Τα τρία βήματα του Νίτσε για μια ουσιαστική ζωή
Η ιστορία της καμήλας, του λιονταριού και του παιδιού
Γράφει ο Steven Gambardella
Ο Νίτσε δεν ήταν μηδενιστής όπως από άγνοια έχει χαρακτηριστεί. Είχε βαθιά πίστη στις δυνατότητες των ανθρώπων. Επιδίωξε να γράψει μια μυθοπλασία σαν ένα ευαγγέλιο που χρησίμευε ως οδηγός για όσους συμμερίζονταν την περιφρόνησή του για τις παραδοσιακές αξίες, τα ταμπού και τις “ιερές αγελάδες”.
Ήταν το 1882, σε εκείνην τη δύσκολη φάση της ζωής του — όλο και πιο σωματικά και ψυχικά άρρωστος και ζώντας σε εικονική απομόνωση στο Rapallo της Ιταλίας, έχοντας εγκαταλειφθεί από τη Lou Salomé, τη γυναίκα που αγαπούσε τόσο πολύ, που ο Nietzsche άρχισε να γράφει ένα από τα πιο εκπληκτικά βιβλία του φιλοσοφικού κανόνα: Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα.
Το βιβλίο είναι ένα φιλοσοφικό μυθιστόρημα που εξιστορεί την κάθοδο ενός σοφού ερημίτη – του Ζαρατούστρα – από την κατοίκησή του σε ένα βουνό σε μια πλασματική γη όπου διανέμει σοφία σε μια σειρά θεματικών επεισοδίων. Ο θρυλικός συνονόματος του Ζαρατούστρα είναι ο ιδρυτής της αρχαίας περσικής θρησκείας του Ζωροαστρισμού. Ο προφήτης πιστώνεται ως ο πρώτος που επινόησε τη δυαδική ηθική του «καλού» και του «κακού» που άνοιξε τον δρόμο του στις θρησκείες του Αβραάμ και που θεωρούμε δεδομένη σήμερα.
Ο Νίτσε κήρυξε την «επιβεβαίωση της ζωής», μια ειλικρινή και θαρραλέα αμφισβήτηση όλων των δογμάτων που κρατούν πίσω τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από το πόσο διαδεδομένα μπορεί να είναι.
Στη θέση αυτών των δογμάτων ο Νίτσε ανέπτυξε τα δικά του δόγματα που χρησιμεύουν ως εργαλειοθήκη για τους ανθρώπους που επιδιώκουν να γίνουν αυτό που ο φιλόσοφος ονόμασε «Übermensch» – «υπεράνθρωπος» – εκείνους που έχουν κυριαρχία στα συναισθήματά τους, που χαίρονται απλώς να υπάρχουν και που δημιουργούν πάνω απ’ όλα.
«Ο Ζαρατούστρα δημιούργησε αυτό το πιο καταστροφικό λάθος, την ηθική. Κατά συνέπεια, πρέπει επίσης να είναι ο πρώτος που θα το αναγνωρίσει».
Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Νίτσε δεν είχε ηθική, περισσότερο ότι ήταν ενάντια στον τρόπο με τον οποίο η ηθική εμπόδιζε τους ανθρώπους να ενεργούν από αγάπη ή δημιουργικότητα. Ο φιλόσοφος ήταν ενάντια σε παραδοθέντες κανόνες, αξίες και κώδικες.
Ο ίδιος ο Νίτσε είχε τις δικές του αξίες. Αντιτάχθηκε σθεναρά στον αντισημιτισμό και τον εθνικισμό που ήταν τόσο διαδεδομένοι μεταξύ των ομοεθνών Γερμανών στην εποχή του (και που θα γινόταν ένα τόσο καταστροφικό μείγμα στον εικοστό αιώνα).
Μέσα από το στόμα του Ζαρατούστρα, κοντά στην αρχή του βιβλίου, ο Νίτσε εκθέτει τις τρεις μεταμορφώσεις που πρέπει να περάσει το άτομο για να βρει την αληθινή ελευθερία και την αφθονία της δημιουργικής δύναμης. Χρησιμοποιώντας αλληγορικές εικόνες, περιγράφει τις μεταμορφώσεις ως την καμήλα, το λιοντάρι και τέλος το παιδί.
Όταν ο Ζαρατούστρα βρίσκει το δρόμο του από την κατοικία του στο βουνό, συγκλονίζεται από την αδιαφορία των ανθρώπων για αυτό που θέλει να διδάξει.
Ο σοφός παρομοιάζει τους ανθρώπους με το κοπάδι. Η πόλη που επισκέπτεται λέγεται Το «Motley Cow» που είναι μια έξυπνη φιλοσοφική νύξη στην περιφρόνηση του Πλάτωνα για την κυριαρχία της πλειοψηφίας στη δημοκρατία. Motley Cow ουσιαστικά σημαίνει «ο κανόνας του κοπαδιού».
Ο χαρακτήρας του Νίτσε Ζαρατούστρα είναι περιφρονητικός για το κοπάδι. Τα ζώα της αγέλης δεν θέλουν να μεταφέρουν, θέλουν απλώς ένα ασφαλές και άφθονο βοσκότοπο: μια ήσυχη, χωρίς εκπλήξεις, σχετικά (αλλά όχι πολύ) πλούσια ζωή. Το κοπάδι κολλάει κοντά και δεν θέλουν να ρισκάρουν, βασίζονται στον βοσκό για να τους δείξει τι είναι καλό για αυτούς.
Η δύναμη της γνώσης, μεταμορφώνει την καμήλα σε λιοντάρι. Το λιοντάρι περιπλανιέται στην άγρια φύση όταν συναντά έναν δράκο. Στα λέπια του δράκου είναι γραμμένα όλα όσα πρέπει να κάνει και όσα δεν πρέπει να κάνει στη ζωή του. Όλες τις αξίες 1000 ετών. Τις αξίες που μάθαμε από τους γονείς μας, την κοινωνία, όλα όσα έχουν περάσει στο συλλογικό μας ασυνείδητο. Όλα όσα μας έχουν πει ότι είναι ο σκοπός της ζωής μας χωρίς να έχουμε άλλη επιλογή ή να έχουμε αναρωτηθεί αν αυτό πραγματικά με καλύπτει. Αν αυτός είναι λόγος που γεννήθηκα. Τότε το λιοντάρι με τη δύναμη της γνώσης που απόκτησε ως καμήλα, σφάζει τον δράκο και μεταμορφώνεται σε παιδί. Αυτό το παιδί έχει μία εντελώς νέα και φρέσκια ευκαιρία να δημιουργήσει τον δικό του σκοπό στη ζωή.
Η Καμήλα
Σε αντίθεση με την πλειοψηφία στο κοπάδι, μερικοί άνθρωποι είναι δυνατοί στο πνεύμα και ξεκινούν ένα πνευματικό ταξίδι προς την αυτοπραγμάτωση που μπορεί να ολοκληρώσουν ή όχι. Το πρώτο στάδιο αυτού του ταξιδιού είναι όταν γινόμαστε «καμήλες».
Όσο παράξενη κι αν ακούγεται αυτή η μεταφορά, είναι πολύ λογική. Η καμήλα είναι φορέας και αντιπροσωπεύει το «δυνατό» πνεύμα που, σε αντίθεση με το ζώο της αγέλης, χαίρεται να αναλάβει τα βάρη.
“Υπάρχουν πολλά πράγματα για το πνεύμα, για το δυνατό βαρύ πνεύμα μέσα στο οποίο κατοικεί ο σεβασμός και το δέος: η δύναμή του λαχταρά το βαρύ, για το βαρύτερο […] έτσι γονατίζει σαν την καμήλα και θέλει να είναι φορτωμένο.”
Όσοι από εμάς έχουμε ισχυρό πνεύμα θέλουμε να εμβαθύνουμε στο νόημα των πραγμάτων, αλλά αυτό το έργο απαιτεί να κουβαλάμε πολλές αποσκευές. Θέλουμε να είμαστε καλά φορτωμένοι, θέλουμε να αναλάβουμε το βαρύ φορτίο γιατί το πνεύμα της καμήλας επιδιώκει να «χαρεί» με τη δύναμή της, να «σπεύσει στην έρημο» με ευλάβεια για όλα εκείνα τα βαριά φορτία που είναι μεγάλα και καλά. .
Διαβάζουμε, ταξιδεύουμε, μαθαίνουμε, αποκαλύπτουμε. Το βάρος αθροίζεται. Υπάρχει τόση πολλή γνώση, τόσα πολλά σπουδαία μυαλά που ήρθαν μπροστά μας που μπορούμε να τα έχουμε με σεβασμό. Χαιρόμαστε με τη δύναμή μας που κουβαλάμε το βάρος τους.
Επιπλέον, η καμήλα αναλαμβάνει τα πιο δύσκολα πράγματα που της ρίχνει η ζωή. Η καμήλα πρέπει να νικήσει τον φόβο, να αντιμετωπίσει την αλήθεια, να υπομείνει την ανεκπλήρωτη αγάπη και ούτω καθεξής.
Αλλά η έρημος είναι μοναχική και το πνεύμα της καμήλας δεν θέλει πια να σηκώσει το βάρος των ιδεών και της γνώσης που δεν είναι δικές του. Η καμήλα αναπτύσσει την επιθυμία να αποφορτιστεί, να πάρει τον έλεγχο της μοίρας της και να πει το δικό της «Θέλω».
Το λιοντάρι
Αλλά για να αποφορτιστείτε και να δημιουργήσετε το δικό σας νόημα και πεπρωμένο, πρέπει να υποστείτε μια νέα μεταμόρφωση.
Στη μοναχική έρημο συμβαίνει η δεύτερη μεταμόρφωση: για να εκπληρώσει το πεπρωμένο του, το πνεύμα χρειάζεται να κυριαρχήσει στην έρημο, να γίνει κύριος της ερήμου για να συλλάβει την ελευθερία. Για να το κάνει αυτό, το λιοντάρι, μας λέει ο Νίτσε, πρέπει να παλέψει με τον τον άρχοντα της περιοχής. Ο άρχοντας είναι ένας δράκος που λέγεται «θα πρέπει», και αυτός ο δράκος είναι το μεγάλο εμπόδιο στην αληθινή ελευθερία.
Το «Θα πρέπει» είναι άδειο. Είναι όλοι οι ηθικοί νόμοι και οι κοινωνικές αξίες που έχουν προηγηθεί που μας λένε ποιοι είμαστε και πώς πρέπει να ενεργούμε. Ο δράκος είναι σαγηνευτικός, αστράφτει με χρυσαφένια λέπια και σε κάθε λέπι λάμπει ένα «θα πρέπει».
Τα χιλιάδες λέπια αντιπροσωπεύουν χιλιάδες χρόνια του «θα πρέπει» που έχουν έρθει μπροστά μας, τους αιώνες των κανόνων για το πώς πρέπει να σκέφτεσαι και να ενεργείς. Ο δράκος είναι ο εχθρός της αληθινής αυτοκυριαρχίας.
Όταν έρχεται αντιμέτωπο με τον δράκο, το λιοντάρι λέει “Θα το κάνω!” Αλλά ο δράκος απαντά ότι όλες οι αξίες έχουν ήδη δημιουργηθεί, κάθε μια είναι ένα από τα χρυσά του λέπια. Ο δράκος λέει: «Δεν θα υπάρχει πια «Θα»».
Το λιοντάρι πρέπει στη συνέχεια να πολεμήσει τον δράκο για να γίνει κύριος της ερήμου και να κερδίσει την ελευθερία του.
Καθώς το λιοντάρι αντιμετωπίζει τον δράκο, βρυχάται με έναν ήχο, αυτό που ο Ζαρατούστρα αποκαλεί «το ιερό «Όχι». Το ιερό Όχι είναι η απόρριψη όλων των αξιών που ήρθαν πριν από το λιοντάρι.
Το παιδί
Το πνεύμα θέλει τώρα τη δική του θέληση, όσοι έχουν εγκαταλείψει τον κόσμο που προηγήθηκε, έχουν τώρα τη δύναμη να κατακτήσουν.
Φανταστείτε μια κατάσταση του αγνού ατόμου που δεν έχει βάρος από τους κανόνες, τα έθιμα και τις συμβάσεις της κοινωνίας. Φανταστείτε το άτομο που θέλει τη μοίρα του, φτιάχνει τις δικές του αξίες (που δεν τις επιβάλλουν σε κανέναν άλλο) και υπάρχει σε μια απελευθερωμένη κατάσταση δημιουργικότητας και παιχνιδιού.
Τι μοιάζει με αυτήν την κατάσταση που βρίσκεται ακριβώς κάτω από τη μύτη μας; Φυσικά, είναι το παιδί.
«Το παιδί είναι αθωότητα και λήθη, μια νέα αρχή, ένα παιχνίδι, μια πρώτη κίνηση, ένα ιερό Ναι».
Ο Νίτσε πίστευε ότι το αληθινά ελεύθερο πνεύμα θα μοιάζει με παιδιά που παίζουν, που ανακαλύπτουν τον κόσμο για πρώτη φορά, χωρίς να επιβαρύνονται από όσα προηγήθηκαν (εξ ου και η «λήθη»). Το παιδί είναι περίεργο και γεμάτο απορία. Το παιδί δεν βαραίνει από κανόνες και αξίες, το παιδί ανακαλύπτει μόνο του το νόημα στα πράγματα.
Έχοντας πει το «ιερό Όχι» για να απορρίψει όλα όσα προηγήθηκαν, το παιδί φωνάζει το «ιερό Ναι» που επιβεβαιώνει τη ζωή.
Μπορούμε να δημιουργήσουμε τις δικές μας αξίες, να αναλάβουμε τα ρίσκα για να βρούμε αυτό που θέλουμε από τη ζωή. Το ιερό Ναι, μας λέει ο Νίτσε, είναι για το παιχνίδι της δημιουργίας. Το πνεύμα γίνεται η δική του θέληση, κερδίζει τον δικό του κόσμο.
Όλοι γνωρίζουμε ότι μέσα μας έχουμε έναν ανώτερο εαυτό και οι αλληγορικές μεταμορφώσεις του Νίτσε είναι απλώς ένας οδηγός για να ξεπεράσουμε τα βάσανα που αναγκαστικά θα έρθουν με την επιδίωξη για αληθινή ελευθερία και δημιουργική αυτοκυριαρχία.
Ο Νίτσε έγραψε στο Human, All Too Human:
«Φοβούνται τον ανώτερο εαυτό τους, γιατί όταν μιλάει, μιλάει απαιτητικά».
Ο Νίτσε μας αναγκάζει να βρούμε το κουράγιο να ακούσουμε. Αν μπορούμε να βρούμε τη δύναμη να βρούμε ένα «γιατί» για να ζήσουμε, μπορούμε να αντέξουμε σχεδόν κάθε «πώς».
Πρέπει να έχετε συνδεθεί για να σχολιάσετε.