«Ο Σωκράτης έλεγε πως δεν μπορείς να περπατήσεις σε ένα δρόμο που φτιάχτηκε από άλλους για σένα.
Πρέπει να περπατήσεις και να φτιάξεις το δρόμο σου με το περπάτημα. Δεν είναι ότι οι δρόμοι σού προσφέρονται προκατασκευασμένοι και πρέπει απλώς να τους περπατήσεις.
Όχι! Πρέπει να δημιουργήσεις το δρόμο περπατώντας.
Απλά όπως περπατάς, δημιουγείς το δρόμο».(Μπουκάϊ)
Τα «καλά» βιβλία δεν είναι αυτά που σού χαρίζουν τη χαρά της ανάγνωσης, αλλά εκείνα που όταν τα τελειώνεις, και αρχίζεις την αποδελτίωση το βλέμμα εστιάζεται σε μία φράση ή θέση που σε τυραννά μέχρι να γίνει δική σου σκέψη και στο τέλος κείμενο. Από τον κανόνα αυτόν δεν θα μπορούσαν να λείψουν και τα βιβλία του Χόρχε Μπουκάϊ.
Η θέση του Σωκράτη διανθισμένη με τις επιμέρους προσθήκες του Μπουκάϊ ανασύρει ένα παλιό δίλημμα, αλλά και τόσο επίκαιρο για τον ακολουθητέο δρόμο της ζωής. Ένα δίλημμα που η απάντησή του ίσως σε οδηγήσει σε μία άλλη μορφή αυτογνωσίας και ίσως σε έναν επανασχεδιασμό της πορείας για το υπόλοιπο της ζωής.
Το σταυροδρόμι
Στο σταυροδρόμι της ζωής κάποια στιγμή, ως άλλοι Ηρακλείς, καλούμαστε να κάνουμε την μεγάλη επιλογή. Όχι υποχρεωτικά αυτήν του μυθικού ήρωα – ο δρόμος της Αρετής και ο δρόμος της Κακίας – αλλά αυτήν ανάμεσα στον απάτητο – αδοκίμαστο δρόμο και στον πεπατημένο – δοκιμασμένο. Βυθισμένοι στο διλημματικό βίωμα ακροβατούμε επικίνδυνα ανάμεσα στις δύο αυτές επιλογές, αφού και οι δύο δρόμοι μάς υπόσχονται πολλά και ταυτόχρονα μάς τρομάζουν με τις προοπτικές και τις δυσκολίες τους. Η επιλογή καθίσταται πιο δύσκολη όταν προσμετρούμε τις δυνάμεις και τις αντοχές μας που φαίνονται να υπολείπονται κατά πολύ από τις απαραίτητες για μια τέτοια «γενναία» επιλογή.
Υπάρχει, όμως, και το περιβάλλον της εποχής μας που δυσκολεύει μία τέτοια επιλογή. Μία εποχή που προβάλλει ή ανέχεται ως αξία επιβίωσης την αβίαστη έκφραση του αγελαίου ενστίκτου και την αλόγιστη χρήση του δικαίου της πυγμής. Και πριν αποφασίσεις πρέπει να αξιολογήσεις όχι μόνο τις σωματικές σου αντοχές αλλά και το αναγκαίο πνευματικό και ψυχικό οπλοστάσιό σου. Κι αυτό γιατί γνωρίζεις πολύ καλά πως οι «άλλοι», το πλήθος αλλά και το βαθύτερο Εγώ σου θα σε ελέγχουν συνεχώς για την ορθότητα της επιλογής σου.
Οι α π ά τ η τ ο ι και μοναχικοί δρόμοι
Όσοι δεν υποκύπτουν στις σειρήνες της κοινωνίας και της θεωρίας του «εύκολου» αναζητούν και βαδίζουν τους αδοκίμαστους και μοναχικούς δρόμους. Επιλέγουν τα απάτητα και καθαρά μονοπάτια. Οι αχαρτογράφητοι δρόμοι πάντα προκαλούν το ενδιαφέρον του ανθρώπου και τον καλούν να διακινδυνεύσει το περπάτημά του. Δεν είναι η πιο εύκολη επιλογή αλλά είναι αυτή που σε «ξεβολεύει» και σε αναγκάζει να αναμετρηθείς με τον εαυτό σου και με το άγνωστο.
