Η θεωρία του αναγωγισμού (που περιγράφεται ως μια πνευματική και φιλοσοφική θέση η οποία ερμηνεύει ένα σύνθετο ζήτημα ως το άθροισμα των μερών του) ίσως μπορεί να εξηγήσει το σύμπαν, αλλά δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ανθρώπινη εμπειρία. Και αυτό είναι μέρος του μυστηρίου της ζωής.
Κάθε πρωί που ξυπνάς, ανοίγεις τα μάτια σου και ανακαλύπτεις ότι… κι όμως, είσαι ακόμα εδώ. Άλλη μια μέρα στον πλανήτη- αναπνέεις, τρως, δουλεύεις ώστε να μπορείς να συνεχίσεις να αναπνέεις, να τρως και να δουλεύεις. Στην ουσία προσπαθείς να τα έχεις όλα υπό έλεγχο και στο μεταξύ που και που να διασκεδάζεις και λίγο. Έπειτα, μετά από περίπου 16 ώρες, θα επιστρέψεις στο κρεβάτι με μια λιγότερη ημέρα στη ζωή σου και με τη γνώση ότι θα πρέπει να καταβάλεις την ίδια προσπάθεια πάλι αύριο. Αυτή είναι η πραγματικότητα-λίγο πολύ-, για σένα, για μένα, και κάθε άνθρωπο σε αυτό τον πλανήτη. Επίσης, αυτή ήταν η πραγματικότητα, κατά κάποιο τρόπο, για κάθε άνθρωπο από τότε που αναδυθήκαμε ως ξεχωριστό Όν πριν από 300.000 χρόνια. Εν ολίγοις, φαίνεται αρκετά περίεργο. Που ωφελούν όλα αυτά; Υπάρχει μυστήριο στη ζωή;
Το μυστήριο της ζωής
Θα ήθελα να ασχοληθώ με τα ερωτήματα που έθεσα παραπάνω υπό το πρίσμα μιας άλλης ερώτησης. Μπορεί η επιστήμη να απαντήσει αυτά τα παράξενα ερωτήματα, ή μήπως υπάρχει ένα αληθινό μυστήριο στη ζωή;
Κάποτε έκανα ένα δημόσιο ντιμπέιτ με έναν άνθρωπο ο οποίος πίστευε στη θεωρία του «διανθρωπισμού». Σύμφωνα μ’ αυτή τη θεωρία, κάποια μέρα οι άνθρωποι θα συγχωνευθούν με τους υπολογιστές. Ήταν ανένδοτος ότι τελικά η επιστήμη θα εξηγούσε κάθε πτυχή του κόσμου. Στο τέλος, τίποτα δεν θα μείνει κρυφό υπό την πεφωτισμένη της μάτια. Παρόλο που έχω περάσει τη ζωή μου αγαπώντας την επιστήμη, αισθάνθηκα ότι κάτι ουσιώδες έλειπε από την οπτική του. Για μένα, η παράλειψη αυτή έχει να κάνει με την κατανόηση του τί εξυπηρετεί μια εξήγηση και ποια είναι τα όρια της.
Στην ερώτηση «Μπορεί η επιστήμη να εξηγήσει τη ζωή;» πιστεύω ότι κάποια μέρα η απάντηση θα είναι «Σε μεγάλο βαθμό ναι», εάν αυτό που ψάχνουμε να απαντήσουμε είναι οι διαδικασίες της ζωής. Η επιστήμη ήδη έχει υιοθετήσει την τεχνική της αναγωγής για να εξετάσει τα δομικά στοιχεία της ζωής. Αναγωγή σημαίνει να ψάχνεις για εξηγήσεις ή επιτυχείς προβλέψεις περιγραφής ενός συστήματος εστιάζοντας στα μικρότερα στοιχεία που το απαρτίζουν. Εάν ενδιαφέρεσαι για το ανθρώπινο σώμα, η αναγωγή σε οδηγεί από τα όργανα, στα κύτταρα, στο DNA, στα γονίδια, στα βιομόρια, και ούτω καθεξής. Αυτή η προσέγγιση χαίρει μεγάλης επιτυχίας.
Ωστόσο, δεν είναι αρκετή. Η αντίληψή μας για τη ζωή περιορίζεται στην κατανόησή της ως ένα περίπλοκο προσαρμοστικό σύστημα, δηλαδή ένα σύστημα στο οποίο οργάνωση και αιτία λειτουργούν σε πολλά επίπεδα. Δεν είναι απλώς τα ατομικά οικοδομικά υλικά που έχουν σημασία. Οι εξωτερικές επιρροές μαζί με πολλά συνδεόμενα δίκτυα-από τα γονίδια μέχρι το περιβάλλον και αντίστροφα-, επηρεάζουν τη ζωή. Οι πληροφορίες μπορεί να παίζουν σημαντικό ρόλο, με τρόπο που δεν παίζουν σε άψυχα συστήματα.
Αλλά η αληθινή ερώτηση παραμένει: «Μπορεί όλη αυτή η διαδικασία επεξήγησης και ανάπτυξης όλο και πιο εκλεπτυσμένων θεωριών να εξαντλήσει την υπαρξιακή αναζήτηση ή το μυστήριο της ζωής;» Μάλλον όχι.
Εξήγηση vs Εμπειρία
Ο λόγος που παίρνω αυτή τη θέση είναι επειδή υπάρχει μια βαθιά και στην ουσία υπαρξιακή διαφορά μεταξύ της εξήγησης και της εμπειρίας. Οι άνθρωποι εφηύραμε την θαυμάσια διαδικασία που ονομάζεται επιστήμη για να καταλαβαίνουμε τα μοτίβα που βιώνουμε γύρω μας. Το κάναμε αυτό γιατί είμαστε περίεργα πλάσματα από τη φύση μας και επειδή ελπίζουμε ακόμα να κερδίσουμε κάποιον έλεγχο πάνω στον κόσμο που μας περιβάλλει. Αλλά εδώ είναι και το ζουμί: η εμπειρία είναι πάντα ανώτερη της εξήγησης. Η άμεση, χωρίς παρεμβάσεις ολότητα της εμπειρίας δεν μπορεί να συμπτυχθεί μέσα σε μία εξήγηση. Γιατί; Επειδή η εμπειρία είναι η πηγή της εξήγησης.
Η «εμπειρία» είναι ένα δύσκολο θέμα συζήτησης. Είναι τόσο κοντινό και τόσο προφανές που για μερικούς ανθρώπους είναι σχεδόν απαρατήρητη. Αλλά για πολλούς είχε τεράστια σημασία κατά τη διάρκεια όλης της ύπαρξής τους. Για τις φιλοσοφίες της κλασικής Ινδίας και της Ασίας, αποτελούσε πάντα την αφετηρία. Στη Δύση, εμφανίστηκε πάλι πρόσφατα με τα έργα του William James, και φαινομενολόγων όπως ο Edmund Husserl και ο Maurice Merleau-Ponty. Για όλους αυτούς τους στοχαστές και τους συγγραφείς, η εμπειρία δεν ήταν κάτι που μπορούσε κανείς να λάβει ως δεδομένο- ήταν το εφαλτήριο από το οποίο προκύπταν όλα τα πιθανά ερωτήματα.
Άλλοτε το έχουν ονομάσει «παρουσία», άλλοτε «αυτοφώτιση». Ακόμα και ο Stephen Hawking αναγνωρίζει την αξία της εμπειρίας. Όταν τον ρώτησαν «Τι είναι αυτό που βάζει τη φωτιά στις εξισώσεις;», αναγνώρισε ότι αυτή η φωτιά είναι η εμπειρία. Είναι το ρήμα «είμαι», κι ο μόνος τρόπος για να «είμαι» είναι μέσω της εμπειρίας.
Η βασική ιδέα είναι ότι η άμεση εμπειρία δεν επιδέχεται εξήγησης. Μπορώ να σας παρουσιάσω θεωρίες για την αντίληψη και τη γνώση. Μπορώ να κάνω πειράματα για να ελέγξω αυτές τις θεωρίες. Αλλά ακόμα κι αν σας έκανα μια απαρίθμηση το τί μπορεί να κάνει κάθε νευρικό κύτταρο στον εγκέφαλο κάθε νανοσεκόντ, πάλι δεν θα ήταν εμπειρία. Δεν θα ήταν τίποτα παραπάνω από μια λίστα από λέξεις και αριθμούς. Η πραγματική και άμεση εμπειρία του κόσμου- η γεύση ενός μήλου ή η αίσθηση του να κοιτάω στα μάτια κάποιον που αγαπώ- πάντα θα είναι ανώτερη κάθε λίστας. Πάντα θα υπήρχε το κάτι παραπάνω.
Αυτό συμβαίνει γιατί οι εξηγήσεις πάντα στηρίζονται σε κάποια συγκεκριμένη πτυχή της ανθρώπινης εμπειρίας και την απομονώνουν. Η εξήγηση είναι το προσκήνιο. Αλλά η εμπειρία πάει πέρα από το προσκήνιο και το παρασκήνιο. Είναι μια αναπόσπαστη ολότητα που δεν μπορεί να χωριστεί σε μέρη. Δεν είναι κάτι που σκέφτεσαι στο κεφάλι σου- είναι κάτι που ζεις ως ένα σώμα μέσα σε ένα περιβάλλον. Γι’ αυτό και κάθε στιγμή της περίεργης, όμορφης, λυπητερής, τραγικής και καθόλα συναρπαστικής ζωής μας αποκαλύπτεται κάθε στιγμή. Οι εξηγήσεις μπορεί να βοηθήσουν σε συγκεκριμένες περιστάσεις, αλλά δεν μπορούν ποτέ να εξαντλήσουν τη συνεχή αποκάλυψη που είναι το μυστήριο της ζωής.
Το μυστήριο της ζωής δεν είναι ένα πρόβλημα για να λύσουμε
Ο φιλόσοφος Søren Kierkegaard είπε: «Η ζωή δεν είναι πρόβλημα για να λύσουμε, αλλά μια πραγματικότητα να βιώσουμε.» Αυτή η οπτική δεν μειώνει την επιστήμη σε καμία περίπτωση. Αυτό συμβαίνει γιατί η εμπειρία της επιστήμης από μόνη της ανυψώνει την εκτίμησή μας για τον κόσμο, όπως αυτή την έξαψη που νιώθεις όταν μαθαίνεις γιατί ο ουρανός είναι μπλε ή γιατί το αίμα εμφανίζεται κόκκινο.
Επομένως ναι, η ζωή είναι ένα μυστήριο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είμαστε βυθισμένοι στην άγνοια. Όπως ένας σκιέρ που κατεβαίνει με χάρη μια απότομη πλάγια ή ένας πιανίστας που μας δίνει μια υπέροχη σονάτα, μπορούμε να γνωρίσουμε το μυστήριο χωρίς λέξεις, εξισώσεις, και εξηγήσεις αλλά απλώς ζώντας το με το σώμα, την καρδιά και το μυαλό. Πηγή: bigthink.com
Πρέπει να έχετε συνδεθεί για να σχολιάσετε.