μία πολιτισμική σύμβαση και αλλάζει  μαζί με την κοινωνία. Μπορεί για παράδειγμα σε έναν κόσμο με fake news και εναλλακτικά γεγονότα, οι γενιές να αρχίζουν να ενδιαφέρονται όλο και λιγότερο για την “αλήθεια” και να στρέφονται προς ένα άλλο μετρικό σύστημα- ίσως την ευχαρίστηση.

Ένας φιλόσοφος που δεν καταλάβαινε την εμμονή με την αλήθεια ήταν ο Φρίντριχ Νίτσε. Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του “Πέρα από το καλό και το κακό”, με τίτλο “ Η προκατάληψη των φιλοσόφων”,  ο Νίτσε μας ζητάει να σκεφτούμε τί είναι αυτό που καθιστά την αλήθεια και τη βεβαιότητα τόσο αξιοθαύμαστη. Γράφει: 

“Από όλη την αξία που έχουμε προσδώσει στο αληθινό, το θετικό και το ανιδιοτελές, είναι πιθανό μία πιο υψηλή και πιο ουσιώδης αξία να έπρεπε να αποδοθεί στην υποκρισία, στη θέληση για αυταπάτες, στην ιδιοτέλεια και την απληστία.”

Είναι μία προκλητική ερώτηση.  Αν κάποιος μας πει “ Μα αυτό δεν είναι αλήθεια!”, ή, “ Αυτή είναι ψεύτρα!” ο Νίτσε θα απαντούσε “Ε και;” Μέσα από το μοναδικό και εικονοκλαστικό του ύφος, ο Νίτσε μιλάει για την αναζήτηση της αλήθειας ως μία ανυπόστατη εμμονή ή προσκόλληση. Δεν υπάρχει τίποτα στην ουσία της αλήθειας που την καθιστά την υψηλότερη από όλες τις αρετές ή που της δίνει την υψηλότερη θέση στο βάθρο. 

Μπορεί το VR να είναι ο θάνατος της πραγματικότητας;

Παρά τον Νίτσε και παρά την προπαγάνδα και την χειραγώγηση των μέσων εδώ και έναν αιώνα, οι άνθρωποι ακόμα ενδιαφέρονται για την πραγματικότητα. Υποθέτω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θα ενοχλούνταν να ζούσαν σε ένα ψεύτικο κόσμο, άσχετα από το πόσο ευχάριστος ήταν. 

Ένας εικονικός σύντροφος έχει λιγότερη αξία από έναν πραγματικό. Το να παρακολουθούμε ένα σμήνος πουλιών να κινείται μπροστά από τον ήλιο που δύει πίσω από χιονισμένες βουνοκορφές είναι πιο σπουδαίο από το να το βλέπει κανείς σε μία οθόνη. Ακόμα και η εικονική μορφή ενός αγαπημένου προσώπου που δεν είναι πια στη ζωή δεν θα έδιωχνε το πένθος ή το αίσθημα της απώλειας.

Στην πραγματικότητα, η αλήθεια έχει σημασία. Αλλά, με την εικονική πραγματικότητα να εγκαθιδρύεται όλο και περισσότερο, και γενιές ανθρώπων να περνούν ώρες σε εικονικά περιβάλλοντα, ποιος ξέρει αν θα είναι πάντα έτσι; Πηγή: bigthink.com

• Ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ φτιάχνει ένα Matrix για να ζουν εκεί οι άνθρωποι
• Ζούμε μια εικονική πραγματικότητα;