Οι απάτητοι δρόμοι προϋποθέτουν σιδερένια θέληση, τόλμη, χαλύβδινη υπομονή και αντοχή, αποφασιστικότητα και σπινθηροβόλο πνεύμα. Πρέπει να ξεπεράσεις το μέτρο των ικανοτήτων σου και να υπερβείς τον εαυτό σου. Οι αδοκίμαστοι δρόμοι είναι μία διάβαση, μία διαρκής κίνηση. Δεν είναι κατοίκηση και εφησυχασμός. Δεν είναι συνήθεια και κορεσμός. Είναι μία αέναη αναζήτηση και μία ατέλειωτη πάλη με το νέο μέχρι που να γίνει δικό σου.
Σε αυτό το σημείο συγκλίνει και η θέση – προτροπή του Μπρεχτ για την αλλαγή της πραγματικότητας που συμβολίζει το «δοκιμασμένο» και το «προκατασκευασμένο μονοπάτι»:
«Οργή κι επιμονή. Γνώση κι αγανάχτηση.
Γρήγορη απόφαση, στόχαση βαθιά.
Ψυχρή υπομονή, κι ατέλειωτη καρτερία.
Κατανόηση της λεπτομέρειας
και κατανόηση του συνόλου».
Οι απάτητοι δρόμοι σε αναγκάζουν να ξεχάσεις για λίγο την «μεσότητα» και να κινείσαι ή να δρας στην «άριστη ακρότητα». Κι αυτό γιατί οι «άθλοι» της ζωής είναι πολλοί και όχι μόνο 12,όπως του Ηρακλή. Η συνεχής εγρήγορση και η καλλιέργεια της ετοιμότητας απέναντι στο απροσδόκητο και το πιθανόν θεωρούνται ως αναγκαίες προϋποθέσεις για το βηματισμό μας. Οι απάτητοι δρόμοι είναι μία συνεχής επιλογή ανάμεσα σε καινούρια ή πρωτοφανέρωτα πράγματα και εκδοχές της ζωής.
Στον μοναχικό βηματισμό των απάτητων δρόμων θα πρέπει να αντέξεις τα αρνητικά συναισθήματα που θα πνίγουν την αναπνοή σου, όπως: Ανασφάλεια, αβεβαιότητα, άγχος, φόβος, αγωνία, απουσία σιγουριάς και ίσως ενοχές για μία λάθος επιλογή. Είναι βαρύς ο εσωτερικός σταυρός αυτών των συναισθημάτων. Δεν έχει πισωγύρισμα το μονοπάτι αυτό. Πέφτεις, ξανασηκώνεσαι και προχωράς. Κοιτάς μπροστά και μακριά.
Μία εσωτερική φωνή σε καλεί να τολμήσεις να τελειώσεις αυτό που ξεκίνησες και που ελπίζεις ότι θα σε δικαιώσει. Εξάλλου γνώριζες πως οι απάτητοι δρόμοι δεν είναι μόνο μοναχικοί αλλά πρέπει και να τους σχεδιάσεις αν θέλεις να πας μακρύτερα και να αλλάξεις τη ζωή σου.
«Μακριά θέλω να βλέπω,/ Τη ζωή μου να αλλάξω,/ να κοιτάζω μακριά/ κι απ’ το νου μου να ξεγράψω/ κάθε έγνοια μου παλιά».(Ανέκδοτο ποίημα, Θ. Κατσόγιαννος)
Κι αυτό γιατί έταξες στον εαυτό σου ότι θα υπηρετήσεις το «αδύνατο» και ότι θα μετατρέψεις το δίλημμα σε δική σου πεποίθηση. Η πρόοδος, η αλλαγή, η κίνηση προς τα εμπρός χρειάζονται την υπέρβαση και την οριστική απολύτρωση από κάθε παλιό. Χρειάζονται να κλείσουμε ερμητικά τις αισθήσεις μας απέναντι στις παθογένειες της κοινωνίας που μάς υπόσχεται απλόχερα ασφάλεια, βεβαιότητα και δύναμη με αντίτιμο τον ευνουχισμό και την υποταγή.
Ο χαρακτηρολογικός τύπος
Οι πεζοπόροι στους απάτητους δρόμους είναι οι αναχωρητές της ζωής. Όχι, βέβαια, με την θρησκευτική έννοια αλλά με τη συνειδητή άρνηση μιας ζωής που σε καθηλώνει και σε οριζοντιώνει. Είναι οι αρνητές ενός τρόπου ζωής και όχι οι μισάνθρωποι. Είναι όσοι συνειδητά επέλεξαν το δύσκολο δρόμο της ευτυχίας και όχι εκείνον που οι άλλοι τούς έταξαν και τον ετοίμασαν. Ο αναχωρητισμός τους στα αδοκίμαστα μονοπάτια εμπεριέχει και μία σιωπηλή διαμαρτυρία σε πολλά:
«Διαμαρτύρεσαι για τη φύση της εξουσίας, για την απουσία ελπίδας, για την πεζή καθημερινότητα, για τον όρθιο τοίχο που οι άλλοι έκτισαν, για τα δραματικά αδιέξοδα, για την «ανήθικη» ηθική και για τις πολλές αιχμαλωσίες που κάποιοι τις βάπτισαν ως ελευθερίες…».
Οι διαβάτες των απάτητων δρόμων είναι οι ονειροπόλοι της πραγματικής ζωής αλλά και γήινοι συνάμα. Γιατί τα βήματα του ονείρου όταν δεν βρίσκουν έδαφος τότε μετατρέπονται σε μία άσκοπη περιπλάνηση. Είναι αυτοί που δεν «συνεμορφώθησαν προς τας υποδείξεις» της ψεύτικης ζωής και δοκιμάζουν το πέλαγος της αληθινής ζωής. Είναι οι λίγοι, τα ξεχωριστά άτομα με υψηλό δείκτη αυτοεκτίμησης, καθαρή ταυτότητα και ικανότητες να αντιστέκονται στις συμβατικότητες της ζωής.
Είναι, τέλος, αυτοί που αναζητούν την άλλη «αλήθεια» με διαφορετικούς ερμηνευτικούς κώδικες και με ιώβεια υπομονή. Μπορεί να βαδίζουν «μόνοι» αλλά δεν νιώθουν έτσι. Εξάλλου γνωρίζουν πολύ καλά μία άλλη αλήθεια:
«Η αλήθεια συνέβη πάντα σε άτομα. Δεν είναι συλλογικό φαινόμενο, δεν συμβαίνει στο πλήθος»..(Μπουκάϊ)
Οι π ε π α τ η μ έ ν ο ι δρόμοι….
Όσοι επιλέγουν τους δοκιμασμένους δρόμους και τα γνωστά μονοπάτια – και είναι οι περισσότεροι – δεν διακινδυνεύουν τίποτα. Στους δρόμους αυτούς νιώθουν σιγουριά, ασφάλεια, βεβαιότητα και δυνατοί. Το άγνωστο μόνον ως έκπληξη το αντιμετωπίζουν. Αντίτιμο για όλα αυτά τα θετικά είναι η συμμόρφωση και μία ψευδαίσθηση ελευθερίας και ευτυχίας. Η κοινωνία αρέσκεται να «σέβεται» αυτούς που βαδίζουν παράλληλα και επίπεδα με τους κανόνες της. Ίσως σού δώσει ευκαιρίες για θέσεις και αξιώματα κι ας είσαι ή «γίνεις ένας αριθμός στο πλήθος».
Η κοινωνία με τις προτροπές της που είναι ενσωματωμένες τόσο στο θεσμικό όσο και στο αξιακό της σύστημα διδάσκει την συμμόρφωση και την υπακοή. Ο κομφορμισμός είναι ο στόχος της. Μέσα στο πλήθος, την αγέλη επιβεβαιώνεσαι. Το διαφορετικό και η διεκδίκησή του είναι νεύρωση…
«Η κοινωνία σε διδάσκει: Διάλεξε το άνετο, το βολικό. Διάλεξε την πεπατημένη οδό, που πρόγονοί σου και οι δικοί τους πρόγονοι από τον καιρό του Αδάμ και της Εύας περπατούν. Διάλεξε την πεπατημένη. Να η απόδειξη: Τόσα εκατομμύρια άνθρωποι έχουν περάσει από τον δρόμο αυτό, δεν μπορείς να κάνεις λάθος».(Μπουκάϊ)
Ίσως όσοι επιλέγουν την πεπατημένη να νιώσουν μονοτονία, πλήξη και την απουσία ενδιαφέροντος. Η εύκολη ζωή και η βολική είναι επίπεδη. Ζεις πάντα με γραμμικό τρόπο χωρίς ασυνέχειες. Πάντα βρίσκονται οι άλλοι δίπλα σου για να επιβεβαιώνουν την ματαιοδοξία σου και να διαλύουν τις ανασφάλειές σου. Η δύναμη των πολλών και της μάζας είναι και η δική σου δύναμη. Γι’ αυτό και:
«Η πεπατημένη περπατιέται από τη μάζα, τους μέτριους, τους ανθρώπους που δεν έχουν το κουράγιο να προχωρήσουν στο άγνωστο».(Μπουκάϊ)
Τους δοκιμασμένους δρόμους τους βαδίζουν οι φοβισμένοι, οι ψυχολογικά ευπαθείς και όσοι έχουν χαμηλό βαθμό αυτοεκτίμησης. Είναι οι εκφραστές του συντηρητισμού, της στασιμότητας και της ακινησίας. Είναι οι λάτρεις του παροντισμού και οι δύσπιστοι στο νέο, το ρηξικέλευθο.
Τα πουλιά δεν αφήνουν ίχνη…
Η παράθεση των δύο παραπάνω τύπων ανθρώπων που ακολουθούν διαφορετικούς δρόμους στοχεύει να αναδείξει πως η ζωή κινείται ως ένα εκκρεμές. Δεν αντιμετωπίζεται από όλους με τον ίδιο τρόπο. Οι διαφορετικοί δρόμοι είναι και οι διαφορετικές εκδοχές της ζωής και του νοήματος που αντλούμε από αυτήν. Κανείς δεν μπορεί να προτείνει τον καλύτερο. Συνταγογραφίες για την «κάλλιστη» ζωή δεν εκδίδονται από κανέναν. Ο καθένας βαδίζει τον δικό του δρόμο ανάλογα με τις ανάγκες, τις προσδοκίες, τις ικανότητες και τις αντοχές του.
Άλλοι αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο ως πρόκληση δράσης κι άλλοι ορρωδιούν μπροστά του. Οι περισσότεροι δεν αντέχουν τις μακρινές διαδρομές και τα ύψη. Γι’ αυτό επιλέγουν την επίπεδη και την οριζόντια στάση ζωής. Οι λιγότεροι μαγεύονται από την μακρινή διαδρομή, τους απέραντους ορίζοντες και τα μεγάλα ύψη. Αρέσκονται να ζουν επικίνδυνα και «καθέτως». Γιατί όπως επισημαίνει και ο Μπουκάϊ:
«Το να ζεις επικίνδυνα σημαίνει πως ζεις καθέτως. Τότε η κάθε στιγμή έχει βάθος και ύψος. Αγγίζει το ψηλότερο αστέρι και τον βαθύτερο βυθό. Δεν γνωρίζει καθόλου την οριζόντια γραμμή».
Ωστόσο την ανθρώπινη ιστορία την έγραψαν οι απάτητοι δρόμοι και οι τολμηροί πεζοπόροι. Αυτοί που θέλουν τους δρόμους να έχουν προοπτική και να μην τελειώνουν ποτέ. Αυτοί που δεν φοβήθηκαν τα ύψη κι ας ήταν σίγουρη η πτώση τους. Ο ίλιγγος δεν τους αποθάρρυνε. Ήθελαν να βλέπουν μακριά και από ψηλά.
«Στα ουράνια ν’ ανεβαίνω,/ σαν ο άνεμος φυσά/ και στη γη σαν κατεβαίνω,/ πάλι να κοιτώ ψηλά».(Ανέκδοτο ποίημα, Θ. Κατσόγιαννος)
Αυτήν την αίσθηση, όμως, και την χαρά της προοπτικής και του ύψους την χαρίζουν μόνον οι απάτητοι και οι μοναχικοί δρόμοι. Είναι εκείνοι οι δρόμοι που σε τρομάζουν με την προοπτική τους αλλά και σε γοητεύουν με τις εκπλήξεις που κρύβουν. Οι κίνδυνοι δεν μπορούν να αναστείλουν την επιθυμία κάποιων να ριψοκινδυνεύσουν τα δεδομένα και να απλωθούν στην απεραντοσύνη του κόσμου.
Τα πουλιά – οι εκφραστές της απόλυτης ελευθερίας – μάς δείχνουν πάντα τον δρόμο και τον τρόπο…
«Και να θυμάσαι, είναι μόνο για σένα, για κανέναν άλλον. Είναι σαν τα πουλιά που πετάνε στον ουρανό και δεν αφήνουν ίχνη για να τα ακολουθήσει κανένα άλλο πουλί. Ο ουρανός μένει άδειος πάλι.
Το κάθε πουλί μπορεί να πετάξει, αλλά θα πρέπει να προχωρήσει μόνο του.
Αυτός ήταν ο κίνδυνος».(Μπουκάϊ)
*** Χρήσιμα βιβλία:
Χόρχε Μπουκάϊ: 1.«Από την άγνοια στη σοφία», Εκδόσεις «Opera»
2.«Ο δρόμος της πνευματικότητας», Εκδόσεις «Opera»
Πρέπει να έχετε συνδεθεί για να σχολιάσετε